jueves, 26 de mayo de 2016

OS CARTOS E A PERDA DE AMOR Á XENTE. HISTORIAS DE FAMILIA, por Ramón Laíño




Na metade do século pasado, como tamén antes desa liña de tempo e, logho  aínda despois, a casa de meus avós maternos produçía moita fruta de diferentes clases. 



Meu avó Ramón encarghábase de minar as terras e, muralas. Nalghunhas delas, chamada "O Bosque", fixo hortas en estivadas, plantando cantidade de frutais. 
 


En concreto, son catro estivadas e, estaba lonxe da casa, antes de cheghar a Devesa (paraxe de moitas brañas, entre elas dúas ou tres nosas, e tamén monte arredor). "O Bosque", atopábase perto dunha vaghoada de brañas e dunha presa de aghua. Murou as estivadas, con escaleiras tamén de pedra, nas tres primeiras que permiten a subida a todas elas. Preparou un presa lonca con pedras ben postas polas beiras, para conduçir a aghua que está por riba e, poder reghar os frutais. Esa lonxanía requiría unha vixiançia máis a miúdo do que outras que se encontraban pola aldea.



O propósito era obter fruta sobrante para, deseghuido, poder axudar a ghobernar a vida. Realmente, os maiores din que daquela había fruta sobrante para a xente e os paxaros. 



E, anque a terra, a aghua e o aire, estaban máis limpos do que hoxe en día, había que coidar das hortas para que non che levaran a fruta.



Os da casa vendíana en diversos lughares “de baixo” e, un deles era na Pobra do Caramiñal. Quen se ocupaba de levala a vender, era miña avoa Esperança. 


 
Cando tocaba ir á Puebla con fruta, neçesitaba saír de víspora para poder estar alá ao día seghuinte, de mañán cedo.


Como a avoa tiña unha conoçida, xusto na entrada da recta do pobo,



entón por amiçade, durmía de víspora na casa dela.


Así, ao outro día de madrughada, podía venderlle a fruta ás tratantes (mulleres dos postos no mercado), que despois a revendían.

 


No caso de que lle quedara alghunha sobrante, intentaba venderlla directamente á xente. Tiña un posto acostumado nun caleixón a man dereita, antes de cheghar a casa do conçello, con direcçión a Riveira.



Durante a súa vida como vendedora e, noutras épocas do ano que andaba tamén no trato (compraba e vendía), tuvo etapas en que iba soa. Noutras ocasións, acompañábaa alghunha filla. Esto último, estaba en relaçión directa coas idades e continxençias das fillas (traballos, casa, terras, saúde, xa casadas fóra, etç.)



Dunha ves, arredor do ano 1948, cando a avoa contaba cincoenta e pouquiños anos, arranchara todo para ir vender á Pobra. 



Nese día, acompañábaa miña nai, que daquela rondaría os des aniños. Máis que nada, era para façerlle compaña e fora vendo as cousas da vida. 



Saíron de víspora do lughar, coa idea de durmiren na casa dunha coneçida, á entrada do pobo.



A avoa levaba un cesto de fruta enriba do mulido, sobor da cabeça. Era a finais do verán, despois da recolleita da fruta.



Foron deixando a aldea, pasando por paraxes como a Santa Baia, por debaixo de Leiroas. Seghuiron o camiño de carro polo Lardoeiro, Vilar de Fóra. 



Entraron nos pinais da Costa do Ramallal de Riba, A Saísa, as Cachadiñas. Continuaron á altura de Fonte Ghafa, os Conliños e,



chegharon ao cruçe de Cabanela. 



Aquí xa colleron a pista de barro e pedraghullo, hastra a Ponte Gheáns ou Ponte Ghoiáns. Aghora começaba a estrada por Gheáns / Ghoiáns que as levou ao Sequelo. 



Camiñaron a través da Madanela e, entraron en Escarabote. 



Desde este entorno mariñeiro, proseghuiron pola estrada, ata pórse na Ribeiriña. 

 
 
Estaban xa á altura da fábrica de Barreras, que sería e foi conoçida como “a fábrica do cheiro”, a cal pechou nos anos 90. Aquí chegharía a traballar miña nai de moçiña, con 17 ou 18 anos, nun curto período de tempo. 



Logho, pasaría a unha fábrica dos Areales, na Pobra do Caramiñal. Pero esto é outra historia.



De antre o pinal, baixaba unha muller por un camiño de pés.



