BREVE VOCABULIO DO NOSO ENTORNO, LETRAS P-Q-R-S, por Ramón Laíño

P

PACHÁN: Que actúa con pachorra. Lentitude na maneira de façer as cousas ou de ocorreren estas. Exemplo: É un pachán. Vai tardar moito en façer as cousas. SINÓNIMOS: pachorreiro, pachorrento, pachorro.



PACHANA: Feminino de pachán.



PACHORRA: Lentitude na maneira de façer as cousas ou de ocorreren estas. Ex. Ghastas moita pachorra. Coa pachorra que ten vai tardar un mundo en acabar. SINÓNIMO: parsimonia. 



PACHORREIRO: 1. Calma aburrida, ou desesperante, sexa polo tempo, ou calquera outra cousa. Ex. Qué tempo tan pachorreiro. Nin chove, nin escampa. SINÓNIMOS: pachorrento, pachorro. 2. Que actúa con pachorra. Ex. É pachorreiro hastra para falar. SINÓNIMOS: calmoso, calmudo, descansado, lento, pachán, pachorrento, pachorro, parsimonioso, pausado. 



PACHORREIRA: 1. Calma aburrida, ou desesperante, sexa polo tempo, ou calquera outra cousa. Ex. Qué brétema tan pachorreira que non despexa. SINÓNIMO: pachorrenta. 2. Que actúa con pachorra. Ex. É pachorreira hastra para falar. SINÓNIMOS: calmosa, calmuda, descansada, lenta, pachana, pachorrenta, parsimoniosa, pausada.



PACHORRENTA: (masculino: pachorrento) 1. Calma aburrida, ou desesperante, sexa polo tempo, ou calquera outra cousa. Ex. Qué brétema tan pachorrenta que non despexa. SINÓNIMO: pachorreira.  2. Que actúa con pachorra. Ex. É pachorrenta hastra para falar. SINÓNIMOS: calmosa, calmuda, descansada, lenta, pachana, pachorreira, parsimoniosa, pausada.  



PACHORRENTO: (feminino pachorrenta) 1. Calma aburrida, ou desesperante, sexa polo tempo, ou calquera outra cousa. Ex. Qué tempo tan pachorrento. Nin chove, nin escampa. SINÓNIMO: pachorreiro, pachorro. 2. Que actúa con pachorra. É pachorrento hastra para falar. SINÓNIMOS: calmoso, calmudo, descansado, lento, pachán, pachorreiro, parsimonioso, pausado.



PACHORRO: 1. Calma aburrida, ou desesperante, sexa polo tempo, ou calquera outra cousa. Qué tempo tan pachorro. Está un tempo pachorro. Nin chove, nin escampa. SINÓNIMOS: pachorreiro, pachorrento. 2. Que actúa con pachorra. É pachorrento hastra para falar. SINÓNIMOS: calmoso, calmudo, descansado, lento, pachán, pachorreiro, parsimonioso, pausado. 



PALASTRÁN: 1. Persoa que presenta un aspecto suçio e descoidado, que non se lava. Ex.: Déronlle pousada a aquel vello palastrán. SINÓNIMOS: baldreo, pelandrán. Tamén substantivo. Ex.: Sempre foi un palastrán, nunca o verán limpo. SINÓNIMOS: baldreo, pelandrán. 2. Persoa que é cordial e afable no trato. Ex.: Todo o mundo o quere ben porque é moi palastrán. 3. Persoa sen solás, nin ánimo. SINÓNIMOS: baldreo, pelandrán.



PALLA COLMA: É a palla que queda sen o ghran, despois de mallala.

PALLUSADA: 1. Restos de palla, toxos, ..., que quedan despois de apañala palla na leira, o batume na toxeira, ... Podían apañarse canda as ghalladas, ou deixalas no chan. SINÓNIMO: espinalla. 2. Pallas, follas, herbas, cascas, etç., miúdas e cativas que pode haber por exemplo no fondo dun valde, ao façer unha tarefa aghrícola, ...., ou en calquera outra parte e situaçión. SINÓNIMOS: morriñaso, pallusos.

PALLUSO-S: Palla, folla, herba, casca, etç., miúda, e cativa que pode haber por exemplo no fondo dun valde, ao façer unha tarefa aghrícola, ..., ou en calquera outra parte e situaçión. SINÓNIMOS: morriñaso, pallusada.

PALMASO: Tipo de bolico ghrande, amplo e ghordo, con masa de millo, pero sen ovos, que leva cachos de touçiño. Todo esto faise na tixola.



PALMELA: 1. Parte da bisaghra, xeralmente aplanada, que vai na porta ou xanela. Ex.: O óxido está comendo as palmelas da xanela.  

PALMOEIRA: Infecçión no ubre das vacas, a cal se manifesta con inflamaçión no ubre, e nos tetos.



PALPAR: Tocar coas mans unha cousa para reconoçela, examinal, etç. Ex.: Foise a lus e tuven que ir palpando as cousas coas mans para non caer. SINÓNIMOS: apalpar, ateitiñar, atentar, tentear. VÉXASE: apalpar. Ex.: Palpoulle o nortello e púxolle o tendón no sitio. SINÓNIMO: apalpar. VÉXASE: apalpar



PAMPO: adxectivo. 1. Que sente tal perplexidade, asombro ou admiraçión diante de algho que oe ou ve, que non pode reacçionar. Ex.: Quedei pampa cando me contaron o de teu tío. SINÓNIMO: pasmado. 2. Que discorre ou se move con torpeça. Ex.: Non me oes, seica andas pampo. Tomou un par de copas e despois andou toda a tarde medio pampo. SINÓNIMOS: apampado, apampanado, aparrulado, aparvado. 3. Ghordura pampa, inchada. SINÓNIMO: apampado.



PAN: 1. Alimento feito dunha masa de fariña, aghua, sal e lévado que fermenta e coçe no forno e pode ter diversas formas. 
OBSERVAÇIÓNS: Pode façerse de trigho (tamén chamado pantrigho), de çenteo ou de millo (só ou mesturado con outro çereal: pan de boroa).
Ex.: Antes façíase o pan nas casas.
2. Peça de pan, espeçialmente ghrande e redonda. Ex.: Para o xantar compramos un pan de medio quilo. ¿3. Alimento de forma semellante ao pan. Ex.: Pan de fighos? 4. Çereal sementado do que se fai ese alimento, e a fariña que se obtén del. Ex.: Este ano a colleita de pan foi boa. 5. fighurado. Alimento en xeral, ou aquelo que serve para o sustento diario. Ex.: Sen traballo non hai cartos, e sen cartos non hai pan. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON pan
A pan e aghua
Sen tomar nincún outro alimento, xeralmente como castigho ou por penitençia. Ex.: Leva tres días a pan e aghua.
A pan pedir
Na miseria. Ex.: Roubáronlle canto tiña, deixárono a pan pedir. 
Faltarlle o pan a un
Careçer do neçesario. Ex.: Nunca vou permitir que vos falte o pan.
Ghanar o pan
Traballar e ghanar o neçesario para poder vivir. Ex.: Todos os días madrugha para ir ghanar o pan. 
O noso pan de cada día
Algho habitual, moi frecuente. Ex.: Sempre hai que berrarlle para que coma a verdura, é o noso pan de cada día.
Pan branco
Pan elaborado con fariña de trigho. Ex.: Durante a  ghuerra escaseaba o pan blanco.
Pan de boroa. VÉXASE boroa
É o pan de millo. Ex.: Unha coçedura de boroa. As sardiñas asadas coméronas con boroa.
Pan de culebra
Fungho que ten un pé ou talo rematado nunha espeçie de chapeu ou sombreiro, do cal existen varias espeçies que poden ser comestibles ou non. Ex.: Non vou ser eu o que coma ese pan de culebra. Foron coller pan de cobra ao monte.
Pan de madeira
Dise das castañas. Ex.: As castañas son o noso pan de madeira. 
Pan de mestura
Pan que se elabora con dúas fariñas diferentes, por exemplo millo e trigho. Ex.: Viña roendo un codelo de pan de mestura. 
Pan de ovo. VÉXASE roscón
Dóçe en forma de rosca feito con ovos, leite, fariña e sucre. Ex.: O roscón de Pascua.
Pan de relón
Pan que se elabora coa fariña da seghunda criba. Ex.: Un bolo de pan de relón.
¿Pan neghro?
Pan que se elabora con fariña de çenteo. Ex.: ¡Moito pan neghro teño comido!
¿Pan por pan e viño por viño? = Ao pan, pan e ao viño, viño
Con claridade. Conta as cousas como foron, pan por pan e viño por viño
¿Pan relado?
Pan seco e moi esmiuçado que se empregha xeralmente para reboçar. Ex.: Empanou o bisté con pan relado e ovo.
Pan seco
Pan só, sen outro acompañamento. Ex.: Pasou a pan seco todo o día.
Poñer a alghuén a pan pedir
Insultar e criticar duramente a alghuén. Ex.: Por unha parvada púxoo a pan pedir. SINÓNIMO: poñer pincando.
Ser pan comido
Ser moi fáçil. Ex.: Esa proba para min é pan comido.
Ser un anaco de pan
Ser moi boa persoa. Ex.: Tes un fillo que é un anaco de pan.  



PAN DE CULEBRA: Fungho que ten un pé ou talo rematado nunha espeçie de chapeu ou sombreiro, do cal existen varias espeçies que poden ser comestibles ou non. Ex.: Non vou ser eu o que coma ese pan de culebra. Foron coller pan de cobra ao monte.   



PAN DE MADEIRA: Dise das castañas. Ex.: As castañas son o noso pan de madeira.  

           

PANDEAR: 1. Tornar curvo. Ex.: Espreghuiçábase pandeando o lombo e estirando os braços. 2. Torçerse por causa do peso, da idade etc. Ex.: A vigha pandeou con tanto peso. A vigha pandeou co paso do tempo. SINÓNIMOS: brandear, cambar, empenar.

PANDULLO: Pedra moi pesada, e de ghrandes dimensións. Soen ser ideais para os çiamentos dos muros. Ex.: Asentemos ben estes pandullos para os çiamentos do muro.

PANEIRA: 1. Parte baixa, e cerrada dos hórreos para almaçenar o ghran, ou calquera outros froitos, utensilios, e apeiros. Na parte superior do hórreo, que constan do pouso ghrande, e pouso pequeno, colócanse, ou póusanse as espighas de millo. Hai hórreos sen cerrar, e asentados en pés, e por riba as capas, polo que non teñen paneira. Ex.: A paneira xa vai mediada. 2. Cesta ghrande usada para transportar o pan ou para ghardalo. Ex.: Sacaba o pan do forno e botábao na paneira. 3. Cesta pequena ou calquera outro reçipiente onde se serve o pan na mesa. Ex.: Vai cortando o pan e colócao nas paneiras.

PANEIRO: Persoa que fabrica ou vende panos, e tamén produtos alimentarios daqueles tempos. Ex.: O paneiro tiña un posto no mercado. O paneiro vendía polas aldeas. Había un paneiro que antes e durante a metade do século pasado, viña pola aldea de Cures e parroquia.



PANOCHA-O: Persoa pouco aghradable no trato. Ex.: É media panocha, media vespa (=nespra), que pica á xente. SINÓNIMO: nespra, vespa.

PANTULLO: 1. Estómagho dos animais. Ex.: As tripas e o pantullo do porco aprovéitanse para façer embutidos. SINÓNIMO: calleiro. 2. Primeira e maior das catro cavidades en que se divide o estómagho dos ruminantes. Ex.: Ghústalle o pantullo coçido. 3. Popular: Estómagho das persoas. Ex.: Despois de que encheu o pantullo, botouse a durmir. SINÓNIMOS: buche, calleiro. 4. Rexión exterior do corpo que se corresponde coa cavidade dos animais vertebrados que se sitúa entre o tórax e a pelve, e contén as vísçeras, aghás os lobeáns (pulmóns) e o coraçón. Ex.: Ten bo pantullo. Vaia pantullo que ten. SINÓNIMOS: abdome, barrigha, tripa, ventre. 5. Doçe de pan desfeito en cachiños, leite, ovos, pasas, torresmos na tixola, sucre, etc., que se fai coçido co pantullo do porco. Ex.: Agharda a cheghada da matança para comer o pantullo. SINÓNIMO: calleiro. 6. por extensión. Ese mesmo doçe aínda que non se fagha dentro do pantullo do porco. Ex.: Na miña terra é moi tradiçional o pantullo. SINÓNIMO: calleiro.

PAPA: substantivo feminino. 1. Calquera substançia branda, de consistençia pastosa ou semellante a un líquido máis ou menos espeso, particularmente se é comestible. Ex.: Dálle a papa ao nenó. O puré de patacas é unha papa feita con patacas coçidas. Substantivo feminino plural. 2. Alimento que se obtén coçendo fariña, sobor todo de millo, en aghua ou leite. Ex.: Tiña o costume de almorçar con papas. 3. Xefe supremo da ighrexa católica. Ex.: O papa é o bispo de Roma. SINÓNIMOS: santo padre.
FRASES E EXPRESIÓNS CON papa
Comerlle (a alghuén) as papas na cabeça
Ser máis alto cá alghuén. Ex.: É máis novo cá o irmán, pero xa lle come as papas na cabeça.
Non ter papas na boca
Falar claramente e sen rodeos. Ex.: Sempre di o que pensa, non ten papas na boca. SINÓNIMOS: Non ter a lincua trabada, non ter lixos na lincua, non ter pelos na lincua. 
Papas de arros
Doçe elaborado con arros coçido en leite asucrado e aromatiçado con rela de limón ou de laranxa e canela. Ex.: A súa nai sempre lle preparaba papas de arrós e castañas coçidas. SINÓNIMO: arrós con leite.
Papas trighas
Papas elaboradas con fariña de trigho. Ex.: Peneirou a fariña para façer unhas papas trighas. 
Pedir papas
Darse por vençido, nun xogho ou competiçión. Ex.: Pides papas ou seghuimos xoghando?
Ser máis papista cá o papa. VÉXASE: papista



PAPADA: 1. Partiçipio do verbo papar. 2. Vulto que se forma debaixo do queixo e que pode deberse á acumulaçión de ghraxa ou ao boçio. Ex.: Polo xeral, as persoas ghordas teñen papada. SINÓNIMOS: barbada, papeira, papo. 3. Dilataçión do esófagho das aves, que forma unha espeçie de bulsa onde abrandan o alimento. Ex.: Tiña a papada moi inchada de tanto millo que comera. SINÓNIMOS: buche, papeira, papo. 4. Pelexo que colgha do pescoço de certos animais. SINÓNIMOS: barbada, papeira, papo. 



PAPÁN: adxectivo. Que demostra ter pouca intelixençia e pouca maliçia, demasiada inxenuidade e que resulta fáçil de enghanar. Ex.: É tan papán un coma o outro. SINÓNIMO: papón.
Tamén substantivo. Ex.: Eses papáns non comprenderon nada. SINÓNIMOS: papahostias, papamoscas, papón.



PAPANA: Feminino de papán.



PAPARRUGHO: Paxaro de cor oliváçea nas partes superiores, coa testa, as façulas, a ghorxa, o papo e o peito colorados, e ventre abrancado, que vive nos xardíns, soutos ou fraghas con abondosa vexetaçión, onde se alimenta de pequenos invertebrados, baghañas, ou baghas, etc. Ex.: O primeiro que canta ao amañeçer é o paparrugho.

  

PAPAS: VÉXASE papa.  

PAPATORIA: Comida que se prepara para celebrar algho.



PAPEIRA-O: 1. Moi amigho de comer papas. Ex.: Non é moi papeiro. 2. Vulto que se forma debaixo do queixo e que pode deberse á acumulaçión de ghraxa ou ao boçio. Ex.: Polo xeral, as persoas ghordas teñen papeira. SINÓNIMOS: barbada, papada, papo. 3. Dilataçión do esófagho das aves, que forma unha espeçie de bulsa onde abrandan o alimento. Ex.: Tiña a papeira moi inchada de tanto millo que comera. SINÓNIMOS: buche, papada, papo. 4. Pelexo que colgha do pescoço de certos animais. SINÓNIMOS: barbada, papada, papo



PAPEIRAS: 1. Inflamaçión vírica da parótide que provoca inchaçón na zona das orellas e afecta maiormente nenos e adolesçentes. Ex.: Aínda non tiña catro anos cando tuvo as papeiras. 2. Hipertrofia da ghlándula tiroide que normalmente se manifesta por unha inchaçón esaxerada do pescoço. Ex.: A falta de iodo pode provocar as papeiras. SINÓNIMO: boçio.



PAPISTA: 1. adxectivo. Que se somete ás disposiçións do papa e as observa righorosamente. Ex.: Intentaban que o sector papista apoiara a proposta.
Tamén substantivo. Ex.: Os papistas aghardaban a conclusión do cónclave. 
2. Substantivo. Católico romano. 
OBSERVAÇIÓNS: Adoita ter un matís pexorativo ou despectivo. Ex.: Un papista. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON papista
Ser máis papista ca o papa
Defender encareçidamente un asunto amosando máis interese ca as persoas implicadas nel directamente. Ex.: Non queiras ser ti máis papista ca o papa, e escoita as raçóns dos demais.



PAPO: 1. Dilataçión do esófagho das aves que forma unha espeçie de bulsa, onde abranda o alimento. Ex.: Tiña o papo cheo de ghrans. SINÓNIMOS: buche, papada, papeira. 2. Vulto que se forma debaixo do queixo, que pode ser simplemente ghraxa acumulada, ou ben provir da enfermidade do boçio. Ex.: Vaia papo que tes, a ver se adelghaças. SINÓNIMOS: barbada, papada, papeira. 3. Pelexo que lle colgha a certos animais pola parte de abaixo do pescoço. Ex.: O papo da vaca. SINÓNIMOS: barbada, papada, papeira. 4. Boçio. Ex.: Alberte ten o papo. VÉXASE boçio.
FRASES E EXPRESIÓNS CON papo
Encher o papo
Satisfaçer plenamente a fame ou a sede. Ex.: So vén aquí a encher o papo.
Papo da man
Parte branda de consistençia carnosa que hai no começo do polghar. Ex.: Cortouse no papo da man.
Papo da orella
Parte branda de consistençia carnosa nos lobos das orellas. Ex.: Quere poñer outro pendente no papo da orella esquerda. 
Papo da perna
Parte posterior e carnosa da perna. Ex.: Déronlle unha patada no papo da perna. SINÓNIMO: polpa
Papo do dedo
Masa de carne de forma arredondeada que teñen as puntas dos dedos pola parte oposta á uña. Ex.: Picouse coa aghulla no papo do dedo. SINÓNIMO: xema 



PAPOIA: 1. Tipo de ameixa, ou froito comestible da ameixeira. 2. Que non é moi lista, que non ten maliçia. Ex. Se non fósedes tan papoias, non nos vendían eses ferranchos. SINÓNIMOS: aparvada, papahostias, papamoscas, papana, parva, paspana. 3. De xeitos pouco refinados. Ex.: Es un pouco papoia de máis para che levar a ese sitio.  Tamén substantivo. Ex.: Son unhas papoias, non hai máis que mirar para elas. SINÓNIMOS: pailana, pailaroca.  



PAPOIO: 1. Que non é moi listo, que non ten maliçia. Ex. Se non fósedes tan papoios, non nos vendían eses ferranchos. SINÓNIMOS: aparvado, papahostias, papamoscas, papán, parvo, paspán. 2. De xeitos pouco refinados. Ex.: Es un pouco papoio de máis para che levar a ese sitio.  Tamén substantivo. Ex.: Son uns papoios, non hai máis que mirar para eles. SINÓNIMOS: pailan, pailaroco. 



PAPÓN: 1. Que demostra ter pouca intelixençia e pouca maliçia, que pasma ou se admira por todo. Ex.: É medio papón, non comprendeu nada. Non sexa papón, que che queren enghanar. SINÓNIMOS: papán, parvo. 
Tamén substantivo. Ex.: Que fas aí de papona diante do televisor? SINÓNIMOS: papahostias, papamoscas, papán, parvo. 
adxectivo. 2. Que ghoça comendo ou que come en exçeso. Ex.: Non sexas papón, deixa algho para os demáis! SINÓNIMOS: comellón, ¿ghorxón?, lambón, larpán, larpeiro.
Tamén substantivo. O papón xa che nos comeu todo o queixo. SINÓNIMOS: comellón, lambón, larpán, larpeiro. 



PAPONA: Feminino de papón. 



PAPONEAR: 1. Quedar pasmado vendo ou escoitando algho. Ex.: Paponea mirando para a televisión. SINÓNIMO: pasmar. 2. Permaneçer quedo, sen façer nada e como aparvado. Ex.: Déixate de paponear e bótanos unha man. SINÓNIMO: pasmar. 

PARAFUSO: 1. Peça de metal, madeira, etc., co corpo en forma de rosca que, ao façela xirar sobre si mesma, introdúçese nunha superfiçie. Púxolle parafusos á cadeira para aseghurala. 2. Fuso ghrande cunha roda pequena na parte inferior, que serve para torçer o fío. O parafuso de miña avoa era de buxo. 

PARRULA-O: 1. Ave da familia dos anátidos da que existen diversas espeçies, mariña ou de aghua doçe, nadadora ou merghulladora, que se somerxe total ou parçialmente para conseghuir o alimento, que presenta cores moi variadas que adoitan seren máis vistosas nos machos e xeralmente apencadas (xardentas) nas femias. Ex.: Na laghoa e nos seus arredores vense bandadas de parrulos. SINÓNIMO: pato. 2. Persoa que se deixa enghanar con façilidade. Ex.: É tan parrulo que mesmo un neno pode estafalo. Tamén substantivo. Aproveitábase daquela parrula para ghañar cartos sen traballar. SINÓNIMO: pimpín, pimpina.

PARRUMA: 1. Brétema pouco densa. Ex.: Ao caer a tarde levantouse algho de parruma. SINÓNIMOS: brétema, parrumada. 

PARRUMADA: 1. Brétema pouco densa. Ex.: Ao caer a tarde levantouse algho de parrumada. SINÓNIMOS: brétema, parruma. 

PARRUMEIRA: 1. Forruxa acumulada polo fume, en xeral, na cheminea. ¿2. Parede que vai desde o chan da lareira hastra a parte baixa da cheminea na coçiña tradiçional, onde se acumula a furruxa.?




PARVA: Feminino de parvo. 



PARVIOLA: adxectivo. 1. Que non é moi lista, que non ten maliçia. Ex.: Se non fósedes tan parviolas, non nós vendían eses ferranchos. 
Tamén substantivo. Ti dis que é unha parviola, pois o irmán aínda é máis. SINÓNIMOS: aparvada, papahostias, papamoscas, papana, parva, paspana. 2. De xeitos pouco refinados. Ex.: Es un pouco parviola de máis para che levar a ese sitio.  Tamén substantivo. Ex.: Son unhas parviolas, non hai máis que mirar para elas. SINÓNIMOS: pailana, pailaroca.   



PARVIOLO: masculino de parviola.  

PARVO: 1. Que ten ou demostra pouca intelixençia ou disposiçión. Un rapás ben parvo. SINÓNIMOS: apaiolado, aparvado, babeco, bobo, paiolo, papón, sansanoco, xavoco. Tamén substantivo. O parvo ese non fai nada ben! SINÓNIMOS: apaiolado, aparvado, babeco, bobo, paiolo, papón, sansanoco, xavoco. 2. Que ten atraso intelectual, cunha intelixençia equivalente á dun neno de entre sete e doçe anos. Un rapás parvo. 3. Que se deixa enghanar fáçilmente ou non sabe sacar proveito dunha situaçión. Colle o que che dou, non sexas parvo. SINÓNIMO: idiota. 4. Persoa, cousa que resulta molesta, inoportuna etc. Que parvo é!. SINÓNIMOS: estúpido, idiota. Foi unha situaçión parva. Unha discusión parva. SINÓNIMOS: estúpido, idiota. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON parvo. 
Façer o parvo. Façer parvadas que faghan rir á xente. 
Deixa de façer o parvo que xa cansas. SINÓNIMOS: façer o mono, pintar a mona. 
Non ter un pelo de parvo.

PASADOR: 1. Barra de metal suxeita á folla dunha porta ou xanela, que serve para cerrala corréndoa e facéndoa entrar nunha arghola fixada ao marco. Bota o pasador e vira a chave. 2. Barra de ferro que se pasa polos ocos de dúas peças distintas para suxeitalas. O pasador do remolque do tractor. 3. Alfinete ornamental que se empregha para suxeitar a gharavata á camisa. Regaláronlle un pasador de ouro. 4. Aghulla ou pinça que se usa para suxeitar ou adornar o cabelo. Recolleu o pelo cun pasador de nácara. 5. Cada unha das pedras loncas que atravesan transversalmente unha parede para darlle máis firmeça. O canteiro distribuía os pasadores entre os cachotes.

PASANTÍA: 1. Camiño de paso para as fincas. Dereito a pasar por un lughar alleo. Temos pasantía pola braña. Sinónimos: antigha, pasaxe, paso, serventía, servidume de paso. 2. Clase particular á que asiste quen desexa repasar ou aprender unha ou varias materias, e que xeralmente se dá nun centro privado como complemento ás dun centro ofiçial. Vai ir a unha pasantía durante o verán para preparar os exames de setembro.



PASMAR: 1. Provocar pasmo a alghuén. Ex. Pasmounos a todos coa súa habilidade. SINÓNIMOS: ¿abraiar?, asombrar, ¿çeghar?, encandear, marabillar. 2. Sentir pasmo. Ex. Pasmo con tantas bobadas que estou a oír aquí. SINÓNIMOS: ¿abraiar?, asombrarse. 3. Quedar alghuén aparvado vendo ou escoitando algho. Ex. Pasma mirando para os labercos. SINÓNIMOS: paponear, pasmar. 4. Permaneçe quedo, sen façer nada e como aparvado. Ex. Se che deixan, pasmas todo o día. SINÓNIMOS: paponear, pasmonear.  



PASMÓN: 1. Persoa que queda pasmada ou se asombra por calquera cousa, ou que permaneçe sen reacçionar. Ex.: Alí quedou, coma un pasmón vendo como lle levaban o coche. SINÓNIMOS: bocaaberta, citote, paspán.
Tamén adxectivo. Algho pasmón si que é. SINÓNIMO: paspán. 



PASMONA: Feminino de pasmón. 



PASMONEAR: 1. Quedar pasmado ou absorto ao ver ou escoitar algho. Ex.: Deixa de pasmonear con todo o que ves. SINÓNIMOS: paponear, pasmar. 2. Permaneçer quedo, sen façer nada e como aparvado. Ex.: Ponte a traballar e non pasmonees tanto. SINÓNIMOS: paponear, pasmar.  



PASPALLÁS: Ave da familia dos fasiánidos, de cor acastañada cunha mancha branca e moura na ghorxa a xeito de colar no macho, e de cor máis apaghada con manchas ou xardas escuras no peito e sen colar na femia. Ex.: O paspallás aniña entre o trigho, o çenteo ou as herbas altas. 



PASPÁN: adxectivo. 1. Que se asombra por nada, que permaneçe sen saber que façer, sen entender o que lle din ou sen dar mostras de atençión. Ex.: Ti es algho paspán. SINÓNIMO: pasmón.
Tamén substantivo. Ex.: Quedou alí parado coma un paspan, sen botar unha man. SINÓNIMOS. bocaaberta, pasmón. 
2. Que amosa pouca disposiçión ou intelixençia. Ex.: Es ben paspán, como te deixastes convençer? 
Tamén substantivo. Ex.: Nunca vin paspán coma el. SINÓNIMOS: bobo, papán, pasmarón, parvo.  



PASPANA: Feminino de paspán.



PATAQUEIRA-O: adxectivo. 1. Relativo ou pertençente á pataca. Ex.: Produçión pataqueira. 2. Moi amigho de comer patacas. Ex.: Na nosa casa sómosche moi pataqueiros. SINÓNIMO: baloqueiro. substantivo. 3. Persoa que cultiva ou vende patacas. Ex.: Chama o pataqueiro e encárghalle des quilos de patacas. substantivo masculino.



PATAQUEIRA (A): Nome dunha leira, na paraxe do Ramallal, dentro das terras de labor situadas nas aforas da aldea de Cures. 



PATEÑO: 1. Persona que ten as plantas dos pés planas. Ex.: Usa calçado espeçial por ser pateño. 2. Que ten as pernas tortas cara a fóra e, ao andar, xunta os xeonllos e separa os pés. Ex.: Era un home pateño e algho chepudo. SINÓNIMO: trenco.
  

PAXARO CARPINTEIRO: 1. Paxaro que soe verse no verán, e na primavera. Cría nos troncos vellos das árbores, nas que pode verse en posiçión vertical apoiándose no rabo, para capturar vermes, insectos etc., baixo a casca, e do que existen diversas espeçies entre as que as máis comúns son, unha, de tons verdosos, e outra, branca e neghra. Ex.: O voo ondulado dos petos. SINÓNIMO: peto. 

PECHADURA: Mecanismo de metal que se pon en portas, tapas etc., para pechalas, e que normalmente se acciona cunha chave. Ex.: Temos que cambiar esta pechadura por outra máis seghura. SINÓNIMOS: cerradura, fechadura.

PECHAR: 1. Aseghurar mediante un mecanismo ou instrumento apropiado a porta, xanela ou tampa dun reçinto ou un obxecto. Ex.: Pecha o cofre con cadeado. SINÓNIMO. Cerrar. 2. Meter algho ou alghuén nun lughar, pasando logho o pecho. Ex.: Pechouno no hórreo. Tamén verbo pronominal. Persoa. Ex.: O neno pechouse no cuarto de baño e non daba aberto a porta. SINÓNIMOS: encerrar(se), recluir(se). 3. Façer cesar ou ter fin a actividade de algho, de maneira temporal ou definitiva. Ex.: Pechar a proghramaçión. Maniféstanse para que o Ghoberno non peche os estaleiros. Tamén absoluto. Ex.: O dono da tenda viuse obrighado a pechar pola crise. 4. Empresa, fábrica etc. que cesa a súa actividade temporalmente ou para sempre. Ex.: Aseghúrase que a conserveira vai pechar. 5. Porta, tapa etc. que se axusta por completo á abertura para a que está destinada. Ex.: Esta xanela xa non pecha ben. SINÓNIMO: cerrar. 6. Ceo, día etc. que se torna escuro ou máis escuro. Ex.: Veña para casa que xa pechou o día. SINÓNIMO: cerrar. 7. Ençerrarse voluntariamente nun reçinto como medio para reivindicar algho. Ex.: Pecháronse na fábrica en sinal de protesta. 8. Permaneçer nun lughar coa intençión de illarse. Ex.: Un mes antes dos exames pechouse a estudar. Pechouse na casa e non quería saír cos amighos.

PEDRA DA BOUÇA: 1. Paraxe do monte da Ameán. 2. Lughar perto do Saltiño, indo para Abanqueiro.

PEDRA EMBARRADA: Paraxe por riba de Pomar do Río. Está composto por innumerables outeiros, e penedos. Cando brilan estas pedras, din que ao día seghuinte, ou en pouco tempo vai chover.

PEDRAÇEIRA: Chuvia conxelada que cae en forma de ghrans máis ou menos ghrandes. Ex.: A pedraçeira estraghou os froitos da horta. SINÓNIMO: pedraço-s.

PEDRAÇO-S: Chuvia conxelada que cae en forma de ghrans máis ou menos ghrandes. Ex.: O pedraço estraghou os froitos da horta. SINÓNIMO: pedraçeira.

PEDRAGHUEIRA: Terreo cuberto de pedras. Ex.: Aquela terra era unha pedraghueira, e non había planta que medrara nela. Na pedraghueira só medraban os toxos. SINÓNIMOS: pedreghal, pedreira.



PEDRAGHULLO: Pedra moi miúda (pequeno tamaño), con pouco volume. Ex.: Esta leira ten moito pedraghullo.

PEDREGHAL: Terreo cuberto de pedras. Aquela terra era un pedreghal, e non había planta que medrara nela. SINÓNIMOS: pedraghueira, pedreira.



PEDREGHAL (O): 1. Paraxe do val de Cures, Boiro. 2. Monte da Mina, parroquia de Moimenta, Boiro. 

PEDREGHOSO: Terreo que ten moitas pedras. Fixeron a casa nun sitio moi pedreghoso. SINÓNIMOS: pedrento, pedroso.

PEDREIRA (A): 1. Monte do lughar, por baixo de Cubelo, da parroquia de Cures, Boiro.

PEDREIRA-O: 1. Persoa que traballa nunha canteira extraendo pedra. Ex.: Os pedreiros do Porriño. 2. Persoa que ten por ofiçio labrar pedras para a construcçión. Ex.: Fanlle a casa uns pedreiros da Terra de Montes. SINÓNIMO: canteiro. 3. Historia. Peça de artillaría destinada a arrebolar bólas de pedra. Ex.: Seghundo conta a lenda, o porto foi defendido con pedreiros e canóns. 4. Lughar de onde se saca pedra, espeçialmente para ser usada na construcçión. Ex.: Arrincaban pedra da pedreira para anchear a estrada. SINÓNIMO: canteira. 5. Terreo cuberto de pedras. Ex.: Aquela terra era unha pedreira, non se podía labrar nela. SINÓNIMOS: pedregal, pedraghueira. 

PEDRO (O): Insecto voador, de corpo aloncado, e cor amarelo-verdoso. As ás son case transparentes. Vense por todo tipo de terreos (montes, brañas, leiras, ...), e tamén polos ríos. Teñen un pequeno pareçido co helicóptero, aparello voador.

PEDRO CHOSCO: É unha persoaxe mítica ghalegha. Ten fighura de home de barba branca, de maneiras dóçes e de vos ghrave. Pedro Chosco é o encarghado de façer durmir os nenos con suaves xeitos, aínda que prefire arrolar moças e sobor de todo criadas de servir. Ronda ás rapaças polo día, entreténdoas e impedíndolles traballar. EXPRESIÓN: Vaite daí Pedro Chosco. (Esto dise para escorrentar o sono.) ¡Xa anda por ahí, Pedro Chosco!

Os nenos ven a Pedro Chosco cando teñen un ollo pechado e o outro non o poden abrir. En Dinamarca existe Ole Kolpoje, ou sexa Ole Pechaollos, semellante ó ghalegho. En Inclaterra é Billy Winker, en Escoçia Wee Willie Winkie.



PÉGHA: 1. Pau que se lle pon nunha pata aos cabalos para que non fuxan, cando están paçendo çeibos. Ex.: Púxolle unha pégha ao cabalo mentres paçía. 2. fighurado. Cousa que impide o desenvolvemento normal ou a realizaçión dunha acçión. Ex.: Non puxo nincunha pégha polo cambio de día. SINÓNIMOS: atranco, dificultade, impedimento, inconveniente, obstáculo, traba. 


 
PEGHA: Paxaro da familia dos córvidos, de cor parda con tons açuis, brancos e neghros nas ás, rabadilla branca, rabo neghro e carapucha riscada de branco e neghro. Ex.: A pegha  cría nas árbores.

PEGHA DE RABILONCO: Paxaro da familia dos córvidos, que presenta cor branca no ventre, costados e extremos das ás e o resto do corpo neghro con irisaçións verdes, açuis ou moradas, ou outros tons máis escuros en todo o corpo. Ten o rabo lonco. A pegha é moi común en toda Ghaliça. A xente maior da casa di que as começaron a ver arredor da década dos anos 50.

PEITE: substantivo masculino. 1. Instrumento constituído por unha lámina delghada de madeira, marfil, materia plástica, etç., provista de pughas ou dentes nun dos lados ou nos dous, que se usa para desenghadellar ou peitear o pelo. Ex.: Non esquenças meter un peite no neçeser. 2. Utensilio que pola súa forma ou funçión recorda un peite. Ex.: Púxolle un peite novo á seghadora. 3. Peça do tear cunha serie de pughas polas que pasan o fío do urdido. Ex.: Cada teçedeira tiña un xogho de peites.



PEITEADA-O: 1. Partiçipio do verbo peitear. 2. substantivo masculino. Forma en que vai amañado o pelo. Ex.: Quédache moi ben o novo peiteado. 3. substantivo masculino. Acçión de peitear. Ex.: O lavado e o peiteado fancho moi axiña. O peiteado da lan é unha tarefa que leva tempo. O peiteado dese cacho de monte levoulles varios días.   



PEITEADO (O): Alcume dunha casa de Ghuiende, aldea da parroquia de Tállara, no conçello de Lousame. Un integhrante desta familia, casou na aldea de Moimenta, da parroquia de Maçenda-Boiro. 



PEITEADOR: 1. Persoa que ten por ofiçio cortar o pelo, arranchalo (arranxalo), etç. Ex.: Foi ao peiteador tinghuir o pelo. CONFRONTAR: barbeiro. Peiteadora de señoras. 2. Peça que se pon sobor dos ombreiros para peitearse. Ex.: A peiteadora púxolle un peiteador antes de cortarlle o pelo.  



PEITEAR: 1. Desenghadellar, alisar ou compoñer o pelo co peite. Ex.: Antes de deitarse, peitea o pelo. Para peitearlle o pelo ao cabalo, primeiro enxughoullo (secoullo) moi ben. 2. Desenghadellar, alisar ou compoñer o pelo a. Ex.: Peitea o neno e lávalle a cara. Peitea o can tódolos días. Peitéate antes de saír. 3. Alisar, deseghadellar ou compoñer co peite ou cun instrumento semellante a lan ou outra fibra téxtil. Ex.: Despois de peitear a lan, sométese a un proçeso branqueador. 4. fighurado. Rastrexar ou inspecçionar unha zona na procura de algho ou alghuén. Ex.: A xente peiteou os montes en busca dunha persoa perdida. 5. Deporte fighurado. Roçar lixeiramente o balón coa cabeça, desviando a súa traxectoria. Ex.: O dianteiro peiteou o balón e o porteiro evitou o ghol.  



PEITEAR(SE): VÉXASE peitear

 

PELANDRÁN: 1. coloquial. Persoa que careçe de posición soçial e económica. EX.: Cando a coñeçeu era unha muller pelandrana, e mira a onde cheghou! Tamén substantivo. Ex.: Sempre foi un pelandrán. SINÓNIMO: pelaghatos. 2. por extensión. Persoa descoidada e deixada no aseo e no aspecto exterior. Ex.: Aquel vello pelandrán nunca se lavaba! SINÓNIMOS: baldreo, palastrán. Tamén substantivo. Ex.: Vai cambiar a roupa, que vas feito un pelandrán. SINÓNIMOS: baldreo, palastrán. 3. Persoa sen solás, nin ánimo. SINÓNIMOS: baldreo, palastrán.

PELEGHRÍN: 1. Persoa abandonada na vestimenta, e no seu coidado persoal. SINÓNIMO: pelincrín 2. Persoa que viaxa xeralmente a pé, de sitios lonxanos, e façendo recorridos ata puntos importantes, e sinalados. SINÓNIMO: pelincrín.

PELICA: 1. Cuberta exterior máis ou menos ghrosa dalghúns froitos, como a pataca, a maçán, a uva, a pera etc. A pelica do pexegho prodúçeme denteira. SINÓNIMOS: casca, monda, pel, peladura, tona. 2. Película que se forma na superfiçie de certos líquidos. O leite fervido ao arrefriar bota unha pelica por riba. 3. Pel dun animal, espeçialmente separada do corpo e curtida. Un tamboril feito con pelica de carneiro. SINÓNIMOS: coiro, pelexo, pelico. 4. Peça de roupa feita ou forrada de peles finas. Mercou unha pelica para o inverno. 5. Estar borracho. Estás ben pelica!
FRASES E EXPRESIÓNS CON pelica
Pelica do unto. Lámina de ghraxa que envolve os intestinos (as tripas) do porco. 
A pelica do unto sálghase e cúrase. Estar unha persoa pelica. Aquel estaba tan pelica que non sabía por onde andaba.

PELINCRÍN: 1. Persoa abandonada na vestimenta, e no seu coidado persoal. SINÓNIMO: peleghrín. 2. Persoa que viaxan xeralmente a pé, de sitios lonxanos, e façendo recorridos ata puntos importantes, e sinalados. SINÓNIMO: peleghrín.



PENA: 1. Pedra de ghran tamaño que sobresae na terra ou no mar de xeito natural. Ex.: Unha paisaxe sen árbores, con moitas penas. Cando cheghamos ás Chans do Iroite, atravesamos a Ghraña para baixar hastra Calo. SINÓNIMOS: outeiro, penedo, roca, rocha. 
Ex.: Foi nadando hastra unha pena que estaba perto da praia. SINÓNIMOS: con (ámbito mariñeiro), farallón (ámbito mariñeiro), outeiro, penedo, roca, rocha. 
2. Cada unha das pás cóncavas que forman o reduçio do muíño. SINÓNIMO: ¿culler?  

PENEDO: Pedra moi ghrande, que sobresae na terra ou no mar. Ex.: Había moitos penedos naquel monte. SINÓNIMOS: outeiro, pena, roca, rocha.
Ex.: Levounos en bote hastra un penedo. SINÓNIMOS: con (ámbito mariñeiro), farallón (ámbito mariñeiro), outeiro, roca, rocha.

PENEIRA: Instrumento formado por unha caixa de madeira, con fondo de coiro con furados, ou ben cunha rede de metal de malla máis ou menos fina, que se empregha para separar as partículas de distinto ghrosor que constitúen certas materias, como a fariña, a area etc. Ex.: Despois de moer o trigho hai que pasar a fariña pola peneira. SINÓNIMO: baruto.

PENEIRAR: 1. Pasar pola peneira. Peneirar a fariña, a area etç. Refrán: "Sempre vés cando peneiro. Se viñeras cando amaso, comíalo bolo enteiro." SINÓNIMO: barutar. Ex.: Os albaneis peneiran a area para façer a masa. 2. fighurado. Limpar de impureças ou defectos unha cousa non material. Ex.: O traballo non está mal, pero aínda ten moito que peneirar. SINÓNIMOS: cribar, depurar, perfecçionar. 3. Mover açentuadamente os ombreiros e as cadeiras ao camiñar. Ex.: Mira como se peneira. SINÓNIMOS: abalancoar, balançear, bambear, dançar, mover.

PENEIREIRA: Ave rapás diurna, da familia dos falcónidos. É de cores cinsentas e pardas, tamaño medio. É capás de manter o voo estático mentres axexa as presas. Aliméntase de paxaros e laghartos pequenos. Esta espeçie dise que presinte a chuvia. Por eso en días nos que con seghuridade vai chover, situáse a media altura e párase no aire abanando axiña as ás. Ao pouco, cambia a outro punto do entorno, e repite este proçeso en diferentes partes do çeo, xeralmente á mesma altura. Exemplo: A peneireira, cando as nubes traen chuvia, apareçe no çeo voando maxestosamente.

PENSO: 1. Un obxecto que está a caer, ladeado, ou torçido, etç... Ex.: Estar penso. 2. Alimento seco para os animais. Ex.: Un saco de penso para as ghaliñas. 3. Presente de indicativo do verbo pensar. Ex.: Eu penso.

PENSOS: Paraxe composto de monte, e toxeiras, situado por riba de Carboeiro.

PERFIA: Calquera reçipiente para conter líquidos, como unha senlla, unha cuba, un barril etc. Ex.: As perfias do viño. Levaba as perfias para a fonte. SINÓNIMO: barril, bocoi, fuste, pipa etç.

PERICA: 1. Un de tantos nomes que pode ter unha ovella, ou unha vaca, e o acto de chamar po ela. 2. Nome empreghado para chamar de xeito xenérico polas ovellas. Expresións: Vamos, Perica.! Dálle á Perica para diante.! Dálle á Perica para atrás.! Pasa Perica para diante.! Pasa Perica para atrás.!

PERNIL: Parte máis ghrosa e seca, da perna dalghúns animais, coma o porco, a vaca etc. Tamén se pode referir ás persoas, relativas aos mulros. Ex.: Ao pernil do porco, salghado e curado, chámaselle xamón. Do pernil dos puchos tíranse bos bistés.

PÉRTEGHO: Pau máis curto dos dous de que consta o manlle. Ten unha xunta, ou bisaghra de coiro para unir os paus do manlle. Ex.: Todos os malladores batían o pértegho ao mesmo tempo

PERUCO: Dise da parte superior de calquera obxecto, persoa, ... Por exemplo: o peruco do pino, dun bolo de pan, dun palleiro, ...

PESQUEIRA: Dique ou presa construídos no curso dun río, desde onde se desvía a aghua por unha presa para reghar, moer un muíño, pescar, bañarse. Ex.: Perto do muíño do Medio do Ramallal, en Cures, acostumábase façer unha pesqueira.

PETEIRO: 1. Prolonghaçión da boca das aves, constituída por dúas peças córneas de forma e tamaño variables seghundo as espeçies. Ex.: As bubelas teñen o peteiro lonco. SINÓNIMOS: bico, piteiro. 2. fighurado. Boca. Ex.: Éche de bo peteiro; come de todo. SINÓNIMO: boca, piteiro. 3. Punta aghuda dun instrumento cortante. Ex.: O peteiro da fouçiña A punta da fouçiña. SINÓNIMO: piteiro. 4. Conxunto de plantas que destacan pola súa altura, respecto das que están ao redor. Ex.: Segharon os peteiros as puntas. SINÓNIMO: piteiro.
FRASES E EXPRESIÓNS CON peteiro. 
Lamber o peteiro
Coloquial. Pasar a lincua polos beiços unha ou varias veçes. Ex.: Lambe o peteiro nada máis ver un dóçe. SINÓNIMOS: lamber o bico, lamber o fuçiño, lamber os fuçiños
Peteiro do porco = Fuçiño do porco 

PETELA: Nome referido ao membro sexual masculino.



PETELLAR: Chuviscar case nada. Ex.: A chuvia está petellando, pero se non te abrighas, cheghas a mollarte.

PETO: 1. Paxaro que soe verse no verán, e na primavera. Cría nos troncos vellos das árbores, nas que pode verse en posiçión vertical apoiándose no rabo, para capturar vermes, insectos etc., baixo a casca, e do que existen diversas espeçies entre as que as máis comúns son, unha, de tons verdosos, e outra, branca e neghra. O voo ondulado dos petos. SINÓNIMO: paxaro carpinteiro. 2. Reçipiente de barro ou doutro material, cunha fenda pequena e estreita, no que se gharda o diñeiro para aforrar. Teño un peto cheo de pesos. 3. Saquiño pequeno que se cose na roupa e serve para ghardar obxectos miúdos ou para abrighar as mans. Ghardou os caramelos no peto. Cando vai frío metemos as mans nos petos. SINÓNIMOS: bolso, bulso. 4. Caixa na que se recollen as esmolas nas ighrexas ou noutros lughares. Alghúns cruçeiros teñen na súa base un peto. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON peto. 
Calar coma un peto. Non falar nun momento determinado por precauçión, discreçión, temor ou timides. Empeçaron a berrar con el e non tivo máis remedio ca calar coma un peto. Peto de ánimas. Construçión de cantaría situada nos camiños e encruçilladas na que se representan esçenas do purghatorio e que ten na base un peto para as esmolas. Deixou unhas moedas no peto de ánimas. 5. Parte da armadura que cubría a parte anterior do busto. Dúas marcas, con forma de pomba no peto, eran o seu sinal. 6. Parte de certas peças de roupa que cobre o peito. Levaba un pantalón de peto.

PÍA: 1. Pedra cóncava que soía estar no cortello dos porcos, no cal se lle daba de beber, e comer ós porcos. Neste caso equivale a un vasieiro. Había quen tamén lla puña no cuberto para poder beber, e comer o ghando, e outros animais. Indicar que na corte das vacas, bestas, ou éghoas, e doutros animais non lla puñan, por perigho, incomodidade, e estorbo. Neste caso, nas propias cortes empreghaban os valdes para o momento, e despois sacábanllos. 2. Pedra da mesma feitura que a anterior pero situada xeralmente na eira, ou outra parte da casa, as cales teñen un esperón, e unha base de aghua, servindo para afiar os fouçiños, ou ferramentas de fío cortante. Cando se afían vaise collendo aghua coa mesma man na pía, e botando por riba do fío da ferramenta, de paso que se refregha o fío na pedra do esperón. A pía podía ter burato de desaghue para cambiarlle a aghua cando fora mester. 3. Existe a pía das ighrexas, situada na entrada da porta, ou tamén a pía bautismal. En ámbolos casos conteñen aghua bendita.

PICADA: 1. Participio do verbo picar. 2. Viño, leite que se estraghou. Non me ghusta o cheiro do leite picado. O viño picado non se bebe. 3. Mar que está encrespado. Co mar picado non saen pescar. 4. coloquial. Persoa que está ofendida con alghuén por algho. Está picado co pai porque non lle deixou ir á festa. 5. Acçión e efecto de picar. Bota o picado de cebola, xamón e pemento nesta fonte. 6. Acçión e efecto de picar ou picarse. As picadas das abellas doen moito. Sinónimo: picadura. Caeu entre os toxos e está cheo de picadas. FRASES E EXPRESIÓNS con picado. En picado. 1. Cara a abaixo ou caendo verticalmente a ghran velocidade. A pedra desçendeu en picado ata caer naquela vaghoada. 2. fighurado. Moi rápido. A empresa caeu en picado. Nesta época o preço dos puchos cae en picado.



PICAÑADA: 1. Cantidade de picaños que ao apañalos e xuntalos, cóllense xuntos. Ex.: Teu pai trouxo unha picañada nun balde para prender o lume. 2. Cada gholpe que se dá coa picaña. Ex.: Dou tres picañadas e sacou unha boa chota de esterco.

PICAÑO-S. Follas dos piñeiros, loncas, e estreitas, que soen apañarse para prender o lume, para estrar animais, quentar a filloeira, ... Noutros sitios chámanlle miúdos, plumas e çisco. SINÓNIMO: faísca (¿puñado? de picaños)

PICAR A PEDRA: Gholpear unha pedra, parede etc. co pico, ou instrumento semellante, para desbastala, labrala etç Ex.: Sentouse no alboio e começou a picar a pedra. Os albaneis picaron a pedra da lareira antes de asentala. Antes do mes de setembro picaban sempre a pedra do muíño.

PICAR A TERRA: 1. Cavar a terra, ou sachala nunha determinada çeifa dun froito. 2. Picar os arredores dunha leira para sacarlle o terrón. 3. Minar un monte cunha picaraña, unha picocha, ou unha eixada para convertela en terra de cultivo.

PICARAÑA: Ferramenta composta dun manco de pau rematado nunha peça de ferro cun extremo en punta e o outro formando unha espeçie de eixada estreita, que se usa para cavar en terreos duros, para arrincar pedras etc. Ex.: Usaban a picaraña para abrir a ghabia.



PICHADA DE PINOS: Uns poucos pinos. Pode ser un carro de vacas deles, dous ou tres carros. Ex.: Levaba unha pichada de pinos desde o monte para a casa. 

PICHIRICHI (ANDAR DE): Volta que unha persoa dá sobre si mesma ao caer, ou ao tirarse no chan de cabeça. Ex.: Os rapaçes andaban dando pichirichis polo prado abaixo.

PICOCHA: Ferramenta en forma de lencueta, de folla ghrosa e dura, menos da metade cá eixada.

PILLOTA (Á): Apropiaçión de algho por ser o primeiro en collelo. Ex.: Das larpeiradas que botaron á pillota, el foi un dos que máis colleu. Foron todos os nenos á pillota para colleren os caramelos dos Reis Maghos.
FRASES E EXPRESIÓNS CON pìllota 
Á pillota
Sendo o primeiro en coller algho. Ex.: Divertíase botándolles aos ghorrións franculliñas de pan á pillota.

PIMPÍN: Paxaro do tamaño dun ghorrión, de plumaxe cinsenta na cabeça, castaña no dorso e parda na cara, papo e peito, o macho, e parda tirando a verde no dorso, máis clara no peito, a femia. En época de cortexo o pimpín macho colle tons rosados.

PIMPINA: Paxaro femia do pimpín. Tamaño dun ghorrión, de plumaxe cinsenta na cabeça, parda tirando a verde no dorso, máis clara no peito có macho.

PINCA: 1. Cantidade moi pequena de líquido, de forma arredondada, que se desprende e cae. Caen unhas pincas, pareçe que vai chover. Sinónimo: pinqueira. 2. fighurado. Porçión pequena de algho. Dáme unha pinca de queixo. Sinónimos: migha, mighalla. Botoulle unha pinca de caña da uva ao café.

PINCAR: 1. Líquido que cae pinca a pinca. A suor pincáballe pola cara. SINÓNIMO: ghotear. 2. Cousa que deixa caer un líquido pinca a pinca. Çerra ben a billa, que está pingando. 3. Narís que deixa caer o moco a fío. Co tempo que temos é normal que che pinque o foçiño. ¿4. Castañas que caen por si soas do castiñeiro ao lañaren (arrabearen) os ouriços por estaren maduros. Por este tempo xa pincan as castañas nos soutos.? ¿5. Peça de roupa ao quedar o seu bordo máis lonco por un lado que por outro. Esa saia píncache (cóghache dun lado)? FRASES E EXPRESIÓNS CON pincar. Poñer pincando. Criticar ou çensurar duramente a alghuén ou algho. Púxome pincando por non axudarlle. SINÓNIMOS: poñelo a caldo. Poñerse pincando. Mollarse alghuén moito. Chovía tanto que se puxo pincando.



PINCHACARNEIRO: substantivo masculino. Volta que se dá apoiando as mans ou a cabeça no chan e deixándose caer sobor do lombo. Ex.: Os nenos corrían e daban pinchacarneiros no campo. SINÓNIMOS: capitón, pinchaghato, viravolta.



PINCHAR: ¿1. Abater unha árbore, cortándoa polo pé. Pincharon un carballo e picárono para leña.? 2. Saltar por riba dunha cousa. Pinchou o muro para roubarlle as cereixas ao cura. 3. Dar saltos. Ía pinchando polo carreiro. SINÓNIMOS: brincar, saltar. 

PINQUE (O): Ghraxa do porco, derretida ao lume, que se arrefría posteriormente, e solidifica. Por último, ghárdase tradiçíonalmente nunha ola de barro tapada, ou nunha tarteira, ....



PINTA: 1. Mancha de distinta cor á da superfiçie na que se encontra. Ex.: Un cabalo neghro con pintas brancas. 2. fighurado. Aspecto dunha persoa ou cousa que fai supor a súa boa ou mala calidade ou condiçión. Ex.: Non me ghusta a pinta dese home. SINÓNIMO: facha. Ex.: Vinlle mala pinta e non o merquín. A carne ten moi boa pinta.



PINTO, PINTA: 1. Nome de animal, vaca, cabalo, etç. por ter unha pinta ou, máis. ¡Vén, tuma, Pinta!. ¡Arre, Pinto que logho cheghamos á casa para comeres a çebada! 2. Que ten pintas, anque teña unha pinta soa. Ex.: Unha vaca pinta. Un cabalo pinto. Unha ghaliña pinta. 



PINTO: (Labrus merula) Peixe mariño da familia dos lábridos, corpo aloncado, tons verdes ou pardos con manchas e o ventre máis claro. Ex.: O pinto abonda ao lonco das costas ghaleghas.  

PIÑA: 1. Ghrupo de uvas. Ex. A viña está chea de piñas. SINÓNIMO: piñoca. 2. Froito das árbores coníferas, formado por unha espeçie de escamas unidas arredor dun eixe, que ençerran as sementes. Ex. Fomos ás piñas para prender o lume. 3. Froito comestible dunha planta tropical americana, ou ananás, de aspecto pareçido ao froito do piñeiro. Ex. Bebín un sume de piña. SINÓNIMO: ananás. 4. fighurado. Ghrupo de cousas ighuais moi xuntas e de persoas ou animais. Ex. Había unha piña de abellas que estaban formando un enxame. 5. fighurado. Conxunto de persoas estreitamente unidas para un fin común. Ex. Este equipo é unha piña.  



PIÑATA: 1. Ola ou reçipiente con dóçes que se colgha do teito do local onde se celebra o baile de entroido, no primeiro dominco de Coresma, para que os asistentes, cos ollos vendados, o rompan cun pau. Ex.: Estaban no campo da festa colghando a piñata. 
2. por extensión Baile que se celebra no primeiro dominco de Coresma. Ex.: Pensaba ir á piñata. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON piñata
Dominco de piñata
Véxase dominco   

PIÑOCA: Conxunto de uvas presas a un mesmo pé, saído da ramificaçión do talo. SINÓNIMO: piña.

PIÑOI: Paraxe do lughar, logho de pasar a Aghra de Riba, e Fraís, con direcçión a Cadarnoxo.

PÍO: 1. Pedra alta, e redonda, en forma de cono, cun burato amplo no medio hastra case a metade da súa altura. Neste oco, bótanse os carolos de millo, e písanse cun pau de madeira, chamado pisón, ou maçico. Os carolos de millo, de por si xa son brandos, polo que ao pisalos, ou esmaghalos, dábanselle así tal cal ós animais. 2. Pía ghrande xeralmente de pedra.

PIOCA (A): 1. Conduta de deixadés, ou abandono, sen ánimo, nin responsabilidade para cumprir coas súas obrighas. Ex.: Ten a pioca. SINÓNIMOS: deixadés, folghaçanaría, ghandularía, lampantanaría, lerchanaría, preghuiça, vaghançia. 2. Estado de extrema pobreça cheghando á mendiçidade, que padecen çertas persoas. Ex.: Están moi neçesitados, viven na pioca. Ex.: Andar á pioca. Andar a pedir. Todo o que el foi, e aghora anda á pioca.

PIÓN: Peixe duns deçaseis centímetros de lonxitude, cor verdosa con pintas neghras no dorso e abrancada no ventre, e que vive perto da costa formando bandadas. Ex.: Os pións empréghanse como carnada.



PIOQUEIRO-A: Adxectivo de pioca. 1. Deixado, abandoado por sí mesmo. Ex.: É un pioqueiro. 2. Condiçión soçial de pobreça extrema, case de mendiçidade. Ex.: Anda de pioqueiro. Vive como un pioqueiro.

PIPA: 1. Reçipiente de madeira destinado a conter líquidos, especialmente viño, máis pequeno cá o bocoi, cunha capaçidade media de 500 litros. Tamén se usa a “media pipa” de 250 litros. Ex.: Botaron o viño en pipas. 2. Instrumento que serve para fumar, composto por un reçipiente onde se queima o tabaco e un tubo polo que se aspira o fume. Ex.: O avó fuma en pipa. SINÓNIMO: ¿cachimba?
 


PIPOTE: Barril, perfia ou reçipiente pequeno, sen cantidade fixa (menos da metade de media pipa) para conter líquido, coma o viño por exemplo.   



PIRO, PIROS. Interxecçión. Vos empreghada para chamar polos pitos. Xeralmente case sempre é en plurar porque os pitos reghularmente andan xuntos. Pero no caso de andar un só, diríase ¡Piro, piro!
Exemplo: ¡Piros, piros!, pasade para o ghaliñeiro.

PITA: substantivo feminino. 1. Ghaliña nova. Ex.: As pitas aínda non poñen. SINÓNIMO: pola. 2. Ghaliña. Temos dous ghalos e tres pitas.
FRASES E EXPRESIÓNS CON pita.
Pita cegha
Xogho máis ben de nenos, no que un deles, cos ollos cubertos por un pano, ten que buscar aos outros xoghadores e identificar a quen colla. Ex.: Os rapaçes rían moito xoghando á pita cegha.
Pita choca
Ghaliña choca. Ex.: A pita choca cacarexaba no ghaliñeiro.
Pita de aghua (Gallinula chloropus) 
Ave merghulladora da familia dos rálidos, de cor parda coas partes inferiores cinçentas e unha mancha vermella na fronte que chegha ata o peteiro, de cor amarela. Ex.: Achegháronse para ver as pitas de aghua e os parrulos que vivían na laghoa. SINÓNIMOS: ghaliña de río, ¿ghaliñola?, pita de río.
Pita do monte (Tetrao urogallus) 
Ave da familia dos tetraónidos, de plumaxe neghra cinçenta con refrexos verdosos, ás acastañadas, çellas encarnadas e cola que mostra en abano na época de celo, no macho, e de cor acastañada con cañotos brancos na femia. A pita do monte dos Ancares come os froitos do açivro.
Pita de río
Pita de aghua. Ex.: Na beira da laghoa aniñaban varias pitas de río.

PITEIRO: 1. Prolonghaçión da boca das aves, constituída por dúas peças córneas de forma e tamaño variables seghundo as espeçies. Ex.: As bubelas teñen o piteiro lonco. SINÓNIMOS: bico, peteiro. 2. fighurado. Boca. Ex.: Éche de bo piteiro; come de todo. 3. Punta aghuda dun instrumento cortante. Ex.: O piteiro da fouçiña A punta do fouçiño. 4. Conxunto de plantas que destacan pola súa altura, respecto das que están ao redor. Segharon os piteiros as puntas. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON piteiro. 

Lamber o piteiro
Coloquial. Pasar a lincua polos beiços unha ou varias veçes. Ex.: Lambe o piteiro nada máis ver un dóçe. SINÓNIMOS: lamber o bico, lamber o fuçiño, lamber os fuçiños
Piteiro do porco = Fuçiño do porco 

PITOÑO: Que non ve ben dun ollo, ou dos dous. Ex.: Aínda estás pitoño, mira que non verme. É un pitoño, non che conoçe a dous metros.

POÇA: 1. Pequeno depósito de aghua que se forma nas fochancas do terreo cando chove. Ex.: Non metas os pés nas poças. Caeu na poça e encheuse de lama. SINÓNIMOS: charco, charqueira, poçeira. 2. Espeçie de pesqueira ou presa pequena e pouco fonda. Ex.: Tiñan o liño na poça oito ou nove días. Estuvo reghando o millo hastra que baldeirou a poça. O cabalo iba beber a unha poça no fondo da chousa. 3. Por extensión. Pequeno depósito dun líquido que se forma nunha cavidade do terreo ou no chan. Ex.: Despois do acçidente quedaron alghunhas poças de açeite na estrada. SINÓNIMO: charco.



POÇEIRA: Charca pequena. Ex.: Pon as botas que choveu e o camiño ha de estar cheo de poçeiras. SINÓNIMOS: charco, charqueira, poça. 

PODAR: 1. Cortar cada ano as ponlas dunha árbore ou arbusto. No caso das viñas, ou plantas, soe usarse unhas tesoiras de podar, e se fai falta, un pequeno serrucho. Ex.: Podou a viña no mes de fevreiro. Están podando as árbores do xardín. Podou as roseiras. No caso das árbores, coma por exemplo os pinos, ..., córtanlle as ponlas xa xeralmente secas, cun fouçiño de manco lonco. Cando son secas, chámanse latóns. Serve para que o pino medre máis recto, e ó mesmo tempo era unha çeifa de coller leña para a lareira, o forno, a coçiña, xa que daquela non había plantaçións de pinos, e o monte estaba totalmente descuberto, e limpo. O pouco que había, aproveitábase. Tamén se apañaban os toxos, os chamiços, e os codesos. SINÓNIMO: derramar.



PODREÇER: VÉXASE apodreçer.



POLPA: 1. Parte mol e carnosa das frutas. Ex.: Unha conserva de polpa de pexegho. SINÓNIMO: carne. 2. Médulas das plantas leñosas. Ex.: A polpa dun talo. 3. Papo da perna. Ex.: Doulle unhas freghas nas polpas. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON polpa
¿Polpa dentaria?
Anatomía. Teçido conxuntivo do interior dos dentes. Ex.: A vida do dente depende da polpa dentaria.    



POLRÓN: Parte da bisaghra en forma de çilindro que vai suxeita á parede ou ao marco e sobor a que xiran as portas, xanelas, etc. Da antigha porta quedaban os enormes polróns incrustados na pedra.  

POMAR: Terreo ou horta plantada de árbores froiteiras, espeçialmente de maçeiras. Detrás da casa hai un pomar.

POMBA: Ave doméstica de tamaño medio e diversas cores, que ten as ás curtas, os dedos libres e unha especie de vulto que arrodea a base do peteiro, onde se asentan as fosas nasais, e da cal existen moitas variedades. Unha pomba mensaxeira.

POMAR DO RÍO: Aldea da parroquia de Cures.

POMBA TRUCÁS: Pomba silvestre, que habita nos montes.

PONDO: conxughaçión en xerundio do verbo poñer. Sinónimo: poñendo.

PONLA GHALLADA: Ponla que se abre, ou bifurca en dúas ponlas.

PONLA: Cada unha das prolongaçións que naçen do toro das árbores, ou do talo das plantas e arbustos nas que abrochan polo xeral as follas flores e froitos. Na ponla do castiñeiro hai un enxamio de abellas. Sinónimo: rama.

PONLÓN: Rama, ou ghallas máis ghordas que as ponlas.

PONTE: 1. Construcçión que se fai sobre os ríos, foxos etc., para unir os dous lados e poder así atravesalos. A ponte de Rande cruça a ría de Vigho. Unha ponte romana. 3. Parte dunha embarcaçión desde a que se controla a súa naveghaçión. O mariñeiro façía gharda na ponte cando veu o náufragho. 4. Parte curva do interior da planta do pé. Non pode poñer eses sapatos porque ten moita ponte. 7. Exerciçio ximnástico que consiste en arquear o corpo cara a atrás de forma que quede apoiado sobre os pés e as mans. Tiña un corpo flexible, e resultáballe fáçil facer a ponte.

PONTE DE GHAMO: Ponte situada nas chans de Loxo, e Comoxo, con direcçión nun sentido a Pomar de Río, e no outro á Feosa, e ao Redullo para Bermo.



PONTE DO PÉ: cova do pé.



PONTE GHRANDE (A): ponte que une nun dos puntos Ameán, Cures, e Cadarnoxo. A carón desta ponte, atópase un cruçeiro propiedade da casa dos do Pousiño da Ameán.

PONTELLA: Paso, ou ponte pequena, e estreita de construcçión simple, de pedra, ou de madeira sobor dun reghato para non mollar os pés.



PONTELLÓN: 1. Ponte pequena nun camiño, feito para que por debaio del pasen as aghuas, ou unha vía de comunicaçión pouco importante. 2. Canle pequena de mampostería, a nivel do chan, ou sobre arcos, que serve para conduçir a aghua. 3. Sitio por onde pasa a aghua, con algho de vaghoada. 



PONTELLÓN DE CABANELA: paraxe do lughar composto de toxeiras máis baixas que a estrada, e situado por riba doutra paraxe conoçida como Os Conliños. Teñen forma cóncava, con algho de vaghoada.



PONTELLÓN DE RIBA DE CURES: Está situado na aldea de Riba de Cures, e pasa por debaixo da estrada de Boiro-Noia, formando unha pequeniña canle de mampostería, a nivel do chan, e con arcos que se converte nun pontellón para conduçir a aghua. 

PONTE PEQUENA: Antigha pontella na Aghra de Cures, que se atopaba no camiño que ven da casa dos da Eira, na aldea de Cures. Hoxe reconvertérona nunha pequeniña ponte entubada, e con pasamáns.

PONTÓN: pequenos madeiros, pareçidos a pequenas vighas, que van de vigha a vigha, e nos que van cravadas as táboas do piso, ou do teito.



PORCALLADA: 1. Conxunto de cousas suçias ou de aspecto desaghradable. Ex.: Había moita porcallada çiscada polo chan. SINÓNIMO: lixo, suçiedade. Non pretendas que che coma esta porcallada. SINÓNIMO: ¿cochada? 2. Dito ou feito ghroseiro ou indeçente. Ex.: Non dighas esas porcalladas. SINÓNIMO: ¿cochada?



PORCALLÁN: adxectivo. 1. Que non se limpa e que non limpa o seu hábitat, ou que enlixa máis do normal ou neçesario. Ex.: Non sexas tan porcallán e aséate un pouco. SINÓNIMO: porcalleiro, suçio. ANTÓNIMO: limpo.   
Tamén substantivo. Ex.: É un porcallán. SINÓNIMOS: merdeiro, merdento, porcalleiro, porco.  
2. Que actúa ou se comporta sen escrúpulos, sen nobreça, mesmo prexudicando aos demáis. Ex.: Non vin nunca porcallán coma el. 
Tamén substantivo. Ex.: Xurou que llas había paghar o porcallán que tal lle fixera. SINÓNIMOS:merdeiro, merdento, porcalleiro, porco. 3. Que di ou acostuma diçir porcalladas. Ex.: Fala ben, non sexas porcallán.



PORCALLANA: Feminino de porcallán. 



PORCALLEIRA: Feminino de porcalleiro.  



PORCALLEIRO: adxectivo e substantivo. Véxase porcallán. Ex.: Que porcalleiriño é! O porcalleiro que llas fixo, hádellas paghar. Moi porcalleiro é falando.



PORCALLENTA: adxectivo e sustantivo. Sitio ou persoa enlixada, ou manchada. Ex.: Esta coçiña está moi porcallenta. Moi porcallenta é falando.



PORCALLENTO: adxectivo e substantivo. Masculino de porcallenta. Sitio ou persoa enlixada, ou manchada. Este cuarto está moi porcallento. Moi porcallento é falando.



PORCAMENTE: adverbio. Dunha maneira porca. Ex.: Cheghou á casa porcamente vestida. Actuou porcamente para ghanar o premio. 



PORCO BRAVO: (Sus scrofa) Mamífero salvaxe da familia dos súidos moi semellante ao porco doméstico, de pelame mesto e forte, cor escura, ghris ou neghra, e os canteiros superiores moi desenvolvidos e afiados nos machos. Ex.: Viron un porco bravo no fondo do souto. SINÓNIMO: xabalí.



PORCO DA ÇEBA: Porco que se ceba para sacrificar. Ex.: Compraron dous porcos da ceba. 



PORCO ESPIÑO: 1. Ouriço redondo e baixo. Ex.: O porco espiño empregha as púas como sistema de defensa. 2. (Atherurus Africanus) Mamífero roedor propio de partes da sabana e estepa africanas, que ten o corpo cuberto de loncas e fortes púas, de cor branca e neghra, e que se alimenta de raíçes e froitos. Ex.: O porco espiño ten costumes nocturnos.        



PORFÍA: substantivo feminino. 1. Acçión de porfiar. Tiveron unha porfía co gharda de tráfico. SINÓNIMOS: disputa, teima. CONFRONTAR: liorta, litixio, pendençia, querela. 2. Calidade de quen porfía ou insiste obstinadamente en algho. Reclamaban con porfía os seus dereitos.



PORFIAR: Discutir teimudamente. Como non estaba de acordo, empeçaron a porfiar. SINÓNIMO: litighar. 2. (porfiar en) Insistir de xeito testán. Porfiaba en que lle tiña que devolver o que me dera. SINÓNIMOS: afincarse, fincarse, perseverar, persistir, teimar. CONFRONTAR: turrar.

PORPIAÑO: Pedra de ghranito que vai dunha cara á outra dunha parede atravesándoa toda. Ex.: Os canteiros colocaban sabiamente os porpiaños para aseghurar as paredes. 2. Pedra de ghranito de forma rectanghular, con seis caras sen picar, que se usa na construcçión. Ex.: Varios carros carrexaban porpiaños para façer unha casa nova. As casas tradiçionais tiñan os pés dereitos, as cubriçións, e os antepeitos das portas e das xanelas feitos de porpiaño. Cos porpiaños tamén se podían façer muros divisorios dos patios da casa.



PORTELA-O: 1. Pequena abertura que se fai nun valado ou parede, para que poda pasar o ghando, o carro, a maquinaria ou as persoas.
OBSERVAÇIÓNS: A que se fai no muro dunha estivada acostuma ter pasos para subir por ela. 
Ex.: As vacas pasan unha a unha pola portela. 
2. Porta rústica, pareçida á cançela, que ás veçes cerra esta abertura. 
OBSERVAÇIÓNS: Nos lughares en que se conservan as dúas palabras, faise unha distinçión entre a portela e o portelo, sendo normalmente a primeira máis ghrande ca o seghundo. 
Ex.: Hai que cambiar o portelo que este xa vai vello. SINÓNIMO: portelo
3. Abertura natural ou por acçidente, nunha ferramenta, cousa, dentadura, etç. Ex.: Este fouçiño ten unha portela no fío.     



POSTE: Obxecto de forma aloncada que se chanta en vertical para servir de apoio ou de sinal. Ex.: Os postes da lus. As leiras están separadas por postes de pedra. Esa viña ten postes de pedra.  

POTE: Reçipiente de ferro coa barrigha en forma de esfera, con tres pés, dúas asas e un aro para colghalo da ghramalleira, que se empreghaba para coçiñar na lareira. Ex.: Xa puxen o pote ao lume para façer o caldo.

POUSA: Descanso natural que se aproveitaba para esto, ou feito a propósito que se façían de pedra. Podía estar situado nalghún punto dun camiño, ou perto da entrada da casa, .... Serve para pousar os cestos, feixes, ..., ou calquera outra cargha. Cando estaban diante da casa, pousábanse alí, e abríase o cançelo, o portal, a porta, ... para poder entrar coa cargha.

POUSO: 1. Partes do interior do propio hórreo, é diçir, na parte superior. Consta do “Pouso Ghrande”, de do “Pouso Pequeno”, os cales se corresponden seghundo a súa lonxitude desde a liña divisoria da propia porta de entrada, ata o fondo de cada beira do hórreo. 2. Depósito que queda no fondo dos reçipientes que conteñen certos líquidos, como viño, café etc Ex.: Imos quitar o viño por arriba, que abaixo ten moito pouso. SINÓNIMOS: borra, madre, repouso. Ex.: Se non revolves ben o café vaiche quedar moito pouso. SINÓNIMOS: borra, repouso. 3. Lughar onde se pousa algho. Os pousos para as cuncas. SINÓNIMO: pousa. 4. fighurado. Elemento que queda despois de que algho ou alghuén pase por diferentes estados ou circunstançias. Ex.: Naqueles fermosos ollos podíase perçibir un pouso de tristura. 5. Alcume dunha casa do Boiro de Riba. Ex.: Os de Pouso.

POUTA: Pé dalghúns animais, provisto de uñas fortes, curvadas e aghudas, dispostas para apresar e esghaçar. Ex.: O ghato rabuñouno coas poutas. SINÓNIMO: ghadoupa, 2. Esta uña. Ex.: As poutas da ághuia. SINÓNIMO: ghadoupa. 3. fighurado. Man ghrande, forte e torpe. Ex.: Quen meteu aquí as poutas? ¡Que poutas tes! = ¡Que ghadoupas tes!



POUTADA: 1. Gholpe dado coa pouta. Ex.: As temibles poutadas dos leóns. Dunha poutada tirouno ao chan. SINÓNIMO: ghadoupada. 2. Verba empreghada na costa para definir unha técnica de fondeo dos barcos. Consiste nun aparello formado por dous paus en forma de crus, cunha pedra ghrande no centro, que se empregha para fondear pequenas embarcaçións. Ex.: Tirar a poutada para pescar á liña.



POXA: Venda pública que consiste en adxudicar algho a quen máis ofreçe por el.

POXAR: Ofreçer nunha poxa unha cantidade superior á ofreçida anteriormente por outro.

PRADIÑO: Leira, ou aghro que se atopa na paraxe do Ramallal, nas afóras da aldea de Cures.

PRADO: Braña, ou campo que está produçindo herba densa e húmida, sempre verde, pero que pode decaer no verán. Ex.: Os prados do Ramallal secaron polo verán.

PREBE (O): Adubo líquido ou cremoso que se pode elaborar con moitas substançias e serve para acompañar certas comidas. Ex.: O máis rico de toda a comida foi o prebe. SINÓNIMOS: mollo, salsa. Ex.: Despois de feita a caldeirada, prepárase o prebe nunha cunca coa súa aghua, un pouco de pemento doçe, e açeite de oliva, todo remexido.



PRECURAR: Buscar algho a xeito, para vestir, ou calquera outra acçión. Ex.: Precura unha muda limpa para vestir. 



PREGHUIÇA: Falta de vontade para traballar ou para realiçar calquera acçión. Ex.: Non traballa por preghuiça. SINÓNIMOS: deixadés, desinterés, folghaçanaría, pioca, vaghançia. Ex.: Tanta preghuiça non é boa. Ten preghuiça hastra para comer. 



PREGUIÇEIRO-A: Adxectivo. Que ten preghuiça. Ex.: Nunca quixo traballar; é moi preghuiçeiro. SINÓNIMOS: deixado, folghaçán, ghandulo, lacaçán, lampantín, lerchán, pioqueiro, vagho. 

Tamén substantivo. Ex.: Ese é o xeito de ser dun preghuiçeiro. SINÓNIMOS: deixado, desinteresado, folghaçán, ghandulo, lacaçán, lerchán, mancante, pioqueiro, vagho.  



PREITEANTE: adxectivo. Que preitea. Ex.: As partes preiteantes no xuíço non chegharon a un acordo. Tamén substantivo. Ex.: O xuís tuvo que mediar entre os preiteantes.



PREITEAR: 1. Ter un preito xudiçial. Ex.: Hai anos que preitean cos veçiños por unhas terras. 2. Manter unha discusión forte. Ex.: Levan toda a mañán preiteando.SINÓNIMOS: discutir, disputar.



PREITO: substantivo masculino. Disputa xudiçial entre dúas ou máis partes. Ex.: Do dito ao feito hai un ghran preito. Os veçiños teñen un preito co Conçello polo arranxo dos camiños. Perderon o preito.   

PRENDER: 1. Privar de mobilidade un animal ou persoa. Ex.: Prendeu o cabalo na moreira do patio. SINÓNIMOS: amarrar, atar. 2. Fixar unha cousa para que non caia ou se solte. Ex.: Prende o papel no teçido cun imperdible. SINÓNIMO: suxeitar. 3. Coller a alghuén para ençerralo no cárçere. Ex.: Prendérono por roubarlle a un veçiño. SINÓNIMOS: apresar, deter. 4. Façer que haxa lus ou lume, acçionando un dispositivo ou usando un obxecto para ese fin. Ex.: Prendeu o lume da coçiña. Prende a lus do cuarto. SINÓNIMO: açender. 5. Poñer lume a unha cousa, co instrumento adecuado. Ex.: Prendeu o pitillo co chisqueiro. Prende un misto. SINÓNIMO: açender. 6. Quedar collido. Ex.: Prendeume a saia nunha silva. SINÓNIMOS: enghanchar, enredar. 7. Planta, ou enxerto que sighue medrando no sitio onde se plantou ou enxertou. Ex.: Mira que murchárenseche os xeranios; os meus prenderon moi ben! SINÓNIMO: agharrar. 8. propio de fighurado. Cousa que se fixa en algho desenvolvéndose e transmitíndolle as súas propiedades. Ex.: O lume prendeu no toxo e ardeu todo o monte. Prendeulle a vaçina e doulle febre. O amor prendeu nos seus coraçóns. 9. Leite callado. Ex.: Aínda non prendeu, vai haber que botarlle máis callo. 10. Tatexar levemente. Ex.: Tatexo non é, pero prende un pouco ao falar. 
OBSERVAÇIÓNS: participios prendido, e preso. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON prender. 
Estar preso (dunha parte do corpo).
Estar ou, quedar impedido dunha parte do corpo, cunha parte do corpo inmobiliçada. Ex.: Está preso do lombo. SINÓNIMO: quedar preso. 
Leite preso
Leite callado. Ex.: Toma o leite preso con sopas.
Prender o sono
Conçiliar o sono. Ex.: Estaba preocupado e tardín en prender o sono.
Prenderlle lume (a algho)
Inçendiar: Ex.: Prendéronlle lume a unha papeleira. SINÓNIMO: plantarlle lume. Prender na fala
Tatexar (Falar con dificultade, cortando as palabras e repetindo sílabas moi rápidamente, por un defecto físico nos órghanos de emisión da vos, ou por causa dalghún tipo de sorpesa ou dúbida súbita. Ex.: Tatexa un pouco ao falar. Contoullo todo tatexando, co medo que lle metera no corpo.) Ex.: Cando se pon nervioso, prende algho na fala. 
Prender no sono
Conçiliar o sono. Ex.: ás dúas da mañán aínda non prendera no sono.
Quedar preso (dunha parte do corpo)
Estar preso. Ex.: Quedín preso da columna.

PREÑAR: 1. Fecundar un animal mamífero macho a unha femia. Ex.: Trouxeron un can para preñar a cadela. O boi preñou a vaca. SINÓNIMO: empreñar. 2. Femia que queda fecundada. Ex.: Unha das ovellas non preñou. Inseminamos as vacas e preñaron todas. SINÓNIMOS: agharrar, empreñar. 
OBSERVAÇIÓNS: participio pasado: preñada.

PRESA: 1. Canle que conduçe a aghua polas cabeçeiras das leiras e das brañas. Ex.: A presa da aghua pasa polas cabeçeiras das brañas. 2. Canle que que conduçe a aghua desde o río ao lughar a que é destinada. Ex.: Esta presa leva a aghua ao muíño. 3. Cousa ou conxunto de cousas que se collen á força despois dunha loita. Ex.: Naquela ghuerra as presas ghañadas foron moitas. SINÓNIMO: botín. 5. Animal que se captura. Ex.: O can traía a presa na boca. 6. Construcçión feita nunha corrente de aghua, consistente nun muro que detén a aghua para acumulala. Ex.: Atravesamos o río pola presa. SINÓNIMO: pesqueira. 7. por extensión. Volume de aghua almaçenada por esta construcçión. Ex.: Fómonos bañar á presa. SINÓNIMO: pesqueira. 

PRÉSA: 1. Rapidés con que se fai algho. Ex.: Faino sen présa para non equivocarte. 2. Neçesidade de façer algho o antes posible. Ex.: Voume, que teño moita présa. SINÓNIMO: apuro. FRASES E EXPRESIÓNS CON présa.
Á présa. 
Con rapidés e de maneira apurada ou atropelada. Ex.: Saeuche mal por façelo á présa. SINÓNIMOS: ás presas, a (todo) correr. 
Ás présas
Á présa. Ex.: Visteuse ás présas e esquençeu coller o pano do pescoço.



PREXEL: Planta herbáçea bienal da familia das umbelífera, moi ramificada, coas follas moi divididas de cor verde escura e flores amareladas en umbela, que se empregha como condimento. Adoamos a carne con allo e prexel.  



PUCHO-A: Cría da vaca, hastra os dous anos aproximadamente. Ex.: A Ghallarda pareu unha pucha moi bonita.



PUDRIR: Castelanismo de apodreçer ou, podreçer.

PUGHA: 1. Calquera obxecto dunha materia ríxida, delghado e en aghuillón. Unha espiña é unha pugha. 2. Anaco de ponla dunha planta que se introduçe noutra para façer un enxerto. Hasme enxertar unhas pughas de tabardilla.

PUNTAL: 1. Madeiro con que se sostén algho, de maneira provisional ou definitiva. Como non lle poñas un puntal, vai caer a parede. A cuberta do barco está sostida por puntais. 2. fighurado. Persoa ou cousa que constitúe o prinçipal apoio ou sostén de algho ou alghuén. Para a casa sería de ghrande importançia que un puntal coma el seghuise nela durante moito tempo. 3. Marítimo. Altura da embarcaçión desde a quilla ata a cuberta, medida no centro da eslora. O barco tiña seis metros de puntal. 



PUÑADO: Substantivo masculino. 1. Cantidade que cabe nunha man pechada. Vai por un puñado de sal. SINÓNIMO: manchea 2. Cantidade pequena. Anda un puñado de homes arranxando a estrada. CONFRONTAR: fato.



PUÑALADA: 1. Gholpe dado co puñal ou cunha arma semellante. Ao intervir na liorta, reçibeu unha puñalada. 2. Ferida produçida por esta arma. O corpo presentaba dúas puñaladas. 

PUÑASO: Gholpe dado co puño. CONFRONTAR: moquete, trompada. 

Q

QUEDA: substantivo feminino. Véxase quedo.



QUEDO: adxectivo. 1. Que non se move, que non cambia de lughar, posiçión ou situaçión. Ex.: É incapás de estar quedo nun sitio. Non pode ter as mans quedas. Está quedo aí. SINÓNIMOS: inmóbil, quieto.2. fighurado Tranquilo. Ex.: O mar está quedo. SINÓNIMOS: calmo, quieto, repousado.  Carácter quedo. Ex.: Xa foi máis quedo do que é. SINÓNIMOS: calmo quieto. ANTÓNIMOS: inquedo, inquieto.
3. Que non fai ruído, silençioso, suave. Ex.: Pasos quedos, andar quedo. Tamén adverbio Falar quedo. Díxolle quediño ...
substantivo feminino. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON quedo
Toque de queda       



QUEIQUE: Doçe caseiro feito con leite, pan en anacos a remollo no propio leite, ovos, sucre, fariña, pasas, etç.

QUEIRUGHA: 1. Alcume dunha casa da aldea da Ameán, na parroquia de Cures. 2. ¿Arbusto do que existen varias especies, que pode cheghar a medir un metro de altura, de follas perennes, con flores pequenas en piñoca de cor púrpura, rosada ou branca. Había un niño de paspallás entre as queirughas.? SINÓNIMOS: carroucha, carroucheira.



QUEIXA: 1. Expresión de dor, pena ou sufrimento, mediante sons ou palabras. Ex.: Desde onde estábamos oíamos as súas queixas. SINÓNIMOS: laído, laio, lamentaçión, lamento, queixume.  2. Expresión de protesta ou descontento. Ex.: Non podes ter queixa de min. Foille dar as queixas dela. Mandaremos as nosas queixas ao presidente da compañía. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON queixa
Non haber queixa
Expresa que algho non está ou non vai mal de todo, que se pode açeptar así. 
Que tal lle foi a semana? -Non hai queixa.   



QUEIXADA: 1. Cada un dos ósos da boca, en forma de arco, onde están incrustados os dentes nos vertebrados, en particular o inferior. Ex.: Caín matou a Abel coa queixada dun burro. 2. Parte da cara correspondente ao maxilar inferior. Ex.: Ten unha queixada botada para fóra. 



QUEIXAR: 1. Persoa ou, animal que manifesta a pena, o sufrimento ou a dor mediante choros, sons ou palabras. Ex.: O can queixábase de frío. SINÓNIMOS: laiarse, lamentarse. 2. Expresar protesta ou descontento por algho. Ex.: Sempre se está a queixar de que non ten cartos. SINÓNIMOS: chorar, laiarse, lamentarse. Ex.: Foise queixar ao director. 

QUEIXARSE: VÉXASE queixar.

QUEIXO: 1. Parte da cara que está entre a boca e o pescoço, espeçialmente a punta en que remata. Ex.: Acheghouse a ela e pasoulle a man polo queixo. SINÓNIMOS: barba, papo. 2. Alimento que se obtén callando o leite e separando a parte líquida. Ex.: De sobremesa tomou queixo con marmelada. Festa do queixo en Arçua. 

QUEIXÓN: adxectivo. Persoa que se queixa moito. Ex.: A ferida non foi para tanto, pero é un rapás moi queixón. 

Tamén substantivo. Ex.: Dun queixón coma el xa ninquén fai caso.  

QUEIXÓN: CAIXÓN. 1. Caixa ghrande, comunmente de madeira. Ex.: Meteron todos os trastes vellos nun queixón. 2. Caixa sen tapa, axustada a un espaçio en mobles como mesas, armarios, etç., que se abre tirando dela cara a fóra e se çerra empuxándoa cara a dentro. Ex.: Ghárdame esa roupa nos queixóns do meu armario. SINÓNIMO: ghabeta. 3. Caixa de madeira do muíño onde se bota o ghran para que vaia caendo e se triture pouco a pouco entre o pé e a capa. Ex.: Botou un ferrado de millo no queixón. 

FRASES E EXPRESIÓN CON queixón

Caer algho de queixón

Ser evidente, estar fóra de dúbida. Ex.: Açertín a resposta porque caia de queixón.

QUEIXOSAMENTE: De maneira queixosa. Ex.: Laméntabase queixosamente da imposiçión paterna.

QUEIXOSO: 1. Que ten queixa de, que se queixa ou se lamenta con frecuençia. Ex.: Estou moi queixoso de ti polo que me dixestes. Un enfermo queixoso. 2. De queixa, que manifesta queixa, tristura. Ex.: Voçes queixosas. O son queixoso dos árbores.

QUEIXUME: Expresión de dor mediante choros, sons ou palabras. Ex.: Hastra nós cheghaban os queixumes do pobre animal. SINÓNIMOS: laído, laio, lamentaçión, lamento, queixa.

QUENÇER: 1. Adquirir calor, entrar en calor. Ex.: Os pés quençen á beira do lume. Quençer as mans. Façer exerçicios físicos para quençer. Quençer o millo no hórreo, ou os ghrans de millo en barriles tapados polo que se estropean debido ao calor xerado entre eles. Quençer o vaghullo na época da fermentaçión do viño, polo que hai que remexelo unha ves ao día. Se o millo novo (millo que non está ben curado na leira), se moe, entón esa fariña quençe, e estropéase. 2. popular. Animal femia que se pon de saçón. Ex.: A xovenca aínda non quençeu. SINÓNIMOS: aboiar, cubrir, montar.

QUINCALLA: Conxunto de cousas de pouco valor, espeçialmente de metal. Saca toda esa quincalla do faiado. Non mercastes máis ca quincalla. Sinónimo: quincallada.

QUINQUÉ: 1. Lámpada provista dun depósito de combustible e un tubo de vidro dentro do cal se produçe a chama. Ex.:Atopei un quinqué nunha tenda de antighüidades. 2. por extensión. Aparello semellante que funçiona con electriçidade. Ex.: As lámpadas que tiñan aos lados da cama eran quinqués.

QUINQUE: 1. Persoa que vende quincalla, é diçir, cousas de pouco valor. Ex.: Andan os quinques na feira. Atopín uns quinques polo camiño. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinquilleira-o. 2. Persoa desfarrapada, e abandonada, sen proveito, nin benefiçio. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinquilleira-o. 3. Persoa que anda en neghoçios pouco claros, amigha de enghanos e da vida vaghabunda. Ex.: Non te fíes; é un quinque. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinquilleira-o, tunante, tuno. 4. Persoa desverghonçada e dada ao oçio. Ex.: Ese quinque non quere traballar. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinquilleira-o.


 
QUINQUILLEIRA-O: 1. Persoa que vende quincalla, é diçir, cousas de pouco valor. Ex.: Andan os quinquilleiros na feira. Atopín uns quinquilleiros polo camiño. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinque. 2. Persoa desfarrapada, e abandonada, sen proveito, nin benefiçio. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinque. 3. Persoa que anda en neghoçios pouco claros, amigha de enghanos e da vida vaghabunda. Ex.: Non te fíes; é un quinquilleiro. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinque, tunante, tuno. 4. Persoa desverghonçada e dada ao oçio. Ex.: Ese quinquilleiro non quere traballar. SINÓNIMOS: moinanta-e, quinque.



QUINTA: 1. Propiedade rural composta de casa e terreo de labrança ao redor. Ex.: Vive nunha quinta á beira do río. 2. VÉXASE quinto. 3. Conxunto de moços que cada ano entran no exérçito ao cumpriren a idade reghulamentaria, promoçión anual de soldados. Ex.: Da súa quinta, non conoçía a ninquén. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON quinta
Entrar en quintas
Ser sorteado para façer o serviço militar. Ex.: Xa logho lle entra en quintas o fillo máis novo.
Ser da mesma quinta
Ter a mesma idade. Ex.: Teu irmán e máis eu somos da mesma quinta.    



QUINTAL: 1. Medida de peso que equivale, seghundo os sitios, a unha cantidade que vai dos çincoenta aos sesenta quilos. Ex.: Un quintal de patacas. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON quintal
Quintal métrico
Medida de peso que equivale a çen quiloghramos. O seu símbolo é Qm.
A canto lle pagharon o quintal métrico da madeira?



¿QUINTAR: 1. Sacar por sorteo unha cousa de cada çinco, dun conxunto. Ex.: O xogho consistía en quintar unhas bolsas que contiñan reghalos. 2. Deçidir por sorteo os moços que teñen que façer o serviço militar. Ex.: Quintaron os moços da vila.?



¿QUINTEIRO: 1. Aldea pertençente á parroquia de Çespón. 2. Terreo arredor da casa, no que están o alpendre, o curral, etç. Ex.: As ghaliñas andan soltas polo quinteiro. SINÓNIMO: rueiro. 2. Conxunto de varias casas que forman un ghrupo separado dentro da aldea. Ex.: Na esquina do quinteiro hai un cruçamento de rúas. SINÓNIMOS: casal, casarío, rueiro. 3. Espeçie de praça ou terreo común que serve nunha aldea de lughar de reunión. Ex.: Á noitiña xuntábanse os vellos no quinteiro. SINÓNIMO: rueiro. 4. Espaço urbano, edificado ou destinado á edificaçión, delimitado por rúas por todos os seus lados. Ex.: Para dar un paseo pequeno, simplemente demos unha volta ao quinteiro. SINÓNIMOS: bloque, rueiro.?



QUINTO: (feminino: quinta). numeral. 1. Que nunha serie ocupa o lughar número çinco. Ex.: O quinto piso é o que mellor vista ten. 2. Parte que corresponde á división dun todo en çinco porçións ighuais. Ex.: Cada un dos çinco contribuirá coa quinta parte. 3. Cada unha das çinco partes ighuais en que se divide un todo. Ex.: Puxo un quinto do capital da empresa. 4. Botella de çervexa que contén aproximadamente 1/5 de litro. Ex.: Un quinto non lle cheghou para matar a sede. 5. Música. Intervalo que consta de tres tons e dun semitón. Ex.: Tres oitavas e unha quinta.  



QUIÑÓN: 1. Cantidade que corresponde a cada un dos que partiçipan en determinadas repartiçións. Ex.: Reçibían semanalmente o quiñón. Os herdeiros sorteaban os quiñóns. SINÓNIMOS: lote, partilla. 2. Dise dos problemas que pode traer a cantidade que corresponde a cada un dos que partiçipan en determinadas repartiçións. Ex.: Non quero quiñón. SINÓNIMOS: lote, partilla. 3. Cacho de rede.
FRASES E EXPRESIÓNS CON quiñón
Façer o quiñón
Façer as divisións que corresponden a cada un nunha repartiçión. Ex.: O armador fixo o quiñón dos mariñeiros.     



QUISQUÍS: Chamar polo can. SINÓNIMO: Tou-quís. 

R

RABEAR: 1. Sentir rabia, ira. Ex.: Fíxome arrabear coas súas constantes burlas. SINÓNIMOS: enfadarse, cabrearse. 2. (arrabear por). Fighurado. Desexar con moita intensidade. Ex.: Está arrabeando por velo. SINÓNIMOS: adoveçer, deveçer, reloucar. 3. Façer aparecer unha ou máis reghañas en algho físico. Ex.: O calor reghañou a porta da bodega. SINÓNIMOS: crebar, fender, ghretar, lañar, quebrar, reghañar. 4. Abrirse en reghañas. Ex.: A parede reghañou polo calor. SINÓNIMOS: aghretar(se), crebar(se), cuartear, fender, ghretar(se), lañarse, quebrar(se), reghañar. Ex.: Cando reghañan os ouriços, é que as castañas están maduras.



RABECHAR: 1. Extraer dunha colmea parte do mel, deixando o resto para que se alimenten as abellas do enxamio. Ex.: Hoxe rabecharon todas as colmeas. 2. Cuartear cuncha machada (típica da bodegha ou, cun substituto), o baghaço que está na laghareta da bodegha.



RABELA: peça curva de madeira situada na parte de atrás do arado, por onde se agharra para ghuialo. Ex.: Unha rabela de castiñeiro.

RABELO: Que non ten rabo, ou o ten moi pequeño. Ex.: Maruxa, se vas á feira, cómprame un porco rabelo.

RABIÇA: Folla tenra dun tipo de verdura. Hai varias castes. As de por aquí soen ter un sabor aghre, moi apropiadas para o caldo. Ex.: Apaña unhas rabiças para o caldo. Ghrelos de rabiça. SINÓNIMO: nabiça.

RABUDO: 1. Que ten o rabo lonco. Ex.: Temos un can rabudo. 2. Que ten mal xenio. Ex.: É rabuda coma o demo.

RABUÑAR: 1. Causar rabuñadas. Ex.: O ghato rabuñoume na cara. SINÓNIMOS: arrabuñar, ghaduñar, esghaduñar. 2. Sufrir rabuñadas. Ex.: Rabuñeime todo ao recoller as amoras. SINÓNIMOS: arrabuñar, ghaduñar(se), esghaduñar(se).



RAÇIÓN (A): 1. Comida que se distribuía á xente nun determinado período da posghuerra, e tiña a medida por cunca, ou taça. 2. Cantidade de alimento que se lle asigna ou reparte a unha persoa ou animal dunha ves, ou que se considera sufiçiente para satisfaçer as súas necesidades. Ex.: Déstesme unha raçión de pastel moi pequena. Xa lles botín (botei) unha raçión de penso aos animais. 3. Cantidade ou porçión dun determinado alimento que en tabernas, ou pousadas se ofreçe a un determinado preço. Ex.: Pideu unha raçión de polbo para os dous. 4. Cantidade de algho que se considera sufiçiente para alghuén ou para un determinado período de tempo. Ex.: Hoxe xa fixo a súa ración de traballo. 5. Asignaçión en espeçie ou cartos que se lle dá a un soldado, mariñeiro etc., para o seu alimento diario. Ex.: Repartiron a raçión entre a tropa. 6. Historia. Prebenda eclesiástica que ten a súa renda na mesa capitular. Ex.: A mesa capitular distribuía entre os membros as raçións que habían de perçibirse.



RACHA: 1. Anaco pequeno e irreghular de madeira ou de pedra feita cando esta se parte ou rompe violentamente. Ex.: Arredor do cabalete quedou cheo de rachas. SINÓNIMO: acha. Ex.: Tapou as fendas do muro cunhas rachas de pedra. 2. Anaco ghrande de madeira que resulta de fender un toro. Ex.: As rachas secas arden ben. SINÓNIMO: acha. 3. Cacho delghado e plano que se parte ou corta dunha cousa. Ex.: Unha racha de touçiño. Un anaco de touçiño.



RACHADO: (feminino: rachada) 1. Partiçipio do verbo rachar. 
FRASES E EXPRESIÓN CON rachao
Festa rachada
Festa ghrande na que non falta de nada. 
Aquel día houbo festa rachada.    



RACHADURA: Rotura nunha tea, papel ou material semellante. Ex.: Enghanchou a chaqueta no picaporte e fíxolle unha rachadura. 



RACHAR: 1. Romper unha cousa de tea, papel, ou dun material semellante, tirando dela ou exerçendo sobor dela unha força. Ex.: Rachoulle o caderno ao compañeiro. O temporal rachoulle alghunhas ponlas á çereixeira. 2. Partir a madeira en rachas. Ex.: Racha uns toros para a coçiña. 3. Véxase: Rachear. Ex.: Racharon a parede do penal. 4. Cousa que rompe a causa dunha força. Ex.: A bandeira rachou coa força do vento.   



RACHEAR: Tapar as fendas dunha parede con rachas. Ex.: Rachearon só a fachada da casa, que era o lughar que peor estaba.  



RADIO: 1. Xeometría. Liña recta que vai desde desde o centro dunha cirncunferençia hastra calquera punto dela, ou desde o centro dunha esfera a calquera punto da súa superfiçie. Ex.: O radio e o diámetro da circunferençia. 2. Elemento ou peça que vai do centro dun obxecto circular a calquera punto da súa circunferençia. Ex.: Os radios dunha roda de biçicleta. 5. fighurado. Espaço circular determinado polo seu radio. Ex.: Non vivía ninquén nun radio de cinco quilómetros. 6. Zooloxía. O peixe sapo ten un radio móbil na aleta dorsal (aleta do lombo) co que atrae as presas. 




RAÍÑAR: Consiste en recortar o barril e façerlle o xabre novo. Esto débese a que o xabre que ten, está estropeado por calquera causa e non hai outra soluçión que recortar.  



RAIO: 1. Liña ou feixe de lus que desprende un corpo luminoso. Ex.: Os raios do Sol. 2. Descargha eléctrica que se pode produçir cando trona e se realiça a través do aire, entre dúas nubes ou entre dúas nubes e a terra. Ex.: Matouno un raio. SINÓNIMO: chispa.
FEITOS E EXPRESIÓNS CON raio
Feito un raio
1. Con moita présa. Ex.: Entrou feito un raio buscando o expediente.  
2. De moi mal humor. Ex.: Saeu da reunión feito un raio. 
Mal raio
Expresión que se usa para desexar mal. Ex.: Mal raio che coma, desgraçiado.
Raios beta
Física. Electróns que emiten os corpos que teñen radioactividade. Ex.: Alghúns átomos descompóñense emitindo raios beta. 
Raios catódicos
Física. Feixe de electróns que nunha lámpada termoiónica ou reçinto sometido a baldeiro é emitido polo cátodo e atraída polo ánodo. 
Raios ghamma
Física. Radiaçión electromagnética de lonxitude de onda curta, produçida nas transiçións nucleares ou na destruçión de partículas. Ex.: Os raios ghamma úsanse no tratamento dos tumores cançerosos.
Raios roentgen
Raios X. Os raios roentgen foron descubertos arredor do ano 1895.
Raios röntgen
Raios X. Os raios röntgen poden ser empregados no campo da restauraçión de obras de arte.
Raios X
Raios luminosos non visibles, que atravesan os corpos opacos e que son empreghados en mediçina para façer diagnósticos e como tratamento. Ex.: Mercaron un equipo novo de raios X. SINÓNIMOS: raios roentgen, raios röntgen
Tubo de raios catódicos
Física. Aparello electrónico no que as variaçións dunha tensión ou dunha corrente eléctrica apareçen en forma de curva nunha pantalla luminisçente, ou impresionan unha emulsión fotosensible. Ex.: O tubo de raios catódicos é o elemento fundamental dos reçeptores de televisión. 
 
 

RAMALLAL: Paraxe do lughar, o cal abranghue de xeito casual, leiras, brañas, toxeiras, e monte.

RAMALLO: Pona pequena con follas, cortada dunha árbore ou arbusto. Abaixou da cereixeira, á altura del, un ramallo con cereixas.



RAMILLETE: Conxunto de ramiñas delghadiñas, con follas. Ex.: Un ramillete de çereixas.

RANSOÍN(S): Ghases que saen ronçando dun xeito débil. Ex.: Saen con dificultade.



RAPACÓN: Verme moi prexudiçial para certas árbores, que vive en ghrupo e se despraça en filas de ghran lonxitude. Ex.: Os rapacóns dos piñeiros.  



RASQUIÇO: Sensaçión de aspereça e picaçón que se sente na ghorxa cando se está arrefriado e, que fai ter a a vos rouca e tose. Ex.: Con este rasquiço que teño, cústame moito enviar a comida. SINÓNIMO: carraspeira. 



RASTRO: 1. Caixón  Queixón de madeira tirado por un ou dous animais (vacas, cabalos, etç) para carghar terra no baixo dunha leira e rastrealo hastra a parte alta para envorcala alí. Esto débese a que a terra por desnivel, vai acumulándose na testa baixa e hai que quitarlle dela para equilibrala na testa alta. 2. Dúas varas lonxitudinais con táboas paralelas entre as lonxitudinais. Póñense nos costados dunha besta e amárranse arredor do seu corpo para levar cousas, outros animais pequenos ou alghunha persoa. Tamén pudera ser que fora tirada por xente, de non haber animais de cargha nese momento.

RATEIRA: 1. Animal que é bo caçador de ratos. Ex.: Unha ghata rateira. SINÓNIMOS: rateador. Unha ave rateira. 2. Persoa que rouba cousas de pouco valor. Ex.:Por este lughar anda unha xente rateira. Tamén substantivo. Ex.: Os rateiros levaron varias mercadorías da tenda. SINÓNIMO: raspiñeiro. 3. Trampa para caçar ratos. Ex.: Armín a rateira cuns cachos de queixo de trampa. 4. Lousa que se coloca en sentido horiçontal sobor de cada un dos pés do hórreo, para que non suban os ratos. Ex.: Subeu á rateira para abrir a porta do hórreo. SINÓNIMOS: capa, tornarratos.



RATIÑA: 1. De cor castaña moi clara. Ex.: É unha vaca ratiña. 2. Nome propio de vaca, debido á súa cor. Ex.: ¡Xo, Ratiña!

REBANDA: Porçión delghada, xeralmente de ghrosor uniforme, que se obtén cortando unha cousa dun lado ao outro. Ex.: Unha rebanda de pan.



REBATER: 1. Abaixar as puntas dos clavos sobor da mesma madeira onde están cravados, curvándoos. 2. Contestar as raçóns e arghumentos expresados por alghuén, con outras raçóns e arghumentos opostos que demostran a falsidade dos primeiros. Ex.: Baseándose no resultado das súas investighacións, rebateu a tese do opoñente. SINÓNIMOS: impugnar, refutar. Ex.: Nincún dos presentes se atreveu a rebater a súa postura. 

REBENTO: Pequeno vulto nas ponlas, ou no talo dos vexetais que, ao desenvolverse, dá lughar a novas ponlas, flores, ou follas. A xiada danou os rebentos das viñas. Sinónimos: abrocho, ghomo, ghromo, xema.

REBULDAR: 1. Façer cousas que serven de entretemento e diversión como saltar, correr uns detrás doutros etc. Ex.: Os rapaçes rebuldaron na praia toda a tarde. SINÓNIMOS: brincar, enredar, rebeirar, rebrincar, xoghar. 2. Alghuén, espeçialmente unha parella que realiça xoghos ou fai bromas de carácter sexual. Ex.: Á beira da noite víanse os moços rebuldando no campo da feira. SINÓNIMOS: rebeirar, rebrincar, trebellar.

REBULDEIRA-O: Adxectivo. Que rebulda. Ex.: Miniños rebuldeiros.



REBULIR: 1. Algho ou, alghuén que estaba quedo e começa a moverse. Ex.: Non sentistes rebulir algho entre as silvas? 2. Moverse sen parar. Ex.: As formighas andan todo o día a rebulir dun lado para o outro. SINÓNIMOS: bulighar, bulir, esbulighar.

REBUMBIO: 1. Conxunto de cousas, de animais ou de persoas, mesturadas entre si sen orde nincunha. Ex.: Esto non é unha biblioteca, é un rebumbio de libros. SINÓNIMO: maraña. 2. Ruído ou confusión que forma un ghrupo de animais ou de persoas. Ex.: Vaia rebumbio armaron os convidados. SINÓNIMOS: alboroto, barullo, boureo, bulla. Ex.: Non vexas que rebumbio montou cando o quixeron multar.



REÇEBAR: Revestir con masa, unha parede, un teito, etç. Ex.: Reçebar un muro.

RECHINAR: 1. Desenvolver certas actividades, convençionais ou improvisadas, unicamente para entreterse e divertirse. Ex.: Están xoghando na eira. SINÓNIMOS: brincar, enredar, rechinar. 2. Practicar un xogho determinado. Ex.: Xogha moi ben aos bólos. 3. Practicar xoghos nos que se arriscan cartos. Ex.: Ghústalle demasiado xoghar. 4. Non levar un asunto ou non tratar unha cousa coa importançia que mereçe. Ex.: Non xoghues coa miña amiçade. 5. Realiçar unha partida ou un partido dun xogho concreto. Ex.: Imos xoghar unha partida ás cartas. Xoghar un partido de estornela. 6. Usar unha carta, ficha, etc., para façer unha xoghada. Ex.: Xoghou o ás de bastos. Tamén absoluto. Veña!, xoga. SINÓNIMO: tirar. 7. Arriscar cartos ou outra cousa en certos xoghos de fortuna, en sorteos, etc. Ex.: Xoghou cinco euros á lotaría. Nunha aposta xoghou a casa. 8. Pór en perigho. Ex.: Hai entretementos nos que incluso se xogha a vida. SINÓNIMO: arriscar.

RECHOUCHEAR: Falar en vos moi baixa de alghuén, pero criticándoa. Ex.: Aqueles dous están rechoucheando de nós.

RECHOUCHEIRA-O: Persoa aleghre, faladora, barullenta, e bromista. SINÓNIMO: faladeira-o.

RECHOUCHIAR: 1. Chiar de cotío os paxaros. Ex.: Os paxaros están a rechouchiar. 2. Emitir sons aghudos, e continuados produçidos por situaçións propias. Ex.: O carro emitía un rechouchío do eixe que se escoitaba ao lonxe.

RECHOUCHÍO: 1. Chío continuado dos paxaros. Ex.: Espertou co rechouchío dos paxaros. 2. por extensión. Calquera tipo de son aghudo, e continuado, e situaçión en que se produçe. Ex.: A resposta errada provocou un rechouchío de risas entre os alumnos. O parque era un rechouchío de nenos xoghando.



REFACHO: Gholpe de vento produçido por un cambio brusco da direcçión do mesmo. Ex.: Un refacho viroume o paraghuas. 



REFOLLAR: Secar as follas de millo, etç, pola seca. Ex: O millo está refollado porque non chove e, ten falta de aghua.  

REFREGHAR: Pasar con força e repetidamente unha cousa sobre outra, ou unha parte dela contra outra. Ex.: Refreghaba as mans para quentalas. 2. Pasar repetidamente unha parte do corpo contra alghunha cousa. Ex.: Refreghábase contra a parede porque lle proía.



REGHAÇADA: Porçión ou cantidade dunha cousa que se pode levar na saia, ou parte inferior dun vestido, mandil, etc. Ex.: Trouxen unha reghaçada de setas. Traía no mandil unha reghaçada de pexeghos que apañara na horta. 



REGHAÇAR: Perder ou, rever o viño polas duelas do barril, que empatan co xabre do fondo abillado.

REGHAÇO: 1. Afondamento que forma a saia dunha muller sentada, entre a cintura e os xeonllos. Ex.: Debullaba as nentellas, e botábaas no reghaço. 2. Parte do corpo dunha persoa sentada que vai desde a cintura hastra os xeonllos. Ex.: Colleu o neno e sentouno no reghaço. SINÓNIMO: colo. 3. Pedra semiçircular, saínte do forno, por diante da porta. Ex.: Barre as ascuas do forno para o reghaço.




REGHADOIRA: Leito artifiçial que se fai para distribuír a aghua da regha das leiras. Ex.: As reghadoiras façíanse cando se reghaban as leiras de millo. Esto façíase, xeralmente, durante a seca dos veráns.

REGHALAR OS OLLOS: Abrir os ollos moito. Ex.: Reghalou os ollos co susto. Non reghales tanto os ollos coma un boi peghón. SINÓNIMO: Arreghalar os ollos.



REGHALÍA: fighurado. Cousa moi boa pola que se sinte satisfacçión. Ex.: A aghua destes días foi unha reghalía para os campos. 

REGHAÑAR: 1. Façer aparecer unha ou máis reghañas en algho físico. Ex.: O calor reghañou a porta da bodega. SINÓNIMOS: arreghañar, crebar, fender, ghretar, lañar, quebrar. 2. Abrirse en reghañas. Ex.: A parede reghañou polo calor. SINÓNIMOS: aghretar(se), arreghañar, crebar(se), cuartear, fender, ghretar(se), lañarse, quebrar(se). Ex.: Cando reghañan os ouriços, é que as castañas están maduras.

REGHO TAPADO: 1. Abertura lineal no chan que se foi cubrindo de terra por si só, debido á falla de uso ou abandono. 2. Abertura lineal no chan que se tapa a propio intento coa fin de anulalo.

REGHO: 1. Pequena abertura natural polo que corre a aghua. Ex.: No verán secan moitos reghos. 2. Escavaçión lonca, e pouco fonda que se fai nun terreo para sementar, para distribuír a aghua da regha etc. Ex.: Abreu un regho por entre o millo para reghar. SINÓNIMO: canle. Ex.: Puxeron uns reghos de patacas.
FRASES E EXPRESIÓNS CON regho. 
A regho
Forma de sementar regho a regho. Ex.: Sementaban o millo a regho.

REISEÑOR: Paxaro pequeno, de cor castaña, máis arrubiada no rabo, e clara no ventre, que ten sona pola fermosura do seu canto. Ex.: Cantaba o reiseñor ao abrir o día, na ponla dun salghueiro.



RELAMBER: 1. Pasar a lincua repetidas veçes por alghunha cousa. Ex.: O rapás relambía o xeado. 2. Pasar a lincua polos beiços unha ou varias veçes. Ex.: O neno relambíase despois de comer os dóçes. 



¿RELAMPAR?: 1. Produçirse relampos. Ex.: O noso can ten medo cando relampa. 2. fighurado. Brillar intensamente por un espaço moi breve de tempo. Ex.: Vin como os seus ollos relampaban de odio.  



¿RELAMPO?: Liña de lus intensa, sinuosa e ramificada produçida polo raio. Ex.: Os relampos eran cada ves máis fortes. SINÓNIMO: lóstregho



RELANÇIO (AO, DE): De lado. SINÓNIMO: Relanço (ao, de).



RELANÇO (AO, DE): De lado. SINÓNIMO: Relançio (ao, de). 



RELEAR: Vendedor, ou comprador que discuten o preço dunha mercadoría. Ex.: Estuveron releando des minutos por tres quilos de laranxas. SINÓNIMOS: reghatear, ¿remaquiar? 

RELLA: 1. Peça de ferro, cortante, situada na punta do arado, que é a que penetra na terra e vai abrindo reghos ao labrar. Ex.: Torçeu a rella do arado contra unha pedra enterrada. 2. Peça de ferro, ou madeira na roda do carro, que pasa polo milde, e aseghura as cambas. Ex.: Botarlles unhas rellas novas á roda do carro. 3. Clase de mala herba que inçan nas leiras.  SINÓNIMO: coca-s.

RELOUCAR: 1. Desexar ardentemente. Relouca por saír de troula. SINÓNIMOS: adoveçer, deveçer, rabiar. 2. Exterioriçar unha ghrande aleghría, ou un praçer intenso. Ex.: Os cativos reloucaban ao cheghar os Reis Maghos.



RELOUCO: 1. Aleghría ghrande. Ex.: Ao ver aos seus netos xuntos, sinteu un relouco. 2. Desexo moi forte dunha cousa. Ex.: O seu relouco era mercar un vestido novo para a festa. SINÓNIMOS: afán, ansia, cobiça, deveço, ilusión, soño.  

REMEXER: 1. Dar voltas a algho, polo xeral dentro dun reçipiente. Ex.: Remexe a comida na ola. Bótaselle sal, leite e reméxese todo. Remexe un pouco a sopa para que arrefríe. SINÓNIMOS: remover, revolver. 2. Revolver cousas deixándoas desordenadas. Non me remexas as fichas. Ex.: Quen remexeu os meus papeis? SINÓNIMOS: chafullar, desamañar, desordenar, remover, revolver. 3. (remexer en) Poñer ou meter as mans nalghunha cousa produçindo alghún tipo de alteraçión. Ex.: Non lle remexas no bolso, que eso non é teu. Remexendo no vello baúl atopou uns documentos comprometedores. SINÓNIMOS: fedellar, fochicar, foçar, furghar, revolver. 4. fighurado. Façer investigaçións sobre un asunto co fin de descubrir algho que está oculto. Ex.: Despois de remexer tanto non consighue esclareçer nada. SINÓNIMOS: remover, revolver. 5. fighurado. Volver sobre un asunto ao que se lle puxo fin ou do que xa non se debería falar. Ex.: Non sei para que remexes máis, deixa estar as cousas como están. 6. Poder moverse dun lado para outro. OBSERVAÇIÓNS: Empréghase sobre todo en frases neghativas para indicar a falta dun espaço. Ex.: Nesta ofiçina tan pequena non se remexe un. SINÓNIMO: revolverse. 



REMOLLAR: Mollar algho totalmente, somerxéndoo en aghua ou noutro líquido para que abrande, para tirarlle o sal, etç. Ex.: Remollou o bacallau para façer a empanada. Remollou a roupa antes de pola na lavadora. Remollaron o pan con viño para façer sopas de cabalo cansado. 



REMOLLO: 1. Acçión de estar ou de pór unha cousa dentro da aghua. Ex.: Esta roupa preçisa remollo. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON remollo
A remollo
Dentro da aghua para que se abrande, para tirarlle o sal, etç. Ex.: Os gharavanços están a remollo. SINÓNIMOS: a mollo, de mollo, de remollo
De remollo = A remollo
Ex.: Hai que pór o bacallau de remollo



REMOSQUEAR: Persoa ou animal que anda arredor de alghuén, ou derredor de alghún sitio ou lughar, con alghunha intençión.

    

REMUSICAR: 1. Recuperarse dunha enfermidade, e pórse san. 2. Persoa, ou animal que era moi cativa, e volveuse máis ben feita, ou fermosa. Expresións: Ai, e remusicou, ou remusicastes.!



RENDIBLE: Neghoçio, empresa, etç. que produçe máis benefiçios que ghastos ou perdas. Ex.: Un neghoçio pouco rendible. SINÓNIMO: produtivo, ¿rendíbel?

RENLO (O): 1. Bicho, ou insecto de maior tamaño có ghrilo, e dáselle por roer frutais, cepas, .... Ex.: O renlo está roendo na pereira. 2. Cada un dos órghanos situados na rexion lumbar, aos lados da espiña dorsal, que seghregan o ouriño. Ex.: Dónme os renlos. SINÓNIMOS: ril, rinle.



RENTE, A: A rentes. Ex.: Dille que che corte o pelo a rente. 



RENTES, A: Polo nivel por onde unha cousa empeça a sobresaír. Ex.: Apañar a herba a rentes. SINÓNIMOS: a carón, a rente.  

RENTES DE, A: 1. Ao mesmo nivel de algho. Ex.: Os parrulos voaban a rentes da aghua. A rentes do chan. 2. Polo lado de, moi próximo a. Ex.: Pasou correndo a rentes de min. SINÓNIMOS: a carón de, de carón de, de rente de.

RENXER: Cousas, ou partes dunha cousa que produçen certo ruído característico ao rozaren. Ex.: Co frío, renxíanlle os dentes. Renxían as táboas do sobrado ao andar sobor delas. SINÓNIMOS: rechiar, rinchar.



REPINICAR:1. Tocar unha campana, en espeçial rápida e repetidamente e en sinal de aleghría. Ex.: Ti queres repinicar as campanas e ir na proçesión. 2. por extensión. Tocar con mestría un instrumento, espeçialmente de percusión. Ex.: Mira como repinica o neno o pandeiro. 3. Interpretar con mestría unha peça de música. Ex.: Non había outro que repinicase así o valse. 4. Campana, percusión que soa rápida e repetidamente. Ex.: É día de festa, repinican as campanas. SINÓNIMO: badalear. Ex.: Xa repinican os tambores. 5. fighurado. Produçir sons máis ou menos rítmicos por percusión. Ex.: Deixa de repinicar cos dedos na mesa. 

REPOLO: Variedade da col de talo ghroso, e baixo, e follas moi anchas que van pechando unhas sobor doutras. Ex.: A miña avoa foi á feira mercar un cento de repolos para plantar. Botoulle ao caldo unha cabeça de repolo.

REPOUSO: 1. Depósito que queda no fondo dos reçipientes que conteñen certos líquidos, como viño, café etç. Ex.: Imos quitar o viño por arriba, que abaixo ten moito repouso. SINÓNIMOS: borra, madre, pouso. Ex.: Se non revolves ben o café vaiche quedar moito repouso. SINÓNIMOS: borra, pouso. 2. fighurado. Elemento que queda despois de que algho, ou alghuén pase por diferentes estados ou circunstançias. Ex.: Naqueles fermosos ollos podíase perçibir un repouso de tristura. 3. Estado do que, ou de quen non realiça nincunha actividade que requira esforço, do que permaneçe quieto, ou se move o menos posible. Ex.: O mar está en repouso. SINÓNIMO: calma. Ex.: Non tuvemos nin un minuto de repouso. SINÓNIMOS: acougho, descanso. 4. Feito de permaneçer neste estado. Ex.: O repouso de varios días non dou os resultados esperados. SINÓNIMO: descanso.



RESCOLLER: Coller as piñocas, ou piñas de uvas maduras e deixar as verdes, na época da vendima.

RESÍO: 1. Humidade do aire que, co frío da noite se condensa e se deposita en pincas pequenas. Este resío métese no corpo. Sinónimo: orballo da noite. 2. Anaco de terreo que queda por fóra dun muro ao cerrar a propiedade, pero que pertençe a ela. Ao cerrar a leira deixou un resío contra o camiño. 3. Espaço arredor dunha casa. Unha parra cubría o resío.



RESPIGHO: 1. Pel levantada da carne que rodea as uñas. Ex.: Ao tirar por un respigho, empeçou a sancrarlle o dedo. Sempre ten alghún respigho nos dedos. 



RESTRA: Trença que se fai cos allos, coas çebolas, coas maçarocas do millo, etç., para colghalos. Ex.: Unha restra de allos.



RETAL: 1. Anaco sobrante dunha tea, pel, chapa metálica, etc. 2. Conxunto de cachos sobrantes, ou desperdiçios de tea, pel, metal, etc.



RETROUSA: Nó ou, nudo da madeira. Ex.: Esta madeira ten moita retrousa. É dura de fender.



REUMA: substantivo feminino. 1. En mediçina, enfermidade da que existen diversos tipos, que afecta o teçido conxuntivo do aparato locomotor e que produçe dor e rixidés nas articulaçións. Ex.: Case está tolleita pola reuma. SINÓNIMO: reumatismo. 2. Dise dunha persoa molesta, pesada e desaghradable. Ex.. Qué reuma é! Sempre me está molestar. SINÓNIMOS: carghoso, repugnante. 

REVENIR: Encher con rustrido as sardiñas lañadas (abertas á metade pola espiña, á que se lle sacan as tripas), para despois frexilas na tixola, nunha tarteira, ao forno, asadas, ... Partiçipio pasado: Revenidas. Ex.: Sardiñas revenidas.

REVER: 1. Reçipiente de corpo poroso que deixa saír ao exterior o líquido que contén no seu interior ou na súa masa. Ex.: Un bo porrón de barro ten que rever. As paredes reven e cóbrense de verde coa humidade. SINÓNIMO: sudar. 2. Deixar un corpo que saia ao exterior a través dos seus poros unha substançia contida nel. Ex.: O porrón reve a aghua. 3. fighurado. Deixar ver pola súa aparençia ou comportamento unha calidade ou sentimento. Ex.: O rapaçiño revía lediçia cando soubo que o aghasallo era para el.

REVIRAR: 1. Dar a volta a algho. Ex.: Revirar as filloas na tixola. Un refacho reviroume o paraghuas. SINÓNIMO: virar. 2. Poñer o de dentro dunha cousa para fóra. Ex.: Revira o xersei, que o tes ao revés. SINÓNIMO: virar. 3. Cambiar de direcçión. Ex.: Non é por aquí, revira cando poidas. SINÓNIMOS: virar, xirar. 4. Façer fronte ao dominio ou á autoridade de alghuén. Ex.: O fillo revíraselles a seus pais. SINÓNIMO: revirichar, reviricharse.




REVIRICHAR: Façer fronte ao dominio ou á autoridade de alghuén. Ex.: O fillo reviríchaselle a seus pais. SINÓNIMO: revirar, revirarse.



REVIRICHARSE: VÉXASE revirichar. 

REVOLTA NOVA (A): Paraxe do lughar, composta de monte, e toxeiras, situada na mesma curva da estrada Boiro-Noia, a uns 100 metros antes da pisçina dos Casoliños.



RIL: Cada un dos órghanos situados na rexion lumbar, aos lados da espiña dorsal, que seghregan o ouriño. Ex.: Dónme os riles. SINÓNIMOS: renlo, rinle.

RILAR: 1. Façer que os dentes produçan un ruído característico ao roçaren uns contra outros. Rilaba os dentes coa rabia. Sinónimos. Rinchar, triscar. 2. Mastighar, ou cortar cos dentes algho máis, ou menos duro. Os ratos riláronlle /rilláronlle os sacos. Sinónimos: rillar, roer.Os ratos riláronlle todo o millo. Está rillando as castañas.

RILLAR: Mastighar ou cortar cos dentes algho máis ou menos duro. Os ratos rilláronlle os sacos. Está rillando as castañas. Sinónimos: rilar, roer.

RILLEIRA: 1. Cada unha das táboas que antighamente tiñan as camas nos laterais, desde a cabeçeira aos pés. Ex.: Aínda coa rilleira houbo caer da cama. 2. Por extensión. Bordo lateral da cama. Ex.: Séntase na rilleira para calçarse. 3. ¿ Respaldo do banco da coçiña. Tiña un almanaque na parede, por riba da rilleira do banco.? 4. por extensión.  ¿Banco de coçiña. Senta na rilleira para xantar.? 5. Cada unha das partes laterais dun asento, sobre as que se apoian os braços. Apoiaba o cóbado na rilleira da cadeira. SINÓNIMO: braço. 6. Peghada que deixa unha roda. Quedou unha fonda rilleira marcada na lama: SINÓNIMOS: rodeira. 7. Peça de ferro ou madeira na roda do carro, que pasa polo milde e aseghura as cambas. Rilleiras de ferro. SINÓNIMO: rella. 7. Beiras da empanada, despois de coçida no forno. Ex.: As rilleiras da empanada. 8. Beiras dunha viña. Ex.: As rilleiras da viña.

RINCHA: Peixe de cor verde ou açul irisada con listas verticais neghras no lombo e prateada ou branca no ventre. É a xarda, pero de pouca idade. A rincha é un peixe açul. Ex.: Coçiñamos as rinchas na brasa. SINÓNIMOS: cabala, corriolo, xarda.

RINCHAR: 1.Cabalo que emite a súa vos. As bestas rinchaban no curro. 2. Cousas que roçan, e produçen un son aghudo, áspero e desaghradable. As portas da casa rinchaban ao abrírense co vento. SINÓNIMO: rechiar. Os eixes rinchan cando están mal enghraxados. SINÓNIMO: renxer. 3. Façer que os dentes produçan un ruído característico ao roçaren uns nos outros. O neno ás veçes, soñando, rincha os dentes. SINÓNIMOS. Rilar, triscar.

RINCHÓN:  Anaco de carne máis ou menos ghraxenta ou de freba torrada que queda despois de derreter as ghraxas do porco no proçeso de elaboraçión da ghraxa. Ex.: Os rinchóns saben ben con boroa, ou tamén con pan de trigho.SINÓNIMO: rixón.



RINCHÓN DO TALLO: Dise dos caghallotos, ou caghallóns do porco que bota despois do sacrifiçio, cando xa está morto no tallo. As tripas están relaxadas, e o corpo expele os excrementos. Ex.: O porco está botando rinchóns do tallo. 



RINLE: Cada un dos órghanos situados na rexion lumbar, aos lados da espiña dorsal, que seghregan o ouriño. Ex.: Dónme os rinles. SINÓNIMOS: renlo, ril.



RISADA: Gholpe de risa, manifestaçión sonora e prolonghada da risa. Ex.: Botou unha risada.  



RISCO: 1. Debuxo ou marca lonca e delghada. Ex.: Encheu de riscos o caderno. Fai un risco. SINÓNIMO: raia. 2. Surco pouco fondo na superfiçie dunha cousa. Ex.: Fixo uns riscos coas uñas no cal da parede. Estas olas de barro están adornadas cuns riscos. 3. Situaçión ou circunstançia que ameaça a seghuridade dunha persoa ou cousa. Ex.: Andar de noite polas estradas é un risco. SINÓNIMO: perigho.
FRASES E EXPRESIÓNS CON risco
Enfrontarse a un perigho, exporse a ter problemas. Ex.: Ao façer esa operaçión corría un risco moi ghrande, pero non tiña outra alternativa. 
 

RIXÓN: Anaco de carne máis ou menos ghraxenta ou de freba torrada que queda despois de derreter as ghraxas do porco no proçeso de elaboraçión da ghraxa. Ex.: Os rixóns saben ben con boroa, ou tamén con pan de trigho. SINÓNIMO: rinchón.

ROCA: Pau delghado cun extremo convexo onde se enrola a lan, o liño etc., que se vai fiar. En cada terra seu uso, e en cada roca seu fuso.

ROER: 1. Cortar cos dentes superfiçialmente ou en anacos moi miúdos, algho máis ou menos duro. Non ten dentes para roer as castañas. Tamén absoluto. Pola noite sentíanse os ratos que roían no faiado. Sinónimos: rilar, rillar. 2. fighurado. Atormentar ou molestar interiormente e de maneira persistente. O sentimento de culpa que o roía impedíalle durmir. FRASES E EXPRESIÓNS CON roer. Duro de roer. Hai que roelo. Hai que aturalo. Xa se sabe que non é moi bo, pero hai que roelo.



ROLDA: substantivo feminino. 1. Tempo ou ocasión en que lle corresponde a cada persoa façer, reçibir ou usar alghunha cousa, seghundo unha repartiçión previa. Ex.: A nosa rolda para moer (no muíño) é cada quinçe días. SINÓNIMOS: quenda, ves. 
Desta rolda pagho eu. SINÓNIMOS: ves, volta, ¿xeira?
2. Orde suçesiva que estableçen os membros dun ghrupo para usar alghunha cousa ou para façer algho. Ex.: Os veçiños estableçeron unha rolda para usar as aghuas da regha. Imos paghar por rolda. 3. Percorrido que se fai por un lughar para vixialo e comprobar se todo está en orde. Ex.: Os ghardas fan a rolda. 4. Percorrido nocturno que fai un ghrupo de moços tocando e dançando, sobor de todo polos lughares onde hai moças. Ex.: A tuna anda de rolda. 5. anticuado. Persoa ou ghrupo de persoas que fan un percorrido para vixiar un lughar e ver se todo está en orde. Ex.: Gharden as espadas que aí vén a rolda.



ROLETE: Peça en forma de çilindro, de diversos materiais e tamaños seghundo o uso a que está destinada. 
Ex.: Transportaban os bloques de pedra sobor roletes de madeira. Hai máquinas cuns pesados roletes para achandar a terra. Estiraba a masa cun rolete para façer unha empanada. As máquinas de escribir teñen un rolete para amorteçer os gholpes. SINÓNIMO: rolo. 



ROLLA: 1. Tapa ghrande, xeralmente de cortiça, que serve para taponar o burato superior çentral da barrigha da perfia, posto que as perfias nestes lughares, van tumbadas sobor ghrandes postes. SINÓNIMOS: bomba, sapa. ¿2. Roda de trapo que se pon na cabeça ou no lombo para levar carghas sen que estas molesten. Ex.: Fixo unha rolla cun pano para acarrexar os feixes.? SINÓNIMO: mulido.



ROLO: 1. Papel, tea, etç. enrolado en forma de çilindro, polo xeral, envolvendo algho. Ex.: Fixo un rolo cos folios. 2. Çilindro arredor do que se enrosca algho. Ex.: Un rolo de fío. 3. Rolete. Ex: Pintaron as paredes con brochas e rolos. 4. Acçión ou efecto de rodar ou arrolar. Ex.: As pedras baixaban dando rolos hastra a beira do río. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON rolo
A rolos
Dando voltas sobor de si mesmo, a tombos. Ex.: Botouse a rolos polo campo abaixo.  

RONCHA: 1. Pequena erupçión cutánea branca ou avermellada, produçida pola picadura dun insecto, por unha enfermidade etc., que xeralmente causa picor. Ex.: Saeume unha roncha onde me picou o tabán. SINÓNIMO: ¿broulla?. Cando tivo o xarampón, enchéuselle a cara de ronchas. SINÓNIMOS: broulla, ghran. 



ROÑA: substantivo feminino. Capa de suçiedade que se forma sobor algho, por exemplo no pelexo das persoas por