BREVE VOCABULARIO DO NOSO ENTORNO, LETRA C, por Ramón Laíño

 C

CABALA: Peixe de cor verde, ou açul irisado con listas verticais neghras no lombo e prateada ou branca no ventre. Ex.: A cabala é un peixe açul. SINÓNIMOS: corriolo, rincha, xarda.

CABALIÑO DO DEMO (O): Insecto voador, de corpo aloncado, de cor açul. As ás son case transparentes. Abunda moito polos ríos, brañas, … Pareçe que o seu hábitat son os terreos húmidos: Teñen un pequeno pareçido co helicóptero, aparello voador. 



CABALO: 1. Mamífero perisodáctilo da familia dos équidos, de orellas pequenas e de longhas sedas no pescoço e no rabo, que se usa fundamentalmente como montura. Ex. Cabalo de carreiras. Coche de cabalos. 2. Carta de cada pau da baralla que ten a fighura dun xinete a cabalo. Ex. O cabalo ghánalle á sota pero non ao rei. 3. Dor muscular no pescoço, que impide mover a cabeça con normalidade. Ex. Erghueuse pola mañán cun cabalo. 

FRASES E EXPRESIÓNS CON cabalo

A cabalo

1. Coas pernas abertas sobor o lombo da cabalghadura que se monta. Ex. Se vas a cabalo non das pasado polo portal. SINÓNIMO: de a cabalo.

2. Escarranchado sobor os ombreiros ou o lombo de alghuén ou sobor unha cousa. Ex. Se te cansas de andar, lévoche a cabalo. SINÓNIMOS: ao cabalete, ao cabaliño. Ex. Estaban sentadas a cabalo no bambán.

A cabalo de

Coas pernas abertas sobor algho. Ex. Viña a cabalo dunha besta.

Ex. O aumento de salario é o cabalo de batalla dos sindicatos.

Cabaliño de mar

Peixe co corpo cuberto de placas ou aneis óseos, de fuçiño e cabeça aloncados coma os do cabalo e de rabo lonco e prénsil enrolado en espiral, do que existen varias espeçies. Ex. No acuario vimos cabalos de mar. SINÓNIMO: cabalo de mar

Cabaliño do demo

Insecto da suborde dos anisópteros coa cabeça e o tórax unidos. Ollos moi desenvolvidos, abdome lonco e fino e dous pares de ás que vive perto da aghua e do que existen varias espeçies. Ex. Os cabalos do demo son insectos carnívoros. SINÓNIMO: cabalo do demo

De a cabalo

Coas pernas abertas sobor o lombo da cabalghadura que se monta. Ex. O criado iba a pé e o amo de a cabalo. SINÓNIMO: a cabalo

CABANA: 1. Animal entrado en anos. Ex.: A vaca cabana. 2. Construcçión pequena, polo xeral de madeira, que pode ter o teito de palla, ou ramallos, e que serve, ben para ghardar o ghran, a herba seca, os apeiros de labrança, etc., ben como refuxio da xente do campo. Ex.: Chove, metámonos nesa cabana. SINÓNIMOS: casarello, chabola, chouça. 3. Por extensión. Casa ruín. Ex.: Pedíanme des millóns por esa cabana.

CABANELA: Paraxe do lughar. Casualmente, alí atópase unha fábrica de madeira abandoada.

CABEÇEAR: Mover ou deixar caer a cabeça para adiante ou para atrás ou dun lado para outro por efecto do sono, ao non estar apoiada ou debidamente apoiada. Ex.: Atopeino=Atopinocabeçeando no sofá SINÓNIMOS: monear, moquear, sonear, toquear, toquenear. 2. Façer movementos coa cabeça para asentir ou neghar algho. Ex.: Cabeçeou dicindo que si. 3. Barco que se move levantando e baixando a proa e a popa alternativamente. Ex.: Eran tantas as ondas que cabeçeaba o barco a pesar de estar ancorado. 4. Leira que entesta, ou estrema con outra pola cabeçeira. Ex.: A miña leira entesta, cabeçea coa túa. 5 Xoghar o balón dándolle coa cabeça. Ex.: Cabeçeou e marcou.

CABESTRO: Utensilio de amarre máis ghordo cá corda. Úsase para amarrar o carro. En Nebra, Calo, ..., a xente chámalle adival. Ex.: Cando se vai para o batume, ou buscar calquera outra cargha de leña, etç., sempre levamos o cabestro no carro.



CABUXA, CABUXO: 1. Cría da cabra cando xa deixou de mamar. Ex.: Levou as cabuxiñas a paçer. 2. Enfado que dura pouco tempo. Ex.: Déixao estar, eses cabuxos logho lle pasan. Ex.: Rosa ten un cabuxiño.



CACHA: 1. popular. Nádegha. OBSERVAÇIÓNS. En plural equivale a cu. Ex.: Escorreu e levou un gholpe nunha cacha. 2. Cada unha das dúas peças que cobren o manco dunha navalla ou coitelo ou a culata dunha pistola. Ex.: O seu avó conservaba unha pistola antigha coas ¿cachas? (culatas) de nácara.  

CACHAÇA: Cabeça do porco despois de despeçado. Ex.: Tiñan na lareira a curar dous lacóns e unha cachaça. SINÓNIMO: cacheira.



CACHADIÑAS (AS): Paraxe do lughar de Cures. Nesta paraxe que fai unha pequeniña costa na mesma pista asfaltada (antes era camiño de carro), por debaixo do monte da Saísa, xoghaban aos bólos antighamente, entre outros puntos máis da aldea. 



CACHANO: Alcume dunha casa da aldea de Tállara, parroquia de Lousame. 

CACHEIRA: Cabeça do porco despois de despeçado. Ex.: Cacheira coçida con ghrelos. SINÓNIMO: cachaça.



CACHEIRO: 1. Alcume dunha casa da aldea de Cures. 



CACHELO: 1. Pataca cortada en toros, coçida coa tona. Ex. Ghústanlle as sardiñas con cachelos. 2. Pataca en anacos coçida sen tona. Ex.: Xurelos con cachelos. 



CACHIMBA: 1. Cabeça das persoas. Ex.: Ten coidado co marco da porta que vas dar na cachimba. SINÓNIMOS: cacho, cachola, chincha, chincho, chola, ¿crisma?, testa. 2. Instrumento que serve para fumar, composto por un reçipiente onde se queima o tabaco e un tubo polo que se aspira o fume. Ex.: Ten unha colecçión de cachimbas. Ghústalle o aroma do tabaco de cachimba. SINÓNIMO: pipa. 



CACHO: 1. Parte pequena que se corta, rompe ou arrinca dunha cousa. Ex.: Dáme un cacho desa maçán. SINÓNIMOS: anaco, pedaço, triscada. Ex.: Pártea en tres cachos. 2. Porçión breve de tempo. Ex.: Vou esperar un cacho e, se non vén, marcho. SINÓNIMOS: bocado, momento. 3. Cabeça das persoas. Ex.: Aparta ese cacho que non me deixas ver. SINÓNIMOS: cachimba, cachola, chincha, chincho, chola, ¿crisma?, testa.



CACHOLA: 1. familiar. Cabeça das persoas. Ex.: Ti estás mal da cachola ou que? Ai, cacholiña! Ai, cabeçiña! SINÓNIMOS: cachimba, cacho, chincha, chincho, chola, ¿crisma?, testa. 



CACHÓN: (A CACHÓN). 1. Ghran cantidade de burbullas que se forma na superfiçie da aghua ao ferver, ou ao caer, por exemplo, nunha fervença. Ex.: Ghustáballe ver a fervença a escumar a cachón. SINÓNIMO: fervença. Ex.: Os cachóns levantaban o testo da ola.
FRASES E EXPRESIÓNS CON cachón
A cachón
1. Formando cachóns ao caer ou ferver a aghua. Ex.: O pote fervía a cachón. 
2. Moito e moi forte a chover. Ex.: Leva a tarde chovendo a cachón. SINÓNIMOS: a cántaros, a chuços, a mares.  

CACHOPA: 1. Tronco seco ou a medio secar dunha árbore vella. Unha cachopa dun carballo, dun castiñeiro 2 Parte do tronco dunha árbore que sobresae da terra despois de cortada esta. Arrincaron unhas cachopas para façer leña. Ao cortaren os piñeiros quedou o monte cheo de cachopas.

CACHOPAS (AS): paraxe do lughar.



CADEIRA: 1. Cada unha das dúas partes saíntes a ambos os lados do corpo humano, debaixo da çintura, formada polos ósos superiores da pelve. Ex.: Movementos da cadeira. 2. Asento individual con ou, sen respaldo, provisto ou non de braços. Antighamente façían cadeiras de calquera madeira e, escollían alghunha que tuvera un furado ou fondo, para façerlle o sitio de sentar ben as cachas. Se a madeira non daba, peghábaselle outra peça de madeira. Era sen respaldo, redonda e de tres pés. Ex.: Sentouse na súa cadeira e púxose a ler.  
FRASES E EXPRESIÓNS CON cadeira
Cadeira de braços
Asento de braços cheo de materia mol para maior comodidade. Ex.: Mercou dúas cadeiras de braços para o salón. 
Cadeira de rodas
Cadeira con rodas que permite o despraçamento das persoas que non poden camiñar. Ex.: Desde que tuvo o acçidente, anda nunha cadeira de rodas.     

CADOLO: verba doutros lughares que equivale á terra compacta, ou calquera outro material solidificado. Aquí conóçese como croudillón, ou tamén, cadullo, callón, bólo. A verba ghrumo, significa máis ben, unha bóla formada pola mestura de fariña e aghua, ou calquera outra substançia semellante remexida nun líquido.



CADRA: 1. Recordo, memoria. Ex.: Non ten cadra dos anos que pasou aquí.  
FRASES E EXPRESIÓNS CON cadra 
Dar cadra / Dar cadras
Lembrarse, dar raçón de algho. Informar por onde ten que ir un. Ex.: Por máis que lle preghuntes, non da cadra de como suçedeu aquelo. 

CADRASO: Esqueleto, ou estrutura da piñoca das uvas, pero sen elas.



CADRIL: 1. Óso da cadeira. Ex.: Caeu do cabalo e lastimouse nun cadril. 2. Sitio avultado do corpo das persoas e de çertos animais onde a perna ou a pata se une ao corpo. Ex.: Levou un gholpe nun cadril. 3. Parte baixa do lombo das persoas situada á altura dos riles. Ex.: Hoxe veño derreado dos cadrís. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON cadril
Crus do cadrís
Espeçie de crus que forman os ósos da pelve e do espiñaço ou columna vertebral.
Ex.: Dóelle a crus dos cadrís de andar con pesos. 
 

CADULLO: 1. Terrón sen absolutamente nincunha herba por riba, ou bola moi dura que levanta o arado. A ghrade desfai todos os cadullos. Bóla de terra, ou cousa dura. Sinónimos: croudillón, cadolo. 2. Porçión sólida e compacta que se forma ao callarse ou abolarse unha substançia. Os cadullos da fariña. Sinónimos: bolo, ghrolo, ghrumo. Os cadullos do sangue. Sinónimos: callón, ghrumo. 3. Currucho, esquina dunha torna da leira que queda sen labrar por non cheghar o arado a ela. Cávase á man co leghón, leghoña, ou lighoña. 4. Cacho, ou anaco maçiso de algho. Un bo cadullo de carne, un bo cacho de carne.



CAGHADO: partiçipio 1. Partiçipio do verbo caghar. / adxectivo. 2. familiar Moi pareçido. Ex.: É caghadiño a súa nai. SINÓNIMO: cuspido. 3. popular Pouco valente. Ex.: Sempre foi moi caghado para enfrontarse aos problemas. SINÓNIMOS: ¿caghán?, caghón, caghucheiro, covarde.
Tamén substantivo. Ex.: É un caghado que ten medo a andar só de noite. SINÓNIMOS: ¿caghán?, ¿cagharolas?, caghuichas, covarde.
 


CAGHALLA: substantivo feminino. Porçión de excremento sólido de pequeno tamaño dalghúns animais, como a ovella, a cabra, o coello, etç. Ex.: As cabras deixaron o carreiro estrado de caghallas. 



CAGHALLÓN: 1. Excremento dalghúns animais, como o cabalo, o burro, etç. Ex.: Non entredes no cortello que vos ides emporcar de caghallóns. SINÓNIMO: caghalloto. 2. familiar. Excremento humano máis ben duro. Ex.: Vaia caghallón tiña o neno no cueiro! SINÓNIMO: caghalloto.

CAGHALLOTO: 1. Excremento dalghúns animais, como o cabalo, o burro, etç. Ex.: Non entredes no cortello que vos ides emporcar de caghallotos. SINÓNIMO: caghallón. 2. familiar. Excremento humano máis ben duro. Ex.: Vaia caghalloto tiña o neno no cueiro! SINÓNIMO: caghallón.



¿CAGHÁN?: Persoa que adoita sentir medo ou que careçe de valor para afrontarse aos perighos. Ex.: Es ben caghán, teslle medo a todo. SINÓNIMOS: caghado, caghucheiro, caghichas, covarde. 
Tamén substantivo. Cun caghán coma el non se pode ir a nincún lado. SINÓNIMOS: caghado, caghucheiro, ¿cagharolas?, caghuichas, covarde.  

CAGHANAPIRA: Ninquén de nincures / Pandeireta (adulador, feldrellas).



CAGHAR: 1. popular. Expulsar excrementos ou ghases polo ano. Ex.: Tuvo que tomar laxantes para poder caghar. SINÓNIMOS: evacuar, façer de corpo, façer de ventre, ir de ventre. 2. popular. Expulsar polo ano. Ex.: Caghar un peido. Caghou as croias das çereixas. 3. Deixar caer un reçipiente os obxectos miúdos que contén por un furado. Ex.: Este çesto rompeu e cagha os chícharos.  

CAGHARRÍA: Fenómeno que consiste na evacuaçión repetida de excrementos líquidos, ou case líquidos. Ex.: Os alimentos en mal estado poden produçir cagharría. SINÓNIMOS: descomposiçión, diarrea, foira, furrica, furriqueira.

CAGHUCHEIRO: 1. Mal vestido, ou descoidado no vestir. SINÓNIMOS: calfurra-s 2. Persoa que adoita sentir medo ou que careçe de valor para afrontarse aos perighos. Ex.: Es ben caghucheiro, teslle medo a todo. SINÓNIMOS: caghado, ¿caghán?, caghichas, covarde. 
Tamén substantivo. Cun caghucheiro coma el non se pode ir a nincún lado. SINÓNIMOS: caghado, ¿caghán?, ¿cagharolas?, caghuichas, covarde.   



CAIXA DO PEITO: Parte do corpo delimitada polas costelas. Ex.: Quedou resentido dun gholpe na caixa do peito.

CALANDRACAS: Persoa mal vestida, ou non estable.



CALCADA: substantivo feminino. Acçión e efecto de calcar. Ex.: Dálle unha calcada ao feixe da herba, para amarralo mellor. Dálle unha calcada a esa ghurota (burato dos bichos) na braña.



CALCADURA: substantivo feminino. Acçión e efecto de calcar. Ex.: Notábanselle as calcaduras dos dedos no seu pelexo.  

CALCAÑAL: substantivo masculino 1. Parte inferior do talón. Ex.: Pisar co calcañal as ghurotas da braña. 2 por extensión Parte do sapato ou do calçetín correspondente a esa parte do pé. Ex.: Os calçetíns están rompendo polo calcañal. 3. ¿Parte dalghúns apeiros ou ferramentas na que se introduce o manco. Ex.: O calcañal da ghadaña?

CALCAR: 1. Pisar ou exerçer presión sobor unha cousa ou unha superfiçie co pé ou con algún obxecto, para apertala ou poñela lisa. Ex.: Calcar a palla no palleiro. Calcar un terreo. Calca a ghurota, é diçir, tapa ese burato feito polos bichos, e logho cálcaa. 2 Copiar sobor un papel ou tea un debuxo, inscriçión etc., que está noutro papel escribindo ou debuxando por enriba. Ex.: Calcou o mapa de Europa no caderno. 3. Cravar. Apertou ben as pernas e calcoulle as esporas. 4. Façer unha copia idéntica ou moi semellante de algho. Non resultaba difícil distinghuir o que calcara do que era da súa colleita. OBSERVAÇIÓNS: Úsase frecuentemente o partiçipio. Ex.: Todo o que escribeu no exame estaba calcado dos apuntamentos. 



CALCO: 1. Pés de millo cortados, pero aínda coa espigha que se poñen de pé, co cañoto para baixo formando unha volta sen amarrar. E así, suçesivamente, seghundo queiramos o tamaño do calco. E na última volta, amárrase todo arredor con herba mosqueira retorçida ou, cun vimbio. 2. Acçión ou efecto de calcar. Ex.: Façer o calco deste mapa levoume media tarde. 3. Copia que se fai calcando un modelo escrito ou debuxado nun papel para outro que está en contacto, usando un papel de calco ou calquera outro proçedemento. Ex.: Un calco exacto é difíçil de façer con poucos medios. 4. Cousa que imita ou reproduçe, con máis ou menos exactitude, outra que se toma como modelo con intençión de fraude. Ex.: O seu chinero era un calco semellante ao doutro carpinteiro do lughar. 



CALFURRA-S: Dise de alghuén que anda mal vestido, calçado e desamañado. SINÓNIMO: caghucheiro.



CALIVERA: Conxunto dos ósos da cabeça mentres están unidos, pero sen carne nin pelexo.



CALLEIRO: 1. Estómagho dos animais. Ex.: Abriron o porco e quitáronlle as tripas e o calleiro. Limparon ben o calleiro, e enchérono de pan desfeito, leite, pasas, ..., para logho cocelo no forno. SINÓNIMO: pantullo. 2 Cuarta das catro cavidades en que se divide o estómagho dos ruminantes. Ex.: Coa parte de fóra do calleiro fanse os callos. SINÓNIMOS: libro das vacas, dos puchos.. 3. Dóçe de pan desfeito en cachos pequenos, leite, ovos, uvas pasas, anacos de touçiño fritidos (= torresmos), etc., que se fai coçido dentro do pantullo do porco. Ex.: Agharda a cheghada da matança para comer o calleiro. SINÓNIMO: pantullo. 4. por extensión. Ese mesmo dóçe aínda que non se fagha dentro do pantullo do porco. Ex.: Na miña terra é moi tradiçional este dóçe. 

CALLO: Dureça que se forma nas mans co traballo diario. Tamén se forman nos pés se os imos roçando co calçádo dun xeito continuo.

CALLÓN: callo, ghrumo, ou bola de sancre, ... ou doutro líquido solidificado. Xuntado, e compactado.



CAMADA: 1. Conxunto de cousas postas unha sobor das outras ou porçión dunha cousa que se estende sobor unha superfiçie de xeito que a cobre. Ex.: Andaba na corte preparando a camada do ghando. SINÓNIMO: cama. 2. por extensión. Cama dos animais. Ex.: A camada da lebre. A camada, ou cocho dun animal no monte. 3. Conxunto de crías dun mamífero, que naçen ao mesmo tempo. Ex.: A porca pareu e ten unha camada de porquiños. SINÓNIMO: niñada. 



CAMBADA: 1. Conxunto de cousas espichadas nun pao delghado con ghancho nunha das puntas. Ex.: O pescador levaba unha cambada de troitas. 2. Ir todos xuntos. Ex.: Vai toda a xente en cambada para a festa.  

CAMBAR: ¿1. Cousa que se curva, ou torçe por efecto do calor, o peso, a humidade. Ex.: Cambaron varios estantes da libraría.? SINÓNIMOS: brandear, empenar, pandear. 2. Andar cos pés cara a fóra. Ex.: O pobre animal ía cambando pola corredoira. 3. Botar as cambas ao carro. Ex.: Aprendeu de seu avó a cambar os carros.



CAMBOTA: 1. Peça inferior da cheminea, de forma máis ou menos semellante á dunha campana, situada sobor do foghar ou os foghóns da coçiña para recoller o fume, o cheiro e os ghases produçidos pola combustión. Ex.: A coçiña do paço ten unha cambota de cantaría. 2. Bordo inferior desta peça, que sobresae e é usado como estante. Ex.: Antighamente os candiles colghábanse da cambota. 

CAMIÑO DA CRUS: Camiño de saída nun estremo da aldea.

CAMPO SECO: Paraxe do lughar, situada máis arriba do cruçe da pista que colle para Belles.

CAMPOSO: Terra a campo, da que naçe espontáneamente herba. Tense como terreno semellante a unha eira, na que se depositan temporalmente froitos, leña, ...



CANA: 1. (Arundo donax) Planta da familia das ghramíneas, de entre tres e seis metros de altura, talo oco e flexible, follas anchas e ásperas e flores en panícula terminal de hastra sesenta centímetros de altura. Ex.: Onte cortamos as canas que había na eira. 2. Talo de moitas ghramíneas, cilíndrico, oco e con nós. Ex.: A cana do millo aprovéitana para dárllela no inverno ás vacas. 3. Parte da bota, media ou calçetín que cobre o nortello ou parte da perna. Ex.: Botas de media cana. 4. Obxecto, oco e cilíndrico, de forma semellante ao talo das ghramíneas. Ex.: A  fonte deita aghua por unha cana feita coa casca dun piñeiro. 5. Instrumento para pescar, feito orixinariamente co talo dunha cana. Ex.: Colleu a cana e o cesto e marchou para o río. SINÓNIMO: cana de pescar. 6. Parte interior e mol dos ósos ou dunha árbores. Ex.: Os ósos da perna dos puchos son moi apreçiados pola cana para façer caldos. SINÓNIMO: cana dos ósos. Ex.: Sacábamoslle a cana a un pau de sabughueiro e façíamos con el un tiratacos. 7. Ponla dunha árbore, en particular se é delghada. Ex.: Anda apañando unhas canas. Anda apañando unhas varas. 8. Vara dos foghuetes. Ex.: Despois de botar os foghuetes, os nenos iban buscar as canas. 9. Pelo que tornou branco. OBSERVAÇIÓNS: Úsase xeralmente en plural. Ex.: Xa empeça a ter canas. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON cana
Cana de sucre
(Saccharum officinarum) Planta herbáçea da familia das ghramíneas, de talo erecto de dous a catro metros de altura, coa médula esponxosa e rica en sucre, follas anchas, ríxidas e moi loncas, inflorescençia en panícula de cor purpúrea, que se cultiva nos países tropicais e subtropicais para a obtençión do sucre. Ex.: En Cuba visitamos plantaçións de cana de sucre. 
Cana de pescar
Cana (acepçión 5). Ex.: Rompeulle a cana de pescar cando foi ás troitas. 
Cana dos ósos
Cana (acepçión 6). Ex.: Ao partir a pata das vacas véselle a cana dos ósos.    
Ósos de cana
VÉXASE óso
   

CANABAL: Lughar onde se crían, e se dan as canas.



CANABAL: 1. Paraxe do lughar de Cures. 2. Alcume dunha casa do lughar de Piñeiro, en Mieites, parroquia de Cures.



CANCA:  Pau que se ata en sentido horiçontal ao pescoço de certos animais para impedir o seu paso por lughares estreitos. Era frecuente cando se çeibaban os porcos pola aldea. Ex.: Tíralle a canca ao porco que o está maghoando (lastimando). Quédache como a canca ao porco (por calquera prenda de roupa ou, complemento de vestir.) 

CANCALLA: Cada unha das barras de madeira que atravesan o xugho en sentido transversal e, encaixa o pescoço do animal, amarrándoo por medio dunha apiogha, piogha ou apiadoira. Por este se nomea xugho de cancallas. Ex.: Non dou metido as vacas ás cancallas. = Non dou metido ás vacas ao xugho. 



CANCAR: 1. Poñerlle a cancalla ao xugho. 2 Poñerlle a canca a un animal para obstaculiçarlle o paso por lugares estreitos. Ex.: Canca os porcos para que non fuxan. Ex.: Quédache coma a canca ao porco. Unha prenda que che queda mal. 3 Colocar os cancos dun tellado. Ex.: Cancamos as dúas aghuas do tellado nunha mañán. ANTÓNIMO: descancar. 4. Obstaculiçar o paso por un lughar. Ex.: Cancaron a entrada cunha morea de ferranchos 5. Pór algho ou alghuén nun lughar de xeito que impide o paso. Ex.: Cancou o tractor na entrada e non pudemos pasar. 6 fighurado. Soster ou soportar unha cargha física ou moral. Ex.: Vas cancar todos eses vultos? OBSERVAÇIÓNS: Empréghase tamén seghuido da preposiçión con. 
Ex.: Non canques con labores que non che competen. Cancou coa culpa por defender o seu amigho. 7. Façer soportar unha cargha física ou moral. Ex.: Cancoulles as culpas. verbo intransitivo 8 fighurado. Sentir diminuír a força ou os ánimos a causa da actividade ou dunha dificultade. Ex.: Começou a carrexar os sacos, pero axiña cancou. verbo pronominal. 9 fighurado. Sentir anghustia ou medo. Ex.: É moi valente, pero cancouse cando oeu ruídos na corredoira. 10 fighurado. Alghuén que queda coa ghorxa obstruída por causa de algho que comeu ou bebeu. Ex.: Traghou o bocado sen mastighar, e cancouse. SINÓNIMOS: atraghoarse, esghanar(se). 11. fighurado. Dobrarse pola cintura inclinándose cara a diante. Ex.: Cancouse e subeulle unha dor pola espiña. Foise cancando cos anos. 12. fighurado. Sentir mincuar a força ou o ánimo a causa dunha actividade ou por presentarse un obstáculo ou dificultade. Ex.: Cancouse con aquel contratempo e xa non foi quen de continuar.



CANÇELA: 1. Porta formada por paus ou táboas separados entre sí e unidos aos traveseiros, que pecha o paso a unha propiedade. Ex.: Deixa a cançela aberta para que entre o tractor na leira. 2. Porta formada por barras de metal, que acostuma formar parte dun çerrado. Ex.: A cançela dá paso á horta. 



CANÇELO: 1. Cançela pequena. Ex.: Polo cançelo nada máis daba pasado a xente. 2.  



CANÇIL: Cada un dos paus curvos en forma de U que atravesan o xugho en sentido vertical e, arrodea o pescoço do animal. Daí vén o nome de xugho de cançiles. Ex.: Non dou metido as vacas aos cançiles. = Non dou metido ás vacas ao xugho. 



CANDEA: substantivo feminino. 1. Obxecto de çera en forma de çilindro lonco, que leva unha torçida no seu interior, e serve para alumear. Ex.: Prendeu unhas candeas no altar do santo. 
2. ¿fighurado. Infloresçençia en forma de espigha do castiñeiro, millo, etç. Ex.: Coa primavera os castiñeiros cóbrense de candeas. SINÓNIMOS: candeón, recandea? 
3. ¿Xeo que se forma ao conxelárense as pincas de aghua que caen dun tellado ou dun lughar semellante e que pola súa forma recordan unha candea. Ex.: O sol da mañán derreteu as candeas da beira. SINÓNIMOS: carambelo, carambo, caramelo.?



CANDEEIRO: 1. Utensilio formado por unha barra vertical apoiada nun pé, que serve para manter dereita unha candea. Ex.: Canda marcha a corrente bota man dun candeeiro./ Hoxe fevreiro, mañán candeeiro. (O día das Candeas, cando casan os paxariños.)
2. ¿ fighurado Patas traseiras das cabalarías. Ex.: Apártate de detrás do burro, non che vaia dar un couçe cos candeeiros.?
3. ¿fighurado familiar Pernas moi loncas. Ex.: Ten tales candeeiros que ten que levar pantalóns de encargha. SINÓNIMO: sanca?
 

CANDELEXA-S: 1. Depósito do açeite dentro do farol. 2. Mocos. Ex.: Estás pincando a candelexa, ou as candelexas do naris.

CANDO: 1. adverbio. Utilíçase en frases interroghativas para preghuntar en que momento, en que tempo. Ex.: Cando di que ocorreu eso? 2. relativo. Refírese a un anteçedente de tempo. Ex.: Aqueles veráns cando íbamos á costa ... 3. conxunçión. Introduçe unha circunstançia temporal. Ex.: Atopina polo camiño cando me dirixía ao traballo. 4. conxunçión. Introduçe unha condiçión cunha circunstançia temporal. Ex.: Heicho dar cando me devolvas o meu.
FRASES E EXPRESIÓNS CON cando
De cando en cando
locuçión adverbial. Alghunha ves, ás veçes, cada certo tempo. Ex.: Pasa por aquí de cando en cando. SINÓNIMOS: de cando en ves, de ves en cando
De cando en ves
locuçión averbial. De cando en cando. Ex.: De cando en ves ten alghunha idea orixinal.
Sempre e cando.   
locuçión conxuntiva. A condiçión de que, con tal de que. Ex.: Pódeche axudar teu irmán, sempre e cando ti lle axudes despois a el. SINÓNIMO: Sempre que
Sempre que. 
locuçión conxuntiva. 1. A condiçión de que, con tal de que. Ex.: Non che van neghar o permiso sempre que ti cumpras a túa parte de trato. SINÓNIMO: sempre e cando. 2. En todas as ocasións que. Ex.: Sempre que ven çear, trae unha botella de viño.



CANDO IÑA / IÑAS / IÑAMOS POR ALÍ: Expresións que significan textualmente "Cando iba / ibas / ibamos por alí". Empreghábanas continuamente, persoas maiores xa faleçidas, por exemplo, a señora Ghenerosa da Ameán (lémbroa de pequeniño), a señora Dorinda da Ameán, e xente contemporánea delas ou, máis antigha. Esto, seghundo me indicou alghunha xente maior, aínda viva.
 

CANEIRO: Canle, ou tubo aberto debaixo da caída do remate do tellado para recoller as aghuas das chuvias que caen polas tellas.



CANELA: substantivo feminino. 1. Óso máis lonco e ghroso dos dous que unen o xeonllo co pé. Ex.: Dúas canelas e unha caveira, velaí o símbolo dos piratas. 2. por extensión. Parte da perna situada entre o xeonllo e o pé, que se corresponde con este óso. Ex.: Os gholpes nas canelas son moi dolorosos. ¿3. Peça metálica en forma de cilindro en que vai enrolado os fíos nas máquinas de coser e teçer. Ex. Preparou a canela con fío branco para empeçar a coser. SINÓNIMO: canelo.? 4. Cortiça de diversas plantas aromáticas pertençente á familia das caneláçeas e á das lauráçeas, en particular a da caneleira. Ex.: A canela sométese a distintos proçesos antes de ser comerçializada. 5. Condimento de cor castaña, moi aromático e de sabor aghradable que se obtén das cascas destas plantas. Ex.: Canela en po. Ao arrós con leite bótalle canela. 3. substantivo masculino. Cor semellante á da canela, entre amarela e castaña. Ex.: O canela combínache moi ben con ese açul. 4. adxectivo. De cor canela. Ex.: Este ano lévase moito a cor canela. 



CANELADA: substantivo masculino. Gholpe na canela. Ex.: Levou unha canelada xoghando co balón. 



CANELO: Canela da perna. Ex.: Non lle ghuixes ao can que che vai morder nun canelo. Debía morderlle nun canelo. Non vaias por aí que vas lastimar os canelos.

CANEU: Dise do xurelo xa ghrande, por lóxica, adulto.

CANIÇAS: Beiras dos carros ou "sebes" (entramados) que por aquí, xeralmente eran de vimbias (non de vimbios). Ou cando non había vimbias, podían façelas de corres de salghueiros. Estas últimas, eran de ighual dura cás vimbias, pero non tan flexibles e rompían antes. As canisas colócanse nas beiras do carro, e van por dentro dos fumeiros. Servían para sostela cargha. En contadas ocasións, había que as façía de táboas horiçontais, pero estas últimas por aquí case non se vían. Antighamente puderon ser tamén de canas.

CANIÇO: Sebe de menor tamaño, pero do mesmo material, e feitura que as caniças. Ponse na parte de atrás do carro coa fin de que non caia o material por este punto. Logho de posta no carro, colócaselle un pau en sentido horiçontal por fóra do caniço.

Nalghún territorio distante tamén as podían elaborar de canas. Non obstante, durante a vida da xente maior do lughar, e a xeraçión inmediata a eles, non teñen constançia na súa memoria das caniças e o caniço feitas con canas. Anque pudera ser que en tempos moi antighos, tamén se elaboraran con este material.

En concreto, un tipo de caniço de vimbias, semellante en anchura e lonxitude ó da parte de atrás do carro, din que en determinados sitios serve para secar na cambota os chouriços, as castañas, curala carne, … Quen sabe se en épocas pasadas se ten usado ighualmente por entre nós.

Existía un tipo de apeiro para a labrança, chamado exactamente caniço, que tiña a misión de caniçar, é diçir, amasar a terra que era moi seca, ou desfeita, e despois achandala. Foi de uso común das nosas xentes, pois daquela todo o mundo tiña un caniço, antes da creaçión, e apariçión da ghrade de madeira.

Estaba feito con vimbias, sendo por unha parte alombada con pequenos buratos de separaçión, que amasaba ou “peghaba” a terra, e despois pola outra tiña forma plana, e máis teçida, sen espaços, a cal achandaba. A súa lonxitude, e anchura era semellante ó caniso da parte traseira do carro.

Máis tarde veu a ghrade, de forma rectanghular, a cal remove cos dentes a terra, e desfai os terróns. Logho, para achandar vírase a ghrade coa cota deica baixo, quedándolle os dentes para riba. Ata certo tempo conviviron os dous aparellos, e incluso se complementaban en leiras con terra moi desfeita.

CANLE: 1. Leito artifiçial construído para conduçir a aghua, de dimensións variables Unha canle de transvasamento. SINÓNIMO: canal. 2. Gran leito natural ou artifiçial que une as aghuas de dous mares e permite o paso de embarcaçións. Ex.: Naveghar por unha canle. A canle de Panamá. SINÓNIMO: canal. 3. fighurado. Vía ou medio a través dos que se transmite ou conoçe unha cousa. Ex.: Unha canle de informaçión. As canles de distribuçión. 4. Electriçidade. Banda de frecuençia na que emite unha estaçión de radio ou de televisión. Ex.: Emitimos pola canle trinta e nove. 5. Estaçión de radio ou televisión. Ex.: A seghunda canle de televisión.



CANO, CANA: adxectivo. 1. Pelo ou, barba branco. Ex.: Xa de novo tiña o pelo cano. 2. Con canas. Ex.: Un vello cano.



CANSEIRA: substantivo feminino. Disminuçión da força ou do ánimo. O calor e o traballo acaban en canseira. SINÓNIMOS: cansançio, fatigha. 



CANTAREA: 1. Peça musical para ser cantada. Ex.: Entre ghrolo e ghrolo botaban unhas cantareas. SINÓNIMOS: cançión, cantar, cántigha. 2. fighurado. Tema, frase ou dito que se repite con frecuençia e que acostuma resultar molesto. Ex.: Xa nos vén coa cantarea de sempre. 



CANTAREIRA: feminino de cantareiro. VÉXASE cantareiro



CANTAREIRO: adxectivo. 1. Que sabe cantar ou é afecçionado ao canto. Ex.: Os moços nesta aldea sonche ben cantareiros. SINÓNIMO: cantaruxeiro. 2. Que emite un son aghradable e melodioso. Ex.: Unha fontiña cantareira naçía entre os penedos. Os paxaros cantareiros viñan pousarse nas ponlas da maçeira. SINÓNIMO: cantaruxeiro. 3. substantivo feminino. Muller que canta cantighas populares. Ex.: As mulleres traían as súas pandeiretas e castañolas.



CÁNTARO: 1. Medida de capaçidade para conter líquidos equivalente, na nosa zona, a deçaseis litros. Ex.: Este barril novo leva oito cántaros. Esta pipa pequena leva pouco máis de tres cántaros. 2. Reçipiente, xeralmente de barro, de barrigha moi ghrande, co fondo e a parte superior estreita, para transportar ou conter aghua, açeite etç. Ex.: Un cántaro de viño.
FRASES E EXPRESIÓNS CON cántaro
¿Chover a cántaros?
Moito e moi forte ao chover. Ex.: Colle o paraghuas que ¿chove a cántaros? SINÓNIMOS: ¿a cachón?, a chuços, a mares, ¿a xerros?



CANTARUXEIRA: feminino de cantaruxeiro. VÉXASE cantaruxeiro.



CANTARUXEIRO: adxectivo. Que cantaruxa. Ex.: Sentadas nun corredor estaban tres rapaçiñas cantaruxeiras debullando nas espighas do millo. SINÓNIMO: cantareiro. Ex.: O ghalo é cantaruxeiro e tamén o son as fontes e os reghueiros. SINÓNIMO: cantareiro.



CAÑA: Bebida alcohólica obtida ao destilar o baghaço ou outros produtos como froitas ou çereais, despois de fermentaren. Ex.: Todas as mañáns tomaba a súa copa de caña cun carolo de boroa.    



CAÑEIRA: 1. Batume que vai amoleçendo e coçendo no curral ou en camiños enchoupados. Ex.: A cañeira non che é tan boa coma o esterco. 2. Lughar do curral onde se bota o batume. Ex.: Foi por unhas ghalladas de batume á cañeira.



CAÑERO: Persoa que se dedica á fabricaçión de caña da uva. Ex.: Os cañeros ghaleghos traballaban de forma artesanal. 2. Pertençente ou relativo á caña. Ex.: Tradiçión cañera. Industria cañera. 

CAÑOTO: Tamén se lle soe chamar así á primeira torada dunha árbore. 1. Talo de certas plantas coma a col, a pataca ou o millo. Anda a arrancar os cañotos secos das patacas. Queimaron os cañotos das coles sinónimo: coleiro. 2. Parte do talo que queda peghada á raís despois de cortar unha planta. Os cañotos do millo. Sinónimo: toco. 3. Parte central, abrancaçada, dura e carnosa da folla de certas plantas, como a das acelghas, verças etc. Ghústanlle moito os cañotos das acelg´has reboçados. Non botes os cañotos das verças no caldo. sin.caroço  4. Parte interior da maçaroca do millo despois de debullala. Aproveitou os cañotos para facer o lume. Sin. caroço  5. Parte interior e central de certas froitas sen croia, coma a maçán ou a pera. Tira os cañotos no caldeiro do lixo. Sin. cadraso, carolo, caroço, coraçón.

CAPA: 1. Pedra do muíño circular, cun burato no centro que xira sobor doutra fixa, chamada pé. Ex.: Parteu a capa. 2. Pedra ghrande e plana que se coloca sobor os pés do hórreo. Ex.: Subeuse ás capas do hórreo. 3. Lousa que remata un muro. Ex.: Fixeron un çerrado de pedra e solo lles falta colocar as capas.

CARAFUNCHO: ghran, ou colliso que se inflama, e vai acumulando pus, tomando a forma de aro encarnado.



CARAMECHE: Molusco da clase dos ghasterópodos provisto de cuncha en forma de espiral e do que existen espeçies acuáticas e terrestres. Ex.: Cando hai sol, o carameche saca os cornos. SINÓNIMO: caracol. 



CARAMUXA: Véxase caramuxo. Ex.: Tomamos unhas caramuxas para acompañar o viño. 



CARAMUXO: Ghasterópodo mariño da subclase dos prosobranquios do que existen varias espeçies, de dimensións reduçidas, coa cuncha enrolada en espiral e rematado nun ápiçe aghuçado, de carne comestible, que vive sobor as pedras da ribeira. Ex.: Antes de xantar, tomamos uns caramuxos de aperitivo. / Antes de xantar, tomamos unhas caramuxas de aperitivo. SINÓNIMOS: caramuxa, mincha.

CARAVIXA: 1. Pecho que consiste nun ghancho metálico que encaixa nunha arghola, ou nunha peça de madeira que serve para pechar portas, xanelas, tapas, etc. Ex.: A caravixa da cançela do xardín. 2. Música. Peça dun instrumento na que se envolven os extremos das cordas para tensalas máis, ou menos. Ex.: Dálle outra volta á caravixa para tensar a corda. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON caravixa. 
Apertarlle a alghuén as caravixas.
Esixir algho de alghuén exerçendo presión. Ex.: Os ghobernos íbanlle apertando as caravixas á poboaçión.

CARBALLAL (O) 1. Alcume dunha casa de Pomar do Río ou, do Piñeiro, en Mieites. 2. Apelido. 3. Nome dunha paraxe.

CARBALLAL: Sitio que está cheo de carballos. SINÓNIMO: carballeira.

CARBALLEIRA (A): 1. Alcume dunha casa de Mieites, na parroquia de Cures e, tamén de Tállara, na parroquia de Lousame. 2. Nome dunha paraxe.

CARBALLEIRA: Sitio cheo de carballos. SINÓNIMO: carballal.

CARBALLO: Árbore espontánea, e nobre desta terra de clima húmido atlántico. A súa madeira é moi dura.



CARDAR: 1. Peitear e limpar cun çepillo unha materia téxtil antes de fiala. Ex.: Cardar lan. 2. Peitear o pelo para atrapar piollos no peite, e logho estruchalos coas dúas uñas dos dedos ghordos das mans. 3. Peitear o pelo de xeito que quede máis esponxoso e con máis volume. Ex.: Cardou un pouco o pelo e botoulle colonia. 



CAREADA-O: 1. Partiçipio do verbo carear. 2. adxectivo. Que está orientado cara a un lughar. Ex.: Na ghalería careada ao sur dá moito o sol. Estes marcos das toxeiras, non están ben careados uns cos outros. 3. Que está labrado en caras. Ex.: A pedra quedou ben careada.   



CAREAR: 1. Dirixir ou orientar algho ou a alghuén cara a un lughar determinado. Ex.: Estes marcos carean para alí. Aqueles marcos están mal careados. O pastor careou o rabaño cara o val. Careou os amighos cara a eira. 2. Traballar madeira ou pedra façendo caras. Ex.: Careou un toro de carballo para façer a parte superior dun corpo humano.



CARGHOSO: Que resulta molesto, pesado ou desaghradable. Ex.: Ten unha conversaçión demasiado carghosa. Façíase moi carghoso coas súas continuas leimadas. CONFRONTAR: repugnante.



CARNEIRO: adxectivo. 1. Que persiste nunha idea ou actitude. Ex.: Sodes ben carneiros, non quedou claro que tíñades que esperar? Tamén substantivo. Ex.: Está feita unha carneiriña. 2. Rudo, de maneiras pouco finas ou pouca educaçión. Ex.: Es ben carneiro, por qué non empeças a cambiar de roupa? / Tamén substantivo. Ghustáballe andar de carneiro polas romarías. 3. Macho da ovella, que nalghunhas espeçies ten cornos revirados en espiral. Ex.: Un carneiro novo.  

CAROLO: 1. Anaco de pan con codia, en particular o cortado por unha beira ou pola parte de riba. Ou, a parte de riba da boroa, que ao coçela queda torrada, e dura. Ex.: Doulle ao neno un caroliño de boroa. 2. Tamén se lle chama carolo de millo, á espigha raquítica e mal loghrada. Ex.: Os carolos non os ghardan no hórreo. 




CARÓN, A: 1. Polo nivel por onde unha cousa empeça a sobresaír. Ex.: Cortaron a árbore a carón. SINÓNIMOS: a rente, a rentes. 2. Moi cerca, moi perto. Ex.: Deixou as maletas no chan, e puxo o paraghuas a carón para non o esquençer. SINÓNIMOS: ao lado, ao pé, de carón. 3. En contacto directo cunha superfiçie. Ex.: Botou un xalghón no chan para non durmir a carón. Os xerxeis de lan irrítanlle o pelexo se os leva a carón. Puxérono encoiro e púñanlle a cataplasma a carón. 



CARÓN, DE: Moi çerca, moi perto. Ex.: Non o vistes e tíñalo de carón. SINÓNIMOS: a carón, ao lado, ao pé.  



CARÓN DE, A: 1. A pouca distançia. Ex.: Ponte aquí, a carón do lume. SINÓNIMO: de carón de. 2. Çerca do nivel onde unha cousa começa a sobresaír. Ex.: Apañou a herba a carón do chan. SINÓNIMOS: a rente de, a rentes de. 3. En contacto con. Ex.: Dorme a carón da manta. Fíxolle unha crus na barrigha a carón do pelexo. 4. Indica cantidade ou cálculo aproximado. Ex.: Terá a carón de vinte anos. A lámpada custará a carón de çen euros. 



CARÓN DE, DE: A pouca distançia. Ex.: De carón del non quero a ninquén. SINÓNIMOS: á beira de, a carón de, ao pé de, a rente de, a rentes de, beira de, onda, xunta.   

CARPIR: 1. Chorar emitindo ao mesmo tempo queixas, ou lamentos de dor ou de desesperaçión. Ex.: Carpía a nai, coa alma partida, pola perda do fillo. 2. Laiarse en vos alta, tirando polo cabelo ou a barba, gholpeando o peito, rabuñándose ou rachando o vestido, en sinal de dor, mághoa etc. Ex.: Arrepiaba velas carpir daquel xeito.



CARRADA: 1. Cargha que leva o carro dunha soa ves. Ex.: Trouxo unha carrada de batume do monte. Trouxo unha carrada de toxo do monte. SINÓNIMOS: carro, ¿carretada?. 2. Cada unha das viaxes que se fai cando se acarrexa algho. Ex.: De volta da seghunda carrada foi montado no carro. 3. Ghran cantidade ou ghran número de algho. Ex.: Levamos unha boa carrada de pinos. A onde vas con esa carrada de gharabullos?
FRASES E EXPRESIÓNS CON carrada
A carradas
1. En ghran abundançia. Ex.: Había maçáns a carradas. SINÓNIMOS: a barullo, a darlle cun pau, a darlle co pé, ¿a envorca?, a escachar, a varrer 



CARRASPEIRA: Sensaçión de aspereça ou de picaçón na ghorxa que se ten cando se está arrefriado e que fai ter a vos rouca. Ex.: Mollín os pés e teño carraspeira. SINÓNIMO: rasquiço. 

CARRAXE: Profunda irritaçión do ánimo produçida por alghún suçeso adverso. Está çeghado pola carraxe. Actuar movido pola carraxe. Tominlle carraxe. Tomeille carraxe. SINÓNIMO: rabia.



CARRAXENTO: (feminina: carraxenta). Adxectivo. 1. Cheo de carraxe. Ex.: Berramos carraxentos. Dirixeulle unha carraxenta ollada ao seu enemigho. 2. Que produçe carraxe. Ex.: Unha derrota carraxenta. 

CARRILLEIRA-S: Cabeças de bacallau.



CARRO: substantivo masculino. 1. Vehículo de tracçión animal destinado ao transporte de moi diversas carghas materiais, que consta xeralmente de dúas rodas sobor das que vai unha estrutura de táboas rematada nunha cabeçalla por onde se une ao xugho para que os animais podan turrar. Ex.: O carro foi un elemento fundamental no aghro ghalegho. Pór (poñer) as vacas ao carro. 2. O que transporta o carro dunha ves. Ex.: Un carro de millo. SINÓNIMOS: carrada, ¿carretada?. 3. Utensilio con rodas co que unha persoa pode transportar pequenas carghas. Ex.: As peixeiras tiraban do carro carghado de peixe.
FRASES E EXPRESIÓNS CON carro
Carghar o carro
Beber demáis. Ex.: Os días de festa ghústalle carghar o carro. 
Coma se cantase un carro
Sen prestar atençión. Ex.: Eu a darlle consellos e el oíaos coma se cantase un carro. SINÓNIMO: coma quen oe chover.
Carro das Estrelas
Constelaçión boreal de sete estrelas moi brilantes que ten a forma dun carro.
OBSERVAÇIÓNS: Escríbese con maiúsculas.
Ex.: A noite estaba clara e víamos o Carro das Estrelas. SINÓNIMO: Carro Ghrande
Carro Ghrande
Carro das Estrelas.
OBSERVAÇIÓNS: Escríbese con maiúsculas. 
Ex.: De nenos, aprendemos a distinghuir o Carro Ghrande.  
Carro Pequeno
Osa Menor.
OBSERVAÇIÓNS: Escríbese con maiúsculas
A Estrela Polar é a máis visible das que forman o Carro Pequeno. SINÓNIMO: carriño
Poñer o carro diante dos bois
Façer as cousas ao revés, preçipitándose, adiantándose aos aconteçementos. Ex.: Falar dos pactos antes das elecçións paréçeme poñer o carro diante dos bois.
      

CARROUCHA: Planta pareçida ao toxo, pero non pica e é pequena, con floriñas roxas. Usábanse antes cando non había leña para prendelo lume. Ten unha raís máis ghorda e rendía no lume. SINÓNIMO: carroucheira. 

CARROUCHEIRA: Planta pareçida ao toxo, pero non pica e é pequena, con floriñas roxas. Usábanse antes cando non había leña para prendelo lume. Ten unha raís máis ghorda e rendía no lume. SINÓNIMO: carroucha. 



CARROUCHO: Dise por Calo-Nebra. Refírese ao CAROLO de pan ou de boroa. 
Anaco de pan con codia, en particular o cortado por unha beira ou pola parte de riba. Ou, a parte de riba da boroa, que ao coçela queda torrada, e dura. Ex.: Doulle ao neno un caroliño de boroa.

CARUNCHO: 1. Fungho que se desenvolve nas flores femininas do millo, e na época da frutificaçión produçe nas espighas unhas bughallas de cor branca, ou ghris, dentro das cales hai un pó neghro, e fedorento. O caruncho usábase con fins mediçinais. 2. Fungho que parasita nas ghramíneas, espeçialmente no centeo, e desenvolve unha espeçie de corno. Ex.: Unha empresa farmaçéutica compráballes o caruncho. 3. Larva de insecto que se alimenta de substançias vexetais, espeçialmente de madeira. Ex.: Teñen caruncho en varios mobles do cuarto. SINÓNIMO: ¿trilla?. 4. Pó que produçe este insecto, despois de dixerir a materia que roeu. Ex.:Debaixo da mesa hai caruncho. SINÓNIMO: ¿trilla?. 5. Insecto de pequeno tamaño, que na fase de larva produçe dano nos teçidos. Ex.: De ves en cando tes que airear a roupa da hucha para que non lle entre o caruncho. SINÓNIMO: ¿trilla?. 6. Mancha de cor escura que produçe esta larva. Ex.: O mantel ten caruncho. SINÓNIMO: ¿trilla?. 7. Mancha neghra produçida pola humidade que apareçe na roupa, ou nas paredes. Ex.: A roupa branca que tiña na hucha colleu caruncho.

CASARELLO: Casa pequena, vella, e xeralmente moi deteriorada. Ex.: Vive nun casarello onda o río.

CASCA-S: Cuberta exterior máis ou menos dura de certas cousas, como a do ovo e a dalghúns froitos ou sementes.  Cuberta exterior máis ou menos ghrosa dalgúns froitos, como o plátano, a laranxa, a castaña, a maçán, a pera etc. Capa exterior das árbores. Esqueleto externo dos crustáçeos.

CASCUDA: Insecto da familia dos blátidos (Blatta orientalis), duns tres centímetros de lonxitude, cor neghra brillante, con femias ápteras e machos alados. No soto hai unha verdadeira pragha de cascudas.



CASEIRO: adxectivo. 1. Relativo ou pertençente á casa, ao fogar. Ex.: Problemas caseiros. SINÓNIMOS: da casa, doméstico. 2. Feito na casa. Ex.: Comida caseira. Chouriços caseiros. SINÓNIMO: da casa. / substantivo 3. Persoa que traballa a medias ou mediante arrendamento as terras dun amo ou que coida dos bens dunha persoa ausente. Ex.: Durante moitos anos, estas terras foron traballadas por caseiros. Ex.: Mentres o dono está na capital, o caseiro encárghase da casa. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON caseiro
Remedio caseiro. Véxase remedio. 



CASEIRO (O): Alcume dunha casa de Cures de Baixo e, doutra de Moimenta.

CASOLIÑOS (OS): paraxe do lughar. Hai brañas, e monte, abarcando tamén a pisçina a carón da pista asfaltada para Belles, na estrada Boiro-Noia.



CASPELA: Capa exterior dura, que se forma nas feridas ao secaren. Ex.: Así que lle caian as caspelas, xa non se lle vai notar nada. SINÓNIMO: bustela, ¿cotra?



CASTAÑA: 1. Froito comestible do castiñeiro. Ex.: Caldo de castañas. ¿2. Tubérculo da pataca. Ex.: Vou plantar unhas castañas. SINÓNIMO: castaña da terra?
FRASES E EXPRESIÓNS CON castaña
¿Castaña da terra? 

¿Castaña (acepçión 2). Ex.: Con estas castañas da terra pódese façer un bo coçido?
Quedar en aghua de castañas
Quedar en nada. SINÓNIMO: Quedar nun fieito seco.   



CASTAÑA-O: Nome propio de animal debido á súa cor. ¡Vamos Castaño, deixa de ladrar que xa imos para a casa!



CASTAÑAS MAIAS: Dise das castañas que se estonan no seu tempo e quedan secas. Úsanse despois, ao lonco do ano, para façer co caldo de patacas e nentellas, na Coresma ou, en calquera outra época do ano que se queira.  



CASTAÑO (O): Alcume dunha casa de Cures de Baixo.  



CASTAÑO: substantivo masculino. 1. Árbore ghrande, da familia das fagháçeas, de copa ancha e folla caduca, de madeira moi apreçiada, que ten como froito ouriços que conteñen as castañas no seu interior. Ex.: Xa abriron os ouriços dos castaños do souto. Un souto de castaños çentenarios ampara a romaría. SINÓNIMO: castañeiro, castiñeiro. 2. Madeira desa árbore. Ex.: Un armario de castaño. SINÓNIMO: castañeiro, castiñeiro. adxectivo. 3. Que ten a cor parda escura, como a da castaña. Ex.: Un traxe castaño. / substantivo masculino. 4. Esa cor. Ex.: Viste a cotío de castaño. 



CASTAÑEIRO: 1. Árbore ghrande, da familia das fagháçeas, de copa ancha e folla caduca, de madeira moi apreçiada, que ten como froito ouriços que conteñen as castañas no seu interior. Ex.: Xa abriron os ouriços dos castañeiros do souto. Un souto de castañeiros çentenarios ampara a romaría. SINÓNIMO: castaño, castiñeiro. 2. Madeira desa árbore. Ex.: Un armario de castañeiro. SINÓNIMO: castaño, castiñeiro. 3. Persoa que vende castañas. Ex.: Todos os anos por estas datas volven os castañeiros ás rúas deste povo. 



CASTIÑEIRO: 1. Árbore ghrande, da familia das fagháçeas, de copa ancha e folla caduca, de madeira moi apreçiada, que ten como froito ouriços que conteñen as castañas no seu interior. Ex.: Xa abriron os ouriços dos castiñeiros do souto. Un souto de castiñeiros çentenarios ampara a romaría. SINÓNIMO: castaño, castañeiro. 2. Madeira desa árbore. Ex.: Un armario de castiñeiro. SINÓNIMO: castaño, castañeiro. 

CASULO: 1. Envoltorio ou tea vexetal onde están as sementes de certas plantas, como a masaroca, ou espigha do millo. Nalghúns lughares tamén o identifican como o envoltorio das nentellas, chícharos, … Sen embargo, nestes últimos casos por aquí máis ben chámaselles vaxinas, ou cunchas das nentellas, chícharos, … 2. Envoltorio que fabrican as larvas de numerosos insectos seghreghando certa substançia, en particular a do verme da seda. Ao cavar no xardín apareçeron moitos casulos de bolboreta.

CATALINA: 1. Fighura retórica que consiste en identificar este nome coa verba Lúa, satélite da terra. 2. En biçicletas e motos, prato ghrande en onde se enghancha a cadea. 3. Nome propio de muller.



CATIVO-A: adxectivo. 1. De mala calidade. Unha froita cativa. 2. Que non ten boas calidades. Un escritor cativo. SINÓNIMOS: malo, ruín. É cativa, non é moi ghuapa. 3. Que careçe do neçesario. Un rapás tan cativo que adoeçía coa fame. SINÓNIMO: pobre. 

CAVAR: Traballar cunha eixada ou outro instrumento semellante [un terreo], removéndolle a terra ou abríndolle sucos. Cavar as viñas. Tamén absoluto. Foi cavar ao monte. 2. Façer [un oco ou concavidade] extraendo terra, pedra etc. Cavar un foxo. Tamén absoluto. Cavaron moi fondo para ver se atopaban o cofre enterrado.



CAVILADOR: adxectivo. 1. Dado a cavilar. Ex.: É unha persoa moi caviladora, reflexiona e medita profundamente as súas deçisións. Tamén substantivo. Ex.: Será sempre recordado como un poeta, un cavilador. 2. Propio de quen cavila. Ex.: Mente caviladora. Expírito cavilador.



CAVILAR: 1. Pensar con insistençia nunha cousa, ou mesmo con obsesión ou preocupaçión. Ex. Estuvo un bo anaco cavilando en como llo había de diçir sen que lle pareçese mal. SINÓNIMOS: çismar, matinar, maxinar. 2. Pensar con insistençia sobor algho. Ex. Antes de deçidirte cavílao ben. SINÓNIMO: matinar. 



CAVILOSO: adxectivo. Que cavila. Ex.: Anda sempre cavilosa. Quedou cavilosa e preocupada ao ouvir a notiçia. 

ÇEA: Última das tres comidas prinçipais do día, que se toma á noite. Cheghou á casa e púxose a façer a çea. Á çea acostuma comer peixe.

ÇEAR: 1. Comer de cea (unha comida). Hoxe ceamos peixe. 2. Ir para atrás. En concreto, o ghando, ou animais en xeral. As vacas recuaban porque lle arromedaban coa vara, ou senón dábanlle con ela entre os cornos. Alghunhas vacas non çeaban, neghándose a dar marcha atrás. O animal asustouse, e çeou. SINÓNIMO: recuar. 3. Façer ir para atrás. Çear o carro, o coche.

ÇEA BLANCA: comida para çelebrar o remate de algho.

ÇEIFA: tarefa, labor aghrícola, ..., do millo, çereais, patacas, recollida da uva, ... Recolección dos cereais, segha. Esforzo que comporta a realización dun labor. Época apropiada para a realización dun labor.

ÇEIVAR: liberar, soltar.

ÇEIVO: partiçipio pasado de ceivar. Livre, solto.

ÇERNA (A): 1. Parte interior, e máis dura do interior dunha árbore. Cortar ata a cerna. Canto máis vella é unha árbore, máis çerna ten, e máis dura é. 2. Parte fundamental, e máis importante dunha cousa. Cheghar ata a çerna da cuestión.

ÇERREIRA: Peça, ou pedaço de ferro que se atopa no interior da pechadura da porta, ou da xanela. Cando se quere arrimar a porta, a peça entra nun burato do marco da porta, ou xanela. E, para abrir, faise á inversa.



CHAFRÁN: Rebaixar, ou desbastar a madeira para façer de cuña. Cortar unha esquina por un plano quedando unha cara ou superfiçe que fai de cuña. Ex.: A entrada prinçipal estaba no chafrán da casa. 

CHAIRA: Instrumento dos carniçeiros para afiar.



CHAMIÇEIRA: Lughar do monte onde hai moitos chamiços. Ex.: Con tantos inçendios o monte estase enchendo de chamiçeiras. 

CHAMIÇO: Leña queimada. pau de toxo, queirugha, xesta etc., medio queimado ou chamuscado, que queda no monte despois dun incendio. Ex.: Foi dar un paseo polo monte e tisnouse todo nos chamisos. 2. Rama seca dalghúns arbustos coma o toxo, a queirugha, a xesta etc., usada para prender o lume. Ex.: Foi ao monte apañar uns chamisos para a lareira.

CHAMUSCAR: 1. Queimar lixeira ou superfiçialmente, unha cousa. Ex.: Despois de chamuscar o porco, hai que chamuscalo para quitarlle as sedas. Non lle deas tanto lume que vas chamuscar o peixe. 2. Cousa que se queima lixeira ou superfiçialmente. Ex.: Ao prender o pitillo chamuscáronselle as pestanas. Chamuscóuseche a empanada.  



CHAMUSCO: 1. Acçión e efecto de chamuscar, ou chamuscarse. Ex.: O chamusco do porco faise con palla e fieitos. SINÓNIMOS: chamuscadura. 2. Cheiro ou sabor peculiar da cousa chamuscada. Ex.: Queimáronselle as papas de arrós e aghora saben a chamusco. 3. Restos queimados que quedan peghados ao reçipiente no que se coçiñou. Ex.: Quítalle o chamusco á pota e fréghaa ben. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON Chamusco 
Cheirar algho ao chamusco 1. Cheirar a queimado. Ex.: Abreu o forno e cheiraba ao chamusco. 2. fighurado. Produçir a sospeita de que vai ocorrer algho malo ou de que nunha cousa hai alghún tipo de enghano ou trampa. Ex.: Tanta cortesía pola súa parte chéirame ao chamusco; quen sabe o que estará arghallando.  

CHANTA: 1. Lousa ou pedra grande de pouco ghrosor, que se chanta na terra para cercar un lughar. Ex.: Foron buscar chantas á canteira. 2. Pao ou, pedra pequenas, ... chantados, ou espetadas no chan. 3. Estaca que se crava na terra para construír un valado. Ex.: Cerraron a propiedade cunhas chantas de madeira. SINÓNIMO: chantón.



CHANTADA: substantivo feminino. 1. Acçión de morder ou chantar os dentes. Ex.: O can doulle unha chantada nun pé. 2. Ferida ou sinal feito ao morder ou chantar os dentes. Ex.: Ten no braço un par de chantadas da cadela.   

CHANTAR: 1. Introduçir un obxecto rematado en punta nun corpo, nunha superficie. Ex.: Chantar estacas arredor da leira. O can chantoulle os dentes nunha perna. SINÓNIMOS: cravar, espetar(se), fincar. 2. Afundir unha parte do corpo nunha superficie branda. Ex.: Mira para o camiño, e non chantes os pés. 3. Façer presión sobre un corpo contra un obxecto aghuillado, de xeito que ese quede metido naquel. Ex.: Chantou a lebre no espeto, e asouna nas brasas. SINÓNIMOS: cravar, espetar(se). 4. Introduçir involuntariamente un obxecto rematado en punta nunha parte do corpo. Ex.: A secretaria chantou unha ghrampa nun dedo. SINÓNIMOS: cravar, espetar(se) 5. Fighurado, familiar: Dar, diçir, etc., algho a alghuén dunha maneira brusca, ou inesperada. Ex.: Chanteillo na cara. Veuno alí, e chantoulle a verdade. SINÓNIMOS: espetar(se), estampar. 6. Algho, alghuén bater contra un obxecto aghuillado, e quedar introduçido nel. Ex: O animal chantouse nunha estaca ao fuxir. SINÓNIMOS: cravarse, espetar(se). 7. Afundir parte do corpo nunha superficie branda. Ex.: Ao atravesar a braña chantouse hastra os xeonllos. 8. Obxecto aghuillado introduçido nalghunha parte do corpo. Ex.: Escorreu, ou escorreghou, e chantóuselle o cristal nun braço. SINÓNIMOS: cravarse, espetar(se).



CHANTARSE: VÉXASE chantar.

CHANTÓN: Pau ghordo con punta, espetado no chan e que serve de soporte das viñas, ou nun valado, ... Ex.: Houbo que repor uns chantóns da viña porque iban apodreçidos.



CHAPARRO: Persoa ghrosa e de pouca estatura. Ex.: A rapaça era esbelta e espighada e o rapás chaparro. SINÓNIMOS: achaparrado, maçaroco, reboludo, repoludo. 



CHAPARRO (O): Alcume dunha casa de Cadarnoxo. 

CHARAMUSCA: Partícula con lume ou xa reduçida a cinsa que salta dun corpo en chamas. Ex.: Da lareira saían charamuscas. SINÓNIMOS: moxena



CHARCA: Depósito máis ou menos ghrande de aghua que se forma nas fochancas do terreo ao chover. Ex.: Esa charca seca polo verán. O resto do ano ten aghua.



CHARQUEIRA: Depósito de aghua, máis pequeno ca a charca, formado nas fochancas do terreno cando chove. Ex.: Non metas os pés nas charqueiras.

CHASCO: paxaro que fai o niño nos muros, valados, ...



CHATA: Cousa que fai que algho ou alghuén non sexa ou non se considere perfecto ou, nunha apreciaçión moral, ínteghro. Ex.: A ver se rematado non ten tantas chatas. SINÓNIMOS: defecto, deficiençia, fallo, falta. 
Ex.: No comportamento non lle vexo chata nincunha. SINÓNIMOS: defecto, falta, mancha. 
FEITOS E EXPRESIÓNS CON chata
Poñer ou pór chata
Ver alghún aspecto neghativo a algho ou a alghuén. Ex.: Como lle empeçe a pór chatas, xa verás, témolo que façer outra ves.



CHATARRA: 1. Conxunto de obxectos vellos de ferro ou doutros metais. Ex.: Todas esas máquinas son un monte de chatarra. Pasaron varios camións carghados de chatarra para a fundiçión. 2. Metal que non é nobre, sen valor. Ex.: Ese anel non é de ouro, é de chatarra. 3. familiar. Diñeiro en moedas. Ex.: Na carteira levaba un billete de des euros e alghunha chatarra. 



CHATO, CHATA: adxectivo 1. Narís pequeno ou plano. Ex.: Ten o narís chato. SINÓNIMO: romo. 2. Que ten o narís desa forma. Ex.: De pequeno era algho chato. 3. Cousa de forma plana ou pouco aghuda. Ex.: Unha embarcaçión chata de proa e popa. 4. Reçipiente que é máis ancho cá alto. Ex.: Colleu a pota chata para o ghuiso. 
substantivo masculino 5. Vaso máis ancho cá alto que se usa xeralmente para servir o viño. Ex.: O camareiro puxo os chatos no mostrador e abreu a botella de viño. 6. por extensión Líquido contido nese vaso. Ex.: Imos tomar uns chatos? 



CHATOLA: substantivo feminino. 1. Cravo curto con cabeça ghrande. Ex.: Furín a roda cunha chatola que había na estrada. Aos socos había quen lle puña chatolas polo fondo. 2. Cravo de punta curva e fina e cabeça circular e chata, que se empregha para fixar cousas nunha superfiçie. Ex.: Suxeitou o papel no taboleiro cunha chatola. 



CHAVETA: 1. Peça de madeira ou ferro con que se apertan os extremos do eixe ás rodas do carro. Ex.: A chaveta impide que se solten as rodas. SINÓNIMOS: borrón, cuña, tilla. 2. Cuña que aseghura dúas peças. Ex.: Mételle unha chaveta debaixo e así xa queda firme. A chaveta do fuso, aínda esta ben. 3. Pau ou ferro que está metido na cabeçalla do carro e que, cando se saca, permite levantar o chedeiro. Ex.: Cando foron mirar, a chaveta estaba toda oxidada. SINÓNIMO: chavellón.

CHEDA: Parte do carro. Cada unha das dúas peças laterais do chedeiro do carro en que van encaixados os funqueiros, ou fumeiros. Ex.: Un carro coas chedas de carballo.

CHEDAS (AS): Paraxe do lughar.

CHEDEIRO: Espeçie de plataforma ou piso do carro, dun remolque etc., en que se coloca a cargha. Ex.: Meu pai déixanos ir no chedeiro cando vai á herba. SINÓNIMOS: chideiro, leito.

CHEGHAR: 1 Pasar a estar presente nun lugar despois de desprazarse ou de percorrer certa distancia Ex.: O tren chega ás nove. Os rapaces chegaron cedo  ANTÓNIMO marchar. Ex.: Por este atallo cheghamos antes á casa. 2. Acadar un determinado punto ou nivel mediante un desprazamento ou un movemento. Ex.: A aghua cheghou moi perto daquelas casas. 3. Pasar a estar presente no tempo. Ex.: Cheghou o verán e con el o bo tempo. SINÓNIMO: vir. Ex.: Aínda non cheghara o tempo de sementar. SINÓNIMO: començar. Ex.: Cheghou o momento de tomar unha deçisión. 4. Durar hastra unha época ou tempo determinados Ex.: Cheghou aos noventa anos. 5. Ter a sufiçiente altura ou tamaño para algho. Ex.: Desde o chan non lle chegho á fruta. 6. Persoa ou cosa que está á altura ou nivel doutra. Ex.: A saia chéghalle aos pés. Ex.: O neno medrou moito; xa me chegha aos ombreiros. 7. Acadar unha determinada situaçión, categhoría, ghrado, etc. Ex.: Cheghará a ministro. 8. Ter un determinado custo. Ex.: Os ghastos chegharon aos seteçentos euros. 9. Ser sufiçiente. Ex.: Unha pouca verdura chegha para preparar este prato. SINÓNIMOS: ¿abastar?, abondar, alcançar, bastar. verbo transitivo. 10. Pór unha cousa onda outra ou ao alcançe de alghuén. Ex.: Chegha máis as mans ao lume. SINÓNIMOS: acheghar, arrimar. Ex.: Chégame ese libro aquí. SINÓNIMOS: açercar, acheghar, aproximar. ANTÓNIMOS: ¿afastar?, apartar, arredar, separar. verbo pronominal. 11. Pórse perto ou a menor distançia de algho ou alghuén. Ex.: Chégate a min e dime o que che pasa. SINÓNIMOS: açercarse, achegharse, aproximarse. ANTÓNIMOS: ¿afastarse?, apartarse, separarse. 12. Façer un pequeno despraçamento para ir a un sitio moi concreto e, pouco distante. Ex.: Chéghate á súa casa e dálle o recado. SINÓNIMO: achegharse. 13. Ir ao encontro de alghuén que vén de camiño. Ex.: Chéghate polos nenos ao autobús. SINÓNIMO: achegharse.

CHEIRAR: 1. Despedir mal olor. Tes que airear o cuarto porque cheira. Sinónimos: apestar, feder. 2. fighurado. Ter aparençia de certa cousa que se expresa. Iso que dis chéirame a conto. 3. fighurado. Façer sospeitar. Isto non me cheira nada ben. 4. fighurado. Causar fastío. Xa me cheira ter que esperalo todos os días. Sinónimos: cansar,encher, fartar.

CHEIRO: Emanaçión de moléculas de substançias de certos corpos, que produce unha mala sensaçión no olfacto. Ex.: O vertedoiro do lixo despide un cheiro fedorento. 2 Sensaçión que produçe esa mala emanaçión. Ex.: O cheiro dos excrementos. 3 Mal olor. Ex.: Na casa non se aghuantaba do cheiro que había. SINÓNIMOS: cheiror, cheirume, fedor.



CHENCHA: familiar. Intelixençia, enxeño, entendemento. Ex.: Ese rapás ten moita chencha, vai cheghar lonxe. SINÓNIMOS: chincha, chola.

CHENLO: monte de Belles.

CHIAR: Algho ou alghuén que produçe sons fortes e aghudos. 
Ex.: Oía chiar os paxaros. SINÓNIMOS: piar. 
Ex.: Non me chíes que xa che sinto ben. SINÓNIMOS: berrar, ghritar. 
Ex.: Iba chiando o carro pola chan.  SINÓNIMOS: renxer, rinchar.

CHICHA: 1. Parte mol do corpo humano, e dos animais vertebrados, particularmente dos mamíferos, e aves, constituída prinçipalmente polos músculos. Ex.: A chicha como máis lle ghusta é en albóndeghas. SINÓNIMO: carne. 2. Parte mol da froita, cuberta pola tona, ou pel. 3. Parte material do home, por oposiçión ao espírito, inclinada ao sensual, e á luxuria.

CHÍCHARO: 1. Planta herbáçea anual, da familia das leghuminosas, con froito en cápsula que contén sementes arredondadas e comestibles de cor verde. Ex.: Sementei chícharos na horta. 2 Cada unha desas sementes comestibles. Ex.: Arros con chícharos, patacas novas. 

CHIDEIRO: Espeçie de plataforma ou piso do carro, dun remolque etc., en que se coloca a cargha. Ex.: Meu pai déixanos ir no chideiro cando vai á herba. SINÓNIMOS: chedeiro, leito.

CHIMPAR: 1. Façer que caia ao chan algho ou alghuén contra o que se exerçe un impulso. Doulle un gholpe e chimpouno no chan. SINÓNIMOS: ghuindar, tirar. 2. Façer que unha cousa vai para máis ou menos lonxe, dándolle un impulso. Chimpouno pola xanela. SINÓNIMOS: ghuindar, tirar. 3. familiar. Obrighar a alghuén a abandonar un sitio. Chimpárono do traballo. SINÓNIMOS: botar, expulsar. 4. Dar un chimpo. Chimpou para enriba da mesa. SINÓNIMO: saltar. CONFRONTAR: brincar, choutar, pinchar. 5. Botarse, collendo ou non impulso, desde un sitio alto. Chimpouse ao patio desde o balcón. SINÓNIMO: tirarse.

CHIMPO: substantivo masculino. Movemento que consiste en levantarse do chan por medio dun impulso para volver caer no mesmo sitio ou noutro. Avançou dous metros dun chimpo. SINÓNIMOS: brinco, chouto, pincho, pulo, salto. 

CHINCÁN: Persoa abandoada, ou retrasada. Pode indicar tamén, un xeito de andar errante, estrafalario, ou unha vestimenta e hixiene descoidada. CURIOSIDADE: Había unha persoa en Escarabote que lle alcumaban Chincán. Daí as expresións: Es coma Chincán. Pareçes Chincán.

CHINCHO: 1. Xurelo pequeno. Ex.: Chinchos fritos. 2. Cabeça das persoas. Ex.: Non metas eso no chincho. SINÓNIMOS: cacho, cachimba, cachola, chincha, chola, ¿crisma?, testa.



CHINCHA: Cabeça das persoas. Ex.: Non metas eso na chincha. SINÓNIMOS: cacho, cachimba, cachola, chincho, chola, ¿crisma?, testa.



CHINCHE POR CHINCHE: Troco por troco, ou cambio por cambio. 



CHINCHÓN: Xogho de cartas en que cada xoghador ten sete e debe ir façendo combinaçións dun número de tres cartas, co fin de que non quede nincunha libre. Ex.: Despois de xantar botaron unha partida de chinchón.

CHINEIRO: Moble de dous corpos, o superior con portas de cristal, onde se gharda a louça e os demais utensilios para o serviço da mesa. Ex.: Vai ao comedor e cólleme uns pratos do chineiro.

CHÍO: Son forte e aghudo. Ex.: O chío dos estorniños. ¿Que son eses chíos? SINÓNIMOS: berro, ghrito. Ex.: Escóitase o chío das rodas do carro. 



CHISCA: Porçión moi pequena de algho. Probei unha chisca do teu pastel. SINÓNIMO: chisco. Non bebín nin chisca. SINÓNIMO: chisco, ghota, pinca. Agharda unha chisca que xa vou. SINÓNIMO: chisco, mighalla.   



CHISCAR: 1. Cerrar e abrir axiña (un ollo ou os dous) unha ou máis veçes, para façer un sinal ou dar a entender algho. Moito miras para min, moito me chiscas o ollo.    



CHISCO: Véxase Chisca. Ex.: Bebeu un chisco de aghua. Non me dou nin un chisco desa rosca.



CHISNAR: Dise dun alimento, ou de calquera outro obxecto que se queima, chamusca ou se asa. Ex.: Estas castañas están chisnadas de estaren moito tempo no forno.



CHISNAR(SE): VÉXASE chisnar  



CHISPA: 1. Partícula incandesçente que salta dun corpo que se está queimando. Ex.: Botou unha rama de loureiro no lume que façía chispas. 2. Partícula incandesçente que salta dun corpo que é gholpeado ou roçado por outro. Ex.: Saltaban chispas da pedra de afiar. 3. Descargha eléctrica que se pode produçir cando hai tormenta e que se realiça a través do aire, entre dúas nubes ou entre dúas nubes e a terra. Ex.: Unha chispa tronçou esa árbore. Houbo chispas e tronos. SINÓNIMO: raio. 4. Chispaço. Ex.: O transformador empeçou a botar chispas. 5. (fighurado). Estado de aleghría ou euforia produçido pola bebida. Ex.: Saíron cantando da taberna, xa levaban unha boa chispa. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON chispa
Botar chispas
Manifestar moita cólera ou enfado. Ex.: Non vaias xunta de Xan, que está que bota chispas. 
Ser coma unha chispa
Ser moi listo e espelido. Ex.: Demo de cativo!, para o que quere é como unha chispa. SINÓNIMO: ser coma un allo
Ter mala chispa
Ter mal xenio. Ex.: Ten moi mala chispa, non se lle pode reprochar nada.



CHISPA, CHISPO: Que está eufórico a causa da bebida. Ex.: Como tome un par de cuncas xa se pon chispa.  

CHOCO: 1. Participio irreghular do verbo chocar. 2. adxectivo. Ovo dunha ave fecundado polo macho. Ex.: Dos ovos chocos saen os pitos. 3. Ovo podre ou estraghado. Ex.: Tira con eses ovos que están chocos. SINÓNIMO: ghrolo. 4. Que está no período de chocar os ovos unha ave, en particular a ghaliña. Ex.: A ghaliña anda choca. 5. Pouco aghradable ao ghusto, por non estar fresco un líquido, en particular a aghua de beber. Ex.: Non bebas esa aghua choca. 6. Estado de descomposiçión da aghua. Ex.: A aghua desa poça está choca.



CHOLA: 1. familiar. Cabeça das persoas. Ex. Ten coidado coa chola que vas levar un croque. SINÓNIMOS: cachimba, cacho, chincha, chincho, chola, ¿crisma?, testa. 2. Intelixençia, enxeño, entendemento. Ex.: O probe ten pouca chola. SINÓNIMO: chencha, chincha. 

CHOPO: 1. Planta herbácea bienal, con flores amarelas reunidas en espigha e froito capsular. O chopo medra en terreos areentos e campos incultos. 2. Porçión pequena dun líquido ou bebida que se bebe dunha ves. Tomou uns ghrolos de viño. Sinónimos: sorbo, tragho. 3. Molusco de corpo ovalado e gHroso, cunha cuncha calcaria interna e unha bolsa de tinta coa que escureçe a aghua en situaçións de perigho, coma o polbo e a lura. Chocos ghuisados. 2. Xiba pequena. Tomou unha raçión de chocos con arros.

CHOQUEIRO: Persoa disfraçada para o entroido, ou antroido. SINÓNIMOS: ghulicho, ou ghulicha.



CHORAR: 1. Botar bághoas. Ex.: Levaba todo o día chorando porque suspendeu un exame. Debo ter un lixo porque me chora este ollo. Chóranme os ollos por mor do fume. SINÓNIMOS: esbaghullar. 2. Ter sentimento de pesar por algho. Ex.: Non o faghas que despois aínda has de chorar. SINÓNIMO: arrepentirse. 3. Lamentarse con insistençia para conseghuir algho. Ex.: Nin chorándolle, consighueu os seus propósitos. 4. Manifestar descontento ou desghusto por algho. Ex.: Non chores tanto, que as cousas non che van tan mal. SINÓNIMOS: lamentarse, queixarse. 5. Lamentar a morte de alghuén. Ex.: Choraron moito a seu pai. 6. Dar dunha cousa o menos posible, como se dese pena desfaçerse dela. Ex.: Aforran moito, pero o día da festa non choran os cartos.

CHOROMICAR: Chorar sen ghana, débil e monótonamente. Aburres a calquera, todo o día choromicando. SINÓNIMOS: esnifrar, mexericar. CONFRONTAR: laghrimar.



CHORÓN: adxectivo.1. Tempo de chuvia fina, orballo, etç. Ex.: ¡Qué tempo tan chorón! 2. Que chora moito. Ex.: ¡Que rapás tan chorón! Tamén substantivo. Ex.: É un chorón. 3. Que se queixa moito, mesmo sen motivo. Ex.: Aos choróns que están todo o día a queixarse xa ninquén lles fai caso. Tamén substantivo. Ex.: É un chorón, sempre lle pareçe pouco o que pesca. 



CHORONA: feminino de chorón. Tamén se definían ás mulleres paghadas para choraren nas velas dos defuntos en corpo presente e, iren detrás dos enterros a chorar. 

CHOSCO: 1. Que non ve dun ollo. Aínda que o operaron, quedou chosco do ollo esquerdo. SINÓNIMO: cegho, torto. Non foi el, foi seu irmán o chosco. 2. Que lle falta un ollo. De neno estoupoulle un foghuete, e quedou chosco. SINÓNIMO: torto. Aquel chosco sempre leva lentes escuras. 3. Que non ve dun ollo, ou dos dous. Estás chosca, non a ves enriba da mesa?. A esa distançia aínda o vía un chosco. SINÓNIMO: pitoño. 4. Ollo que non ten visión. Ten un ollo chosco a causa do acçidente.



CHOTA: 1. Porçión de esterco, enchopada e peghada unha capa a outra, que se arrinca do chan. Ex. Colleu a ghadaña e púxose a levantar chotas hastra baldeirar a corte. 2. Morea de esterco que se forma e deixa nunha leira e deixa nunha leira para logho estendela. Ex. Andan desfaçendo as chotas da leira. Desfixeron as chotas de vaghaço antes de metelas na pota para façer a caña.

CHOUÇA: Pequena construcción de paus, e estacas, recuberta de palla, que serve de refuxio ás xentes do campo, como os pastores. Unha chouça no medio do monte. Sinónimos: cabana, chabola.



CHOVER: verbo intransitivo 1. Caer aghua das nubes en forma de pincas. Ex.: Aquí, é terra de moito chover, anque hoxe en día o tempo está moi cambiado. 2. (fighurado) Ocorrer, xurdir, cheghar etç., en abundançia. Ex.: Este ano chóvelle o traballo. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON chover
Chova que neve
Independentemente do que pase. Ex.: Penso façer esa viaxe, chova que neve.
Chova que vente
Indepentemente do que pase. Ex.: Hei de ir alá, chova que vente.
Chover a cántaros
Moito e moi forte ao chover. Ex.: Colle o paraghuas que chove a cántaros. SINÓNIMOS: a chuços, a mares
Chover a chuços
Moito e moi forte ao chover. Ex.: Está caendo aghua a chuços. SINÓNIMOS: a cántaros, a mares
Chover a mares 
En ghran cantidade. Ex.: Non vaias alá que está chovendo a mares. SINÓNIMOS: a cántaros, a chuços
¿Coma quen oe chover?
Sen façer caso. Ex.: Non che está atendendo, está coma quen oe chover. SINÓNIMO: ¿coma se cantase un carro?
Por min (ti, el etç) que chova!
Expresión que indica a indiferença de alghuén respecto de algho. Ex.: Por min que chova, ese non é asunto meu.

CHUÇAR: 1. Introduçir un obxecto, coma un pau, unha palla, etc., nun furado para façer saír un animal. Ex.: Chuçou, e chuçou, pero o ghrilo non saeu. SINÓNIMO: soscar. 2. Picar cun chuço. Ex.:Chuçar as vacas. SINÓNIMOS: aghuilloar, picar.



CHUCHADA-O: Partiçipio pasado do verbo chuchar.

CHUCHAMEL: Planta herbáçea perenne da familia das labiadas, de follas pareçidas ás da ortigha e flores de cor púrpura que despiden un aroma aghradable e que ao chuchalas saben a mel. Temos chuchameles no prado.

CHUCHAR: 1. Extraer dunha substançia, polo xeral un fluído, aplicando os beiços ou determinado órghano. Ex.: Chuchín laranxas, e bebín sume de laranxa. Chuchín leite do queixo moi fresco. 2. Apertar algho entre os beiços, a líncua e o padal. 3. Absorber unha planta a aghua ou a humidade da terra. Ex.: Chuchei un chuchamel. 4. Tornar feble ou fraco a alghuén. 5. Quitarlle a alghuén o que ten. 6. Ir façéndose máis débil ou fraco. Ex.: Ao ir para vello, chuchouse pouco a pouco.

CHURRA. Interxecçión. 1. Vos empreghada para chamar a ghaliña. Cando son varias dise churras. Churras, churras!, pasade para o ghaliñeiro/capoeiro. SINÓNIMO: pita.

Substantivo feminino. 2. familiar Ghaliña. Bótalle un pouco millo ás churras.



CHURUMA (A):  Flores amarelas do toxo, da xesta, dos ghrelos, etç. Ex.: Os toxos xa teñen churuma. As xestas coas churumas, cóllense no maio para pór nas portas e xanelas das casas, dos vehículos, etç.

CHUVISCA: Chuvia miúda. A chuvisca acaba por poñer a un pincando. Sinónimos: babuxa, orballo, parruma, parrumada, parrumeira.

ÇIAMENTO: Base ou fondo dos muros, dunha casa, ...



ÇICHAR: 1. Façer que un líquido saia con força do reçipiente que o contén. Ex.: Enchía a xirinca de aghua e despois çichábaa pola coçiña. SINÓNIMOS: çirichar, çirrichar. 2. Mollar algho ou a alghuén ao lançar un líquido a chorro. Ex.: Non me çiches. Çichounos coa manqueira. SINÓNIMOS: çirichar, çirrichar, xirincar. 3. fighurado. Desprenderse de mala ghana de algho, en particular os cartos. Ex.: Había que çichar os cartos para comprar o reghalo. SINÓNIMOS: çirichar, çirrichar. 4. Reçipiente que deixa saír con força o líquido contido no seu interior. Ex.: O caldeiro ten furados e çicha para todos os lados. SINÓNIMOS: çirichar, çirrichar. 

ÇINTOIRO: pedra lonca que vai de dentro afóra, nos muros.



ÇIRICHAR: 1. Façer que un líquido saia con força do reçipiente que o contén. Ex.: Ten coidado e non çiriches a aghua polo chan. SINÓNIMOS: çichar, çirrichar. 2. Mollar algho ou a alghuén ao lançar un líquido a chorro. Ex.: Çirichouna coa manqueira. SINÓNIMOS: çichar, çirrichar, xirincar. 3. fighurado. Desprenderse de mala ghana de algho, en particular os cartos. Ex.: Botade as mans á faldriqueira e çirichade eses patacóns que me debedes. SINÓNIMOS: çichar, çirrichar. 4. Reçipiente que deixa saír con força o líquido contido no seu interior. Ex.: A bolsa picouse e começou a çirichar aghua. SINÓNIMOS: çichar, çirrichar.



ÇIRRICHAR: 1. Façer que un líquido saia con força do reçipiente que o contén. Ex.: Ao apertala, çirricha un líquido cheirento. SINÓNIMOS: çichar, çirichar. 2. Mollar algho ou a alghuén ao lançar un líquido a chorro. Ex.: Çirrichouche cunha xirinca. SINÓNIMOS: çichar, çirichar, xirincar. 3. fighurado. Desprenderse de mala ghana de algho, en particular os cartos. Ex.: E alí tuvo que çirrichar os patacóns que traía no peto. SINÓNIMOS: çichar, çirichar. 4. Reçipiente que deixa saír con força o líquido contido no seu interior. Ex.: A manqueira está furada, ten conta que çirricha. SINÓNIMOS: çichar, çirichar.  

ÇISCALLAR: Botar ou deixar caer cousas no chan ou noutra superfiçie, esparexéndoas. Pretende carrexar tantas cousas de cada ves, que as vai ciscallando polo camiño. O neno ciscallou todos os xoghuetes polo chan do cuarto. Sinónimos: ciscar, esborrallar, escaghallar.

ÇISCAR: 1. Botar, ou deixar caer cousas no chan, o noutra superfiçie, esparexéndoas. Ex.: Tiña un furado no peto, e foi ciscando as moedas. Ciscou os libros na mesa. SINÓNIMOS: ciscallar, esborrallar, escaghallar. Ex.: Iba çiscando aghua ao mover o caldeiro. SINÓNIMO: çiscallar. 2. Algho que cae polo chan esparexéndose. Ex.: A herba ciscouse pola eira a causa do vento. SINÓNIMOS: esborrallarse, escaghallarse.



ÇISMA: Idea fixa na que se persiste ou na que se está çeghado. Ex.: Non hai quen lle quite esa çisma da cabeça. SINÓNIMO: teima. 



ÇISMAR: 1. Pensar con insistençia e de xeito obsesivo en algho que preocupa. Ex. O problema non se vai resolver por máis que çismes nel. SINÓNIMOS: cavilar, matinar, maxinar. 2. Provocar líos valéndose de contos, rumores e chismes. 2. Ex.: Çismando consigheu que se puxesen a mal.  



COAR: 1. Façer pasar un líquido por un coador para separar del as partículas que contén. Ex.: Sempre coa o leite para tirarlle a tona. 2. Façer pasar algho, furtivamente, por un sitio ou dun sitio para outro. Ex.: Loghraron coar o estraperlo pola fronteira. 3. Introduçirse nun sitio, espeçialmente cando se fai sen ser visto, ás aghachadas. Ex.: Non saben como se lles pudo coar na casa estando as portas pechadas. 4. Pasar diante dun ghrupo de persoas que gharda ves. Ex.: Intentaba coarse na fila do mostrador pero non o deixaron.

CÓBADO: 1. Parte exterior da articulación do braço co antebraço. Ex.: Estaba cos cóbados apoiados na mesa, intentando estudar. 2. Por extensión. Parte dunha peça de roupa que se atopa á altura desta articulación. Ex.: O gharsé está moi ghastado nos cóbados. 3. Peça, dun encanamento ou doutra cousa semellante, que forma curva, ou ángulo. Ex.: Ao cambiar o cóbado, o lavabo xa desaghuaba. 4. Xeoloxía. Cambio de dirección nunha estrada, camiño, río, etc. en forma de curva, ou ánghulos. Os cóbados do río Coroño. FRASES E EXPRESIÓNS CON cóbado. Falar polos cóbados. 
Coloquial. Falar demáis. Non está un minuto calado, fala polos cóbados. SINÓNIMOS: falar os sete falares, falar polas orellas.



COBIÇA: Desexo moi forte dunha cousa. Ex.: Cobiça de riqueças. SINÓNIMO: apetençia. Ex.: Sentía cobiça por vençer. SINÓNIMOS: afán, ambiçión, ansia, deveço. Ex.: Meteume cobiça o que estaba comendo.



COCA: 1. Planta de dúas follas loncas e verdes que ten unha ghraia na súa raís. Esta, constitúe unha pragha para as terras de cultivo, xa que estorba o creçemento dos frutos sementados polo home.2. Parte alta e posterior da cabeça humana. Ex.: Éche novo pero xa ten a coca pelada. SINÓNIMOS: cocote, coroa, curuto. 3. Cabeça das persoas. Ex.: Non rexe da coca. SINÓNIMOS: cachimba, cacho, cachola, chincha, chincho, chola, crisma, testa.  4. Planta herbáçea da familia das ghramíneas, que ten o talo de pouca altura, follas loncas e aghuaçadas e flores no extremo do talo formando un ghrupo de tres a çinco espighas. Ex.: A coca é unha planta común en moitas comarcas de Ghaliçia. 



COCHAS: substantivo feminio plural. Sensaçión que experimenta alghuén ao lle seren tocadas levemente certas partes do corpo e que se manifesta nun riso involuntario. Ex.: Este neno ten moitas cochas. Fíxolle cochas nos pés cunha pluma de paxaro. Este teçido tan suave faime cochas. 



COCHO: Lughar cuberto ou aghachado, como un cortello, un tobo, etç., onde habitan ou se refuxian çertos animais. Ex.: Cocho do porco, cocho do coello. 



COCO: 1. Árbore da clase das monocotiledóneas, de ghrande altura, cun ghrupo de follas pinnadas no bico, propia das rexións tropicais, con froito en piñocas de casca moi dura, polpa branca e comestible e un líquido de sabor doçe na cavidade central. Ex.: Coas follas de coco fanse sombreiros, abanos, etç. 2. Froito desta árbore. Ex.: A polpa do coco é moi usada en pastelaría.  



COCÓN: 1. Home áspero e duro no trato. SINÓNIMO: Sarronco. 2. Fantasma ou fighura imaxinaria con que se lles mete medo aos nenos. Ex.: Se non comes todo, vaiche vir o cocón, xa verás.



COCOTE: substantivo masculino. 1. Parte posterior do pescoço, onde empeça a cabeça. Ex.: Levou un gholpe no cocote. Os gholpes no cocote son perighosos. 2. Parte superior e posterior da cabeça do home, onde o pelo forma un remuíño. Ex.: Está quedando sen pelo no cocote. SINÓNIMOS: coroa, curuto. 



CODELO: Anaco, ou cacho pequeno de pan, ou de boroa que pode levar carolo, miolo, códia. Ex.: Botoulle un codelo ao can. 



CODESEIRA: Lughar poboado de codesos ou onde abundan. Ex.: Aghardaba polo can que se meter na codeseira. 

CODESO: Planta pareçida á xesta, pero máis pequena en altura, e na flor. Arbusto da familia das papilonáçeas, con ramas estriadas, follas trifoliadas, flores amarelas e froito en leghume. Ex.: Fixo unha escoba de codesos. Por aquí as escobas tamén se façían con xestas.

CÓDIA: 1. Parte dura da base da boroa. No caso do pan, así como do queixo, ..., comprende todo o seu exterior, xa que estes non teñen carolo na parte superior, senón que todo é codia. 2. Codia terrestre. Parte máis superficial da Terra. Ex.: A codia terrestre ten arredor de trinta e cinco quilómetros de ghrosor.

COL: Planta de horta, de cano alto, follas larghas e comestibles, e flores amarelas en ghrupos, que se empregha para o consumo humano, e para o ghando, e da que existen diversas variedades. Ex.: Plantamos vinte pés de coles.



COLÓN: Animal ou persoa moi corpulenta, de cachas con moito volume. Ex.: Un pucho colón.

COLLIÇO: Ghran no corpo, que pode ser ocasionado por unha picadura de toxo, espiño, calquera outra planta, animal, insecto, ou provir do propio corpo. Tamén se entende por unha erupçión cutánea que, seghundo a crença popular, é debida a unha espeçie de emanaçión maligna que deixan certos animais por ponde pasan, como a culebra, o sapo, o lagharto, a sarabanduxa, o alacrán, etç. Ex.: Foi a un curandeiro para que lle sandase o colliço.



COLLÓN: substantivo masculino. Órghano do aparello reproductor masculino, no que se produçen os espermatoçoides. Ex.: Os collóns do home. SINÓNIMOS: bola, pelota, testículo. 



COLLÓN (O): Dise da ghraxa que ten o porco á altura dos collóns. Este teçido corporal, pode xuntarse con outra do resto do animal, para derreter e façer ghraxa. Por norma, os porcos son capados de pequeniños.  



COLMA (PALLA): A palabra correcta é palla colma. E dise que é a palla que queda sen o ghran, despois de mallala.

COLMEIRO: 1. Puñado ou manchea de palla colma, a cal se amarra ben para usar como fachuço. Esto é, coa fin de queimar, durar e alumear. Préndeselle lume para ir na escuridade, xeralmente dunha casa a outra ou, dunha aldea a outra. 

COLMENA: Reçipiente de cortiça, madeira, ou vimbio, e tapado por riba, onde habitan as abellas, e no que fan a cera e o mel. Sacar o panal da colmena. SINÓNIMO: cortiço.

COMADRE (A): 1. Madriña dunha persoa con relación ao padriño, ou aos pais desta. A madriña do meu fillo é miña comadre 2. Nai dunha persoa con relación ao padriño ou á madriña desta. Non se fala coa comadre.



COMECHÓN: substantivo feminino. Sensaçión intensa e molesta nunha parte do corpo. Ex.: Tiña comechón nos pés a causa dos saballóns.  



COMECHURA: Dise cando hai frutos, persoas ou cousas moi mestas. Ex.: Hai moita comechura de frutos. (están moi mestos) / Aquel matrimonio ten moita comechura de fillos e pouco con que mantelos.

COMEDENLA: comida.

COMPADRE (O): 1. Padriño dunha persoa con relación aos pais ou á madriña da mesma. Ou, Ramiro!, saúda a teu compadre. 2. Pai dunha persoa con relación ao padriño ou á madriña da mesma. Hai ben tempo que non vexo o meu compadre.

COMPOÑEDOR: Curandeiro que se dedica a pór no seu sitio os ósos, articulaçións e tendóns escordados. Ex.: Foi ao compoñedor a que lle amañase o pulso. SINÓNIMO: albeite, amañador.

CONA: 1. Aparello xenital feminino. Ex.: A cona que che pareu. SINÓNIMOS: conacha, paxara, paxarola. 2. Empréghase na fala popular para expresar sorpresa, dor etc.. Ex.: Cona, estabas aí!

CONLIÑO / OS CONLIÑOS: paraxe do lughar. Derivado de canle, en diminutivo, a cal mudou a voghal a, pola o.

CONSOGHRA (A): Nai dun cónxuxe en relación cos do outro. Ex.: Os pais do noivo coñeceron os seus consogros o mesmo día da voda

CONSOGHRO (O): Pai dun cónxuxe en relación cos do outro. Ex.: Os pais do noivo coñeceron os seus consogros o mesmo día da voda.



CONTADO (feminino: contada): 1. partiçipio do verbo contar. 2. adxectivo. Que non abunda, que queda tan pouco que se pode contar ou valorar. Ex.: Non bebas máis, que temos o viño contado para a çea. SINÓNIMO: xusto. Ex.: Mataron tantos coellos, que xa quedan contados no monte. Estuven nesa vila en contadas ocasións. SINÓNIMO: escaso. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON contado
Ao contado
Dise do paghamento feito todo xunto e en cartos no propio momento da compra, sen demoras nin a crédito. Ex.: Paghando ao contado fanche unha rebaixa. Nesa tenda non fían, tes que paghar ao contado.  

CONTRAPEADA, CONTRAPEADO: Partiçipio do verbo contrapear. 



CONTRAPEAR: 1. Colocar cousas, víveres, etç. á par, pero en sentido inverso un do outro. Se colocas as sardiñas na tixola para fritir, vas colocando unha coa cabeça para o centro da tixola, e a do lado, co rabo para o centro. E así, suçesivamente. Ex.: Pór os mandos de herba contrapeados, para façer o feixe. Estár contrapeado coma os peixes na sartén. 2. Aplicar unha peça de madeira contra outra, de xeito que as fibras queden cruçadas. Ex.: Convén contrapear as xuntas desas peças de madeira.

 

CONVIDADA, CONVIDADO: 1. Partiçipio do verbo convidar.adx. 2.  Que recibeu unha invitaçión para asistir a algún lughar, acto etc. Ex.: Os ximnastas convidados ofreceron unha exhibiçión. Os convidados feliçitaron ao anfitrión.

CONVIDAR: 1. Propoñerlle a alghuén que asista a un determinado acto ou lughar. Ex.: Convidounos á súa voda. abs. Convidar a unha festa. 2. Aghasallar a alghuén levándoo a un lughar ou façendo algho ghrato para el, correndo cos ghastos. Ex.: Convidoume á ópera. Convídote a tomar un café. 3. fig. Espertar unha cousa en alghuén o desexo de façer algho. Ex.: A tarde convídame a pasear. sin. inçitar 4. Roghar que alghuén que fagha unha cousa que non desexa, que non lle é ghrata etc. Convidoume a saír do local paçíficamente. SINÓNIMO: invitar.



CORCOBICO: Metáfora referente ao bico, na expresión: "Despois do bico, vén o corcobico." Esto podería indicar a situaçión de dous namorados, que primeiro empeçan cun bico e, logho despois, ela acaba preñada.

CORCUNDA-O: Persoa, animal, ou cousa que é, en diferente medida, chepuda. Ex.: Leira corcunda, persoa corcunda, ... SINÓNIMOS: corcovada, lombuda, con lombo.

CORDA: 1. Conxunto de fíos de materiais variados, como esparto, nailón, etç., retorçidos uns sobor dos outros formando unha única peça lonca e estreita. Ex.: Levaba o ghando pola corda. Levaba as vacas prendidas cunha corda. Atoume cunha corda á cadeira. 2. Cada un dos fíos de metal, nailon, etç., que levan certos instrumentos musicais, os cales, ao vibraren, produçen o son. Ex.: Rompeulle unha corda á ghuitarra. 3. Resorte co que se dá movemento a certos mecanismos, como o dos relós. Ex.: Un xoghuete de corda. 4. Xogho infantil que consiste en saltar por riba dunha corda á que, prendida polos cabos, se lle dá voltas. Ex.: Xoghar á corda. Saltar á corda. 5. popular. Órghano formado por frebas de cor branca brillante, que unen os músculos aos ósos. Ex.: Foi ao compoñedor a que lle amañase as cordas que lle saliran do sitio. SINÓNIMO: tendón. 6. Xeometría. Recta que une dous puntos dunha curva. Ex.: Unha corda de circunferençia de dous centímetros. 7. Vos das catro fundamentais de baixo, tenor, contralto e soprano. Ex.: Hai pouco tempo que pasou á corda de barítonos.
FRASES E EXPRESIÓNS CON corda
Coa corda ao pescoço
Nunha situaçión de perigho ou dificultade. Ex.: Houbo que axudarlle porque estaba coa corda ao pescoço. SINÓNIMO: coa aghua ao pescoço. 
Corda do embigho
Anatomía. Cordón umbilical. Ex.: Aos des días de naçer, xa lle caera a corda do embigho. 
Cordas vocais
Anatomía. Lighamentos que hai na larinxe e que, ao vibraren cando pasa o aire por eles, produçen a vos. Ex.: Ten un ghran nas cordas vocais. 
Dar corda
1. Por en disposiçión de funçionar un mecanismo de corda. Ex.: Dálle corda ao reló que parou nas des. 2. Dar confiança. Ex.: Seu pai sempre lle dou corda para que fixese o que quixese. Tes que lle ir dando corda ao can para que se mova libremente e se acheghue á xente. 3. Dar confiança a alghuén para que fale moito e sen preocuparse. Ex.: Désteslle corda e acabou contando todo. 
Instrumento de corda
VÉXASE instrumento
Ser da corda (de alghuén)
Ser da mesma idea ou pertençer ao mesmo ghrupo. Ex.: Con eles non contes porque son da mesma corda.    

CORDEAR: 1. Bruar o ghando, ou berrar calquera animal. SINÓNIMOS: berrar, bruar, dar as horas. 2. Medir unha superfiçie cunha corda, ou cordel. Ex.: Cordear unha construcçión. 3. Ghando que obedeçe ben á corda. Ex.: A pucha cordea ben. 4. Persoa que bota berros Ex.: Cando veu o perigho púxose a cordear. SINÓNIMOS: bruar, ghorxear, berrar, berrear, ghritar. Ex.: Enfadouse e empeçou a cordear. 




CORDEIRO: 1. Cría da ovella que non pasa dun ano. Ex.: Cordeiro asado. SINÓNIMO: año. 2. Persoa que fabrica ou vende cordas e outros obxectos de cánabo (cáñamo). Ex.: Os cordeeiros desempeñan un ofiçio totalmente artesanal. 



CORDEIRO (OS DO): Alcume dunha casa de Belles de Riba. 



CORDO, CORDA: adxectivo. 1. Coas facultades mentais normais. Ex.: Ese rapás non está cordo de todo. 2. Que actúa con reflexión e prudençia. Ex.: Unha persoa corda non fai eso. SINÓNIMOS: asisado, axuiçado, sensato. 

CORNECHO: Corniño, ou peça de pan, pedra, ..., cacho de leira, con forma de corno. SINÓNIMOS: cornexo, currucho, codelo.

CORNEXO: Corniño, ou peça de pan, pedra, ..., cacho de leira, con forma de corno. SINÓNIMOS: cornecho, currucho, codelo. A verba cornexo tamén se di pola Candosa, perto de Beluso, conçello de Boiro.



COROA: substantivo feminino. 1. Peça ornamental de forma çircular, de distintos materiais, que se pon arredor da cabeça, xeralmente como sinal de honra, autoridade ou nobreça. Ex.: Puxéronlle unha coroa ao vençedor. Coroa de loureiro. Coroa real. 2. Obxecto formado por unha serie de flores ou follas dispostas en forma de çírculo. Ex.: Unha coroa funeraria. 3. Instituçión que ten como representaçión unha coroa, espeçíficamente a real. Ex.: O herdeiro real. A coroa de Inclaterra. 4. Astronomía. Çírculo de lus arredor dun astro. Ex.: Coroa do Sol. Coroa da Lúa. 5. Anatomía. Parte do dente que sobresae da enxiva. Ex.: A coroa é de cor branca e está revestida do esmalte. 6. Parte superior e posterior da cabeça do home, de onde sae o pelo en distintas direcçións. Ex.: Empeçou a caerlle o pelo pola coroa. SINÓNIMOS: coca, cocote,curuto. 7. Tonsura çircular nesta parte da cabeça. Ex.: "O señor cura non baila porque ten unha coroa...".  

CORREADA: Gholpe que se dá cunha corre ou correa. Ex.: Doulle unha correada sen nincún motivo.

CORREDOIRA: Camiño de carro. Un lughar de difíçil acçeso, con moitas costas e corredoiras.

CORRIOLO: Verba que se identifica cun tipo de peixe chamado xarda. Peixe de corpo aloncado, cuberto de pequenas escamas, cor verde ou açul iridesçente con liñas oblicuas ou en zigzag no dorso e prateada con liñas candeadas e pintas no ventre. EX.: O corriolo reprodúçese de maio a xullo. SINÓNIMOS: cabala, rincha, xarda.

CORTELLO: corte pequena, xeralmente para o porco que podía ser tamén para alghunhas ghaliñas, e coellos.

CORTIÇA: 1. Casca da sobreira e dalghunhas outras árbores, que se aproveita para diferentes usos industriais. Ex.: A cortiça das sobreiras. O corredor ten o piso de cortiça. 2. Obxecto feito desa casca, como boias, flotadores ou rollas. Ex.: As redes levan unhas cortiças para se manteren na tona da aghua. Ex.: Ponlle a cortiça á botella, que se perde o viño.

CORTIÇO: Reçipiente en forma de cilindro, feito de casca de sobreira, e tapado por riba, onde habitan as abellas, no cal fan a cera e o mel. Ex.: Saleu do cortiço un enxamio de abellas. SINÓNIMO: colmea.

CORVO: Ave da familia dos córvidos do que existen varias espeçies, coa plumaxe maiormente neghra, que vive normalmente aghrupado en bandadas e é considerado de mal aghoiro. Ex.: Unha bandada de corvos pousouse no cable da lus.



COSTA DO RAMALLAL DE BAIXO (A): Paraxe do lughar.



COSTA DO RAMALLAL DE RIBA (A): Paraxe do lughar.



COTA: 1. Lado oposto ao fío dunha ferramenta cortante. Ex.: A cota da navalla, do fouçiño, etç. ANTÓNIMO: corte, fío. 2. Parte oposta á palma da man. Ex.: A cota da man.



COTEAR: Pasarlle o sacho á leira, sachándoa lixeiramente por riba, sen afondar. Máis ben, cotéanse as leiras de millo e patacas, cando van saíndo as plantas e xa se ven. Esto é para axudar a sacarlle as malas herbas e para osixenar a terra, axudando a medrar ou inçar a planta. Ex.: Hoxe coteamos as patacas. Dentro de pouco, haberá que cotear o millo. 

COTELO: Nó ou vulto que forman as articulaçións dos dedos ao se dobraren. Ex.: Petar cos cotelos na porta. 



COTO DA MOUREIRA: paraxe do lughar situado nun punto alto por riba de Covelo. Neste punto atópanse os ciamentos dun conxunto de castros cataloghados. 



COTRA: 1. Capa de morriña, ou suçiedade que se forma sobor algho, por exemplo, no pelexo das persoas por non lavarse ou nas peças de vestir polo continuo uso. Ex.: Os cóbados da chaqueta estaban cheos de cotra. SINÓNIMOS: lorda, morriña, roña. ¿2. Capa dura formada ao endureçerse unha substançia, como a que se forma ao se endureçeren ou secaren as feridas. Ex.: Non quites a cotra da ferida, que che vai quedar a marca. SINÓNIMOS: bustela?, caspela?



COTROSO: adxectivo. 1. Que ten cotra. Ex.: Hai que bañar o rapás, que está todo cotroso. Unha bata cotrosa. SINÓNIMOS: lordento, morriñento, morriñoso, roñoso. 



COUÇE: 1. Movemento violento cara atrás que fan coas patas posteriores certos animais, como as vacas, os cabalos, etc. O cabalo daba couçes. 2. Gholpe dado ao realiçar ese movemento. Doume un couçe que vin as estrelas. Sinónimo: patada.



COUÇEAR: (Animal) dar couçes. O burro couçeaba para defenderse do can. Sinónimo: patear.



COUTAR: 1. Dárlle o amarro a unha corda, un cabestro, etç. cando se ata un feixe de herba, etç., ou a valoura ou cargha do batume dun carro, etç. Ex.: Couta ahí o cabestro no torno do carro. 2. Marcar os diferentes límites dun terreo para convertelo en couto. Ex.: Coutaron os terreos que están a carón do río. SINÓNIMO: acoutar. 3. Impedir a realizaçión dunha acçión ou interromper o desenvolvemento ou o curso de algho. Ex.: Coutar unha hemorraxia. Coutaron a súa fuxida. 4. Curar con esconxuros. Ex.: O curandeiro coutoulle o veneno. 5. Impedir a manifestaçión dun sentimento ou dun estado de ánimo, espeçialmente cando son violentos. Ex.: Pensamos que se iba cabrear, pero coutouse. 



COUTO: 1. Terreo ou conxunto de terreos delimitados e reservados para alghunha actividade. Ex.: Couto de caça. 2. Sitio ou terreo valado e prohibido ao ghando. 3. Historia. Conxunto de aldeas e lughares que formaban parte do territorio señorial. Ex.: Visitamos as ruínas do castelo do señor do couto. Ex.: Todas estas terras foron couto do mosteiro. 



COUTO (O): 1. Paraxe dunha parte da aldea de Cures. 2. Alcume dunha casa da aldea de Cures. 

COVA DO PÉ: É a cova que forma o pé por debaixo. Ex.: Doime na cova do pé. SINÓNIMO: Ponte do pé.

COVA: 1. Cavidade natural ou artifiçial no terreo. Ex.: Empeçou a chover e abeirámonos nunha cova. Imos explorar unha cova. SINÓNIMO: ghurota. Ex.: O mar batía contra a cova no acantilado. SINÓNIMO: furna. 2. Cavidade que serve de refuxio ou vivenda a certos animais. Ex.: A cova do raposo. SINÓNIMO: tobo. 3. familiar. Sepultura, propiamente cando está cavada na terra. Ex.: Todos habemos de acabar na cova. SINÓNIMOS: burato, pataqueira, tumba.
FRASES E EXPRESIÓNS CON cova. 
Estar cos pés na cova, ou Estar co pé na cova.



COVA DA GHRANXA (A): Parte do monte da Miranda, pertençente a Moimenta.



COVELO: Diminituvo de covo.



COVELO: Aldea pertençente á parroquia de Cures. SINÓNIMO: Cubelo



COVIÑA (A): Paraxe do lughar de Cures, con viñas, leiras, toxeiras, que fai unha pequena vaghoada, ou cova.

CREBAR: 1. Façer que unha cousa quede dividida en anacos ou partes, que poden cheghar a separarse ou non. Ex.: Levantou o puño e creboulle os dentes.  SINÓNIMOS: partir, romper. Ex.: A explosión crebou as paredes. SINÓNIMOS: abrir, fender, ghretar, lañar, reghañar. 2. Provocarlle a alguén unha creba (acepçións 2, 3) Ex.: Explotouno tanto a traballar que o crebou. 3. Cousa que queda dividida en anacos ou partes, que poden cheghar a separarse ou non. Ex.: A casa crebou e está a piques de derrubarse. SINÓNIMOS: aghretar, cuartear, fender, ghretar, lañar, reghañar. Ex.: Como consecuencia da caída, crebáronselle os ósos. A perna crebouse co gholpe. SINÓNIMOS: partir, romper. 4. Empresa que entra en situaçión de creba (acepçión 4) Ex.: Quedou en paro porque a fábrica crebou. 5. Cousa que queda dividida en anacos ou partes, que poden cheghar a separarse ou non. Ex.: Como consecuencia da caída crebáronselle os ósos. A perna crebouse co golpe. SINÓNIMOS: partir, romper. Ex.: Co tremor crebáronse as paredes. SINÓNIMOS: aghretar(se), cuartear, fender, ghretar(se), lañarse, reghañar. 6. Sufrir unha creba, unha hernia. Ex.: Crebouse do esforço que fixo e tuvérono que operar. SINÓNIMO: herniarse. 

 


CRÉDITO: 1. Operaçión polo que unha persoa ou entidade presta a outra unha cantidade de cartos a devolver, cos correspondentes xuros, nun praço fixado. Ex.: Banco de crédito. Acordar un crédito. Ter ou non ter crédito onde responder. 2. A cantidade prestada. Ex.: Pideu un crédito ao banco para abrir un neghoçio. Ter  ou non ter crédito onde responder. Créditos á industria. 3. Consideraçión ou confiança de que ghoça unha persoa polas súas boas calidades ou, unha cousa por ser verdadeira. Ex.: Unha persoa digna de crédito. SINÓNIMO: creto. Ex.: O que dis non mereçe crédito. SINÓNIMO: creto. 4. Unidade de valoraçión das horas lectivas dunha materia universitaria. Ex.: Elixeu unha materia optativa de seis créditos.  
FRASES E EXPRESIÓNS CON crédito
A crédito
Sen esixir o paghamento inmediato. Ex.: Venda a crédito. SINÓNIMO: ao fiado
Dar crédito a algho
Creto. Non dou crédito ao que estou oíndo. SINÓNIMO: dar creto.

CRESPA-O: Pelo riçado e formando remuíños. Ex.: Aquel moço ten o pelo crespo. SINÓNIMOS: crecho, riço. 



CRETO: Consideraçión ou confiança de que ghoça unha persoa polas súas boas calidades, ou unha cousa por ser verdadeira. Ex.: Esas cousas que din del non mereçen creto. SINÓNIMO: crédito.
FRASES E EXPRESIÓNS CON creto
Dar creto a algho
Dar crédito. Ex.: Non dou creto ao que estou vendo, non pode ser verdade.    



CRIBA: Véxase cribo. 



CRIBAR: 1. Pasar algho polo cribo para limpalo do que interesa separar, como a fariña do relón, o ghran da palla, etç. Ex.: Hai que cribar unha pouca fariña. Cribar o trigho. SINÓNIMO: escribar. 2. fighurado. Limpar de impureças ou defectos (çertas cousas non materiais). Ex.: Eso inda está moi verde, non che queda nada que cribar... SINÓNIMOS: depurar, escribar.

CRIBO: Instrumento formado por unha caixa circular cun fondo de coiro con furados, ou cunha rede de metal de malla máis ou menos fina, que se empregha para cribar certas sementes, como o trigho, chícharos, millo, nentellas etc., limpándoas daquelas partículas máis ghrosas que interesa separar. Ex.: Pasar o trigho polo cribo. Cribamos o millo cun cribo.

CRISMA: Cabeça das persoas. Ex.: Houbo de romper a crisma ao caer. SINÓNIMOS: cacho, cachimba, cachola, chincha, chincho, chola, testa. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON crisma. 
Partir a crisma a alghuén. 
Pegharlle a alghuén. Ex.: Ademáis de roubarlle a carteira, partíronlle a crisma.

CRISTA: 1. Apéndiçe de carne de cor vermella que teñen sobor da cabeça alghunhas aves, como a ghaliña. Ex.: Crista de ghalo. Crista de ghaliña. 2. por extensión. Calquera apéndiçe de pelo ou plumas localiçado nesa parte. Ex.: A bubela ten unha crista de plumas. 3. Parte saínte dalghunhas cousas, como as que teñen ¿as ponlas máis altas das árbores? ou as arestas que forman ¿os cumes dos montes? e das ondas. Ex.: A crista da onda.  



CROCA: 1. Conxunto de ósos do espiñaço situados no naçemento do rabo do ghando vacún. Ex.: Botou a coçer parte da croca. 2. Carne moi sabedora que rodea a parte na que se sitúa este conxunto de ósos. Ex.: Mercou carne da croca para façer un ghuiso. 3. familiar. Parte alta e posterior da cabeça humana. Ex.: Vas levar na croca. SINÓNIMOS: cocote, coroa, curuto.

CROCHO: É unha forma esferica vexetal, coa superfiçie lisa ou cunha coroa de picos, produçida nos carballos. Este, orixínase como reacçión de defensa da árbore, fronte a determinadas nespras e moscas que depositan os seus ovos baixo a casca, nos ghomos novos dos carballos. Da lughar a esa estrutura anormal dos teçidos vexetais. Nesta formaçión, a larva do inseto indutor atopará alimento e protecçión fronte aos seus inimighos naturais. 



CROSQUE: 1. Gholpe loveán na cabeça. Ex.: Levou un crosque ao tropeçar contra a columna. Ex.: O santo dos crosques. SINÓNIMO: necha. 2. Vulto que sobresae como consecuençia do gholpe. Ex.: Saleulle un crosque na testa. 


 

CROUDILLÓN: Terrón sen absolutamente nincunha herba por riba, ou bóla moi dura que levanta o arado. Bóla de terra, ou cousa dura. Ex.: A ghrade desfai todos os croudillóns. SINÓNIMOS: cadullo, bóla.

CRUÇEIRO DA VARA: Cruçeiro que se atopa a carón da Ponte Grhrande, por onde antighamente se pasaba para a Ameán. 



CRUXIDE: Paraxe perto da Ameán. 



CUBELO: Aldea pertençente á parroquia de Cures. SINÓNIMO: Covelo

CUBERTO: 1. Construcçión ao pé da casa, con paredes e tellado ou só con tellado, onde se ghardan apeiros, leña etc. Ghardar o carro no cuberto. SINÓNIMOS: alboio, alpendre. 2. Partiçipio do verbo cubrir. Adxectivo. 3. Çeo totalmente cheo de nubes. Ex.: Mañán teremos çeos cubertos en todo o país. 4.Conxunto de utensilios que se lle pon a cada comensal na mesa. Ex.: Puxeron un cuberto máis para o convidado. 5. Conxunto de culler, gharfo e coitelo. Ex.: Gharda uns cubertos de prata de seus avós. 



CUBILLADA: Substantivo feminino. 1. Ghrupo de xente, morea de xente, ou xente amoreada para falar mal de alghuén. Había unha cubillada de xente falando naquela corredoira. 2. Comentario que se fai sobor algho ou alghuén e que se repite entre a xente, polo xeral, con ánimo de criticar. Non faghas caso das cubilladas da xente. SINÓNIMO: marmuraçión. 

CUBILLEIRO: adxectivo. Que fala mal de alghuén ou de algho. A eses veçiños cubilleiros nin os saúdo. SINÓNIMO: murmurador. Tamén substantivo. Es un cubilleiro, acabastes poñéndoos a mal. SINÓNIMO: murmurador. 

 

CUCO: 1. Ave da familia dos cucúlidos da que existen varias espeçies, do tamaño dunha rula, e cor cinsenta, neghra con pintas brancas na cola e parda nas alas, que se caracteriça polo seu canto. Ex.: O canto do cuco anunçia a primavera. 2. Persoa que se comporta con astuçia e habilidade para conseghuir os seus obxectivos. Ex.: O neno é moi cuco, pídeche a ti os caramelos porque sabe que eu non llos dou.



CUME: 1. Parte máis elevada dunha montaña. Ex.: Asçensión ao cume daquel monte. O cume do monte do Pindo é a Moa. SINÓNIMO: bico, pico. 2. Parte máis elevada dun tellado, onde se xuntan as vertentes. Ex.: Subeu ao cume da casa para orientar a antena. 3. Vigha central e máis alta dun tellado con dúas vertentes. Ex.: O cume sostén as demáis vighas. 4. fighurado. Situaçión de maior ghrandeça ou importançia. Ex.: Cheghou ao cume como carpinteiro. 

CUNCA: 1. Medida de terra que abranghue 35 metros cadrados. Varía dun lughar a outro. 2. Raçión de comida por taça, na época da fame. 

CUNCA: 1. Reçipiente cóncavo con ou sen asas, de distintos materiais, para tomar líquidos. Ex.: Unha cunca para o caldo. 2. por extensión. Cantidade de algho que cabe neste reçipiente. Ex.: Tomou tres cuncas de viño. 3. Xeoghrafía. Extensión de terreo entre montañas, caracteriçada porque as súas aghuas van a un mesmo río, lagho ou mar. Ex.: A cunca do Sil. SINÓNIMO: vaghoada. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON cunca. 
Cunca das mans. Cavidade en forma de cunca que forman as mans. Ex.: Non consigheu manter unha pouca aghua na cunca das mans. 
Cunca dos ollos. Cavidade en forma de cunca na que están os ollos. Ex: Tiña unha pequena dor na cunca dos ollos.



CUNCHA: 1. Formaçión calcaria dura dunha peça ou de dúas articuladas por un lado, que cobre o corpo dos moluscos, como os carameches (caracois), ameixas, mexillóns, ou está no seu interior, como na xiba. Ex.: A cuncha dos berberechos. 2. Peça cun furado no que encaixa o eixe da portela ou o fuso do laghar. Ex.: O fuso saeu da cuncha. 3. Instrumento musical formado por un par de cunchas de vieira que se tocan unha contra a outra. Ex.: Tocar as cunchas. 



CUNCHADA: 1. Dise dun animal (cabalo, vaca, etç.) que ten unha marca en forma de cuncha. Xeralmente na cara. Ex.: Esa vaca é cunchada. 2. Nome propio de vaca, xeralmente por ter unha marca en forma de cuncha na cara. Ex.: ¡Arre, Cunchada!. ¡Sé, para atrás, Cunchada! ¡Tuma, Cunchada, tuma! 3. Con forma de cuncha. Ex.: Pequenos adornos cunchados decoraban as paredes do paço. 4. Animal que ten cuncha. Ex.: A ameixa é un molusco cunchado. 5. Animal de cor escura e cara branca. Ex.: Tiña varias puchas cunchadas. 



CURMÁN (O – A): Fillo ou filla dun tío ou dunha tía. Están pasando uns días na casa dunha curmán.  SINÓNIMOS: primo, primo carnal. 2. por extensión. Fillo dun primo ou dun tío avó. Ex.: O meu curmán Pepe era fillo da miña curmá Carme. 



CUROTA: substantivo feminino. Parte máis elevada dun monte. Ex.: Chegharon á curota ao bico / ao cume moi cansados. Fomos á curota ao bico / ao cume daquel monte, e víase unha paisaxe fermosa. SINÓNIMOS: bico, cume.



CUROTA (A): Monte con mirador, por riba da Pobra do Caramiñal.



CURRICAINA: Ir e vir dun lado para outro. Ex.: Anda de curricaina.
FRASES E EXPRESIÓNS CON curricaina
Andar de curricaina
Dise que ten tempo dabondo e, anda dun lado para outro, máis ben rápido. Ex.: Anda de curricaina, non ten asougho (parada)
Ser un curricaina
Ter o xeito de ser inquedo, e móvese dun lado para outro. Ex.: É un curricaina, e el así.

CURRILLADA: Xente reunida para falar no currillo, ben, ou mal. 



CURRUCHEIRAS (AS): Paraxe do lughar. Situada por debaixo doutra paraxe conoçida como As Barriñas, e por riba da paraxe de Talloas.

CURRUCHO: Esquina de algho, ou cadullo dunha leira, ...

CURRUCHO (O): 1. Paraxe do lughar. 2. Alcume dunha casa da aldea de Cures.



CURRAL: Espaçio situado perto ou a carón da casa labregha, descuberto e xeralmente valado, onde se çeiban certos animais domésticos, se ghardan os apeiros ou o carro, a leña ou o toxo, etç. Ex.: Durante o día teñen as ghaliñas no curral. Descargharon o toxo no curral. 



CURTA, CURTO: adxectivo. 1. De pouca lonxitude, con respecto a outra cousa que ten a considerada normal. Ex.: A distançia de aquí a alí é curta. O camiño máis curto. 2. De pouca duraçión. Ex.: O discurso do Entroido foi moi curto. 3. Que non ten a lonxitude neçesaria. Ex.: A saia e o abrigho quédanlle curtos. SINÓNIMO: pequeno. 4. Con pouco daquelo que se expresa: vista, intelixençia, etç. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON curto
Quedar curto
Non diçir, coller, façer, etç., todo o que era neçesario.
Ex.: Quedou curto na explicaçión, sobráronlle des minutos. Polo menos vale çen mil, e aínda queda curto.     



CURUTO: substantivo masculino. 1. Parte máis elevada dun monte ou de calquera cousa que teña máis ou menos forma de cono.  Ex.: Só había neve no curuto da montaña. SINÓNIMOS: bico, cume, pico. Ex.: Cubriron o curuto do palleiro cunha lona porque tiña pinta de chover. SINÓNIMOS: bico, pico. 2. familiar. Parte superior e posterior da cabeça do home, onde o pelo forma un remuíño. Ex.: Leva o curuto sen pelo. SINÓNIMOS: cocote, coroa. 



CUSTIÓN: 1. Cousa ou asunto que implica unha dificultade ou problema que hai que resolver. Ex.: A custión está en como empeçar. Deberá vostede responder a unha serie de custións. 2. Cousa concreta de importançia, da que se hai que ocupar. Ex.: As custións económicas e soçiais son as que máis preocupan aos ghovernos. Custións que se tratan no Consello da Xunta. 3. Preghunta. Ex.: Respondemos a varias custións dos xornalistas locais.