Este sendeiro cheghaba á estrada e, 



na outra beira empata cun camiño de carro, 



o cal baixa hastra a fábrica de conserva.


Aquela muller viña das aldeas dalá de riba. Tal ves, de Ouxo ou, de San Isidro. Quiçais, dos Casás, etç.



Por el, baixarían tempo despois, as mulleres deses lughares para viren traballar á fábrica. E á saída do traballo, subian de volta para as súas casas.



Cando a muller veu pasar a miña avoa e a miña nai por ese punto da Ribeiriña, díxolle:
  • Tía Esperança. Hasta non fala. Hasta non fala.


(A xente da beira do mar, como Cabo de Crus, Escarabote, A Ribeiriña, ... e, lughares limítrofes, tiña o costume de chamarlle respetuosamente “tías e tíos” ás mulleres e, homes maiores. Ademáis, á avoa coneçíana moitos, pero ela a moitos non os conoçía, porque era ghrande cantidade de xente que vía nos mercados e feiras.)



Vai a avoa e respondeulle:
  • É que levamos présa, muller. Haber se "cheghamos con lumes de día" á Puebla.



Contéstalle a muller:
  • Pero mire. Aghora non vou máis á montaña.



Avoa:
  • Boeno muller, boeno. Boeno.


Muller:
  • Non durmo máis na súa casa. Non vou máis á montaña.



(A xente que iba pedir á montaña, cando viñan para riba e, ao mellor coa fin de adiantar algho, durmía na casa dos avós maternos. Estendíanlle palla no chan, ou follatos de millo, se cadra con sábanas, e durmían alí perto do caloriño que daba o lume. E ao amañeçer, seghuían a ruta para pedir á montaña.)



Avoa:
  • Boeno muller. Mellor. Mellor que non haba que volver.



Muller:
  • Porque mire. Morreu meu pai e, xa pudo morrer primeiro.

Avoa:
  • ¿Elogho por qué, muller? ¿Era malo? ¿Por qué?


Muller:
  • Porque mire. Non. Pero mire. Morreu meu pai e,


cobramos moitiños cartos e, xa pudo morrer primeiro.  



E despois, ao saír dalí a muller, elas seghuiron camiño. Marcharon e, a avoa iba falando soa porque a filla (miña nai) era unha rapaça de des anos e non ..., non entendía. Pero, preghuntoulle a nena:
  • Mamá. Esa muller é tola, ¿non é?



Respondeulle a avoa:
  • Non será, miña filla. Non será. ¡Ai. Alabado sea Deus! Polos cartos pérdese todo o amor á xente.



¡Polos cartos!


jueves, 12 de mayo de 2016

OS FIGHOS E A CHAQUETA. HISTORIAS DE FAMILIA, por Ramón Laíño





Érase no mundo aquel, cheo de neçesidades e privaçións, onde os rapaçes e os moços, entraban ás aghachadas nas hortas alleas. Alí, comían a fruta que podían e levaban consigho toda a que foran capaçes de acarrexar. Tamén, alghunha xente adulta de cando en ves, por mor da fame, buscaba esta posibilidade.


Corría a cargho e sustento dos seus donos, o afán de coidalas. 



Doutro xeito, era desexo dos que ansiaban probala, tratar de conseghuila. 


 
A este tempo, pertençía o matrimonio formado por “tío” Domincos do Caseiro e “tía” Secundina do Cacheiro. Ámbolos dous, tíos dos meus respectivos pais.



De casados, levantaron no ano 1934 un pequeno cuberto, onde o “tío” montou unha forxa. Atopábase próxima á beira da pista de Boiro-Noia. Nese mesmo ano, pouco despois, erghueron ao seu carón unha casa pequena e humilde.



El, xa de solteiro, deprendera algho do ofiçio de ferreiro. 



Eso ocorrera na forxa que tiña abaixo na aldea, 



xunto a casa de seus pais (meus bisavós paternos), onde hoxe está situado o hórreo e a eira.
  


Cando ao pouco de casárense, construíron a forxa en Cures de Riba, desmontaron a de baixo da aldea e instalárona arriba.



Pero, aparte de pórse a traballar de ferreiro, tamén quixo coller alghún aprendís para ensinarlle o ofiçio. 



O primeiro deles foi un rapaçote, chamado Ramón da Xastra, natural de Hermo, por debaixo de SoborHermo, pertençente á Ameán.  



Este moçiño, começou deprendendo no mesmo ano que se abreu a forxa, no 1934. Co paso do tempo, 



Ramón chegharía a casar cunha tía materna miña, Benigna de Esperança. 


No ano seghuinte, en 1935, sumouse outro aprendís. Era o defunto de Amable de Suares, de Carboeiro (curmán de meu pai). Ámbolos dous aprendiçes, terían arredor dos 14 ou 15 anos, coinçidiron na fraghua durante o período de 1935 a 1936. 

 

A historia que nos ocupa, ocorreu no primeiro ano de funçionamento da forxa. Nunha mañán de mediados de aghosto, ou prinçipios de setembro,



Ramón da Xastra viña desde A Ameán, con direcçión ao taller do meu “tío” Domincos.



O camiño da Ameán a Cures, pasaba pola Ponte Ghrande de pedra e, ao pouco, encóntrase a Ponte Pequena, na Aghra.


 
Logho, sobe por SoHórreo, hastra a casa dos da Eira. E, posteriormente, vai atravesando a aldea de Cures. 


No medio do lughar, atopábase a casa da bisavoa materna, Benigna do Cacheiro. Por ese tempo, xa era soghra de “tío” Domincos do Caseiro. 

 

A casa da bisavoa, tiña un cuberto na entrada prinçipal, con pouca caída de aghuas. E, xusto na parte dianteira do tellado, colocáranlle unha plancha metálica, pequena e delghada. 



Así que os da casa, podían subirse a ela, façendolle de “mirador”. O resto do tellado era de tellas do país. 


 
Naquel alto, divisaban unha horta da súa propiedade, situada na subida da aldea. Este terreo, estaba ao pé do camiño de carro da aldea. 



Estremaba en paralelo coa horta dos de Xan, rematando en aghuillón.



Daquela, a maioría das casas eran pequenas, xeralmente dun andar. Como máximo, alghunha podía ter dous andares. Polo tanto, a vista alcançaba o horiçonte desde distintos puntos da aldea. 



Nesto vai, que Ramón da Xastra camiñaba á altura desa horta. Vestía unha chaqueta con camisa branca e, pantalón lonco. Mentes pasaba ao lado dos frutais, veu unha fighueira con fighos maduros.



Entón, detivo o paso e mirou arredor de sí, comprobando que non había ninquén á vista. De seghuido, púxose a comer fighos. 

 

Sen embargho, a dona da horta estaba neses intres no “mirador” da casa, situada no medio da aldea. 


 
Desde alí, pudo velo ao lonxe e instintivamente, berroulle:
  • ¡Ai, ghalopín! ¡Vouche comer eu! ¡Deixa os fighos que teñen dono!


O rapaçolo virouse de repente e, veuna na distançia. El, sen querer saber máis, fuxeu dalí e, sighueu camiño arriba polo Boliño.


Nun tramo do recorrido, sen que ninquén o vira, sacou a chaqueta e aghachouna nunha beira do camiño. 



Así que, antes de cheghar á forxa do tío Domincos, xa iba sen chaqueta.



Entrou na fraghua, en camisa. Saudou e púxose cos seus labores de aprendís de ferreiro. 


 
A dona da horta, viña subindo para descubrir ao furtivo. Ela sospeitaba do aprendís, porque tan axiña veu que lle comían fruta na horta, subeu detrás del e, non se topou con ninquén máis nesa direcçión. Ao cheghar ao alto, veu o taller.



Alí dentro, ademáis do ferreiro e do aprendís, atopábase unha nena de dous anos. Era Evanxelina, unha filla dos “tíos”. Tíñana con eles para coidárena, xa que a “tía” non podía levala consigho mentes cosía roupa nas casas de fóra. 


A pequena estaba sentada nun banco, quiçais un tallo de madeira, xunta o torno. Ela, arreboláballe cousas a Ramón, enredando e meténdose con eles. 



E el, cando tiña oportunidade, façíalle carantoñas á nena para que estuvera queda. 

 

Cando entrou a bisavoa Benigna, veu a Ramón e, sen máis palabra, berroulle porque lle comera fighos na horta. 

 
A esto, “tío” Domincos o ferreiro que era xenro dela, ao escoitala berrar, dille:
  • ¿Elogho, viña con chaqueta, ou sen ela?

Benigna:
  • Con ela.


Ramón da Xastra aleghou que el viñera en camisa, sen chaqueta nincunha. 


Entón Domincos, enghadeu:
  • ¡Coño! ¡Pois aquí está sen ela. Eu non lle vin chaqueta nincunha! ¡Entonçes non foi!



E a muller, toda enfadada, marchou daquela maneira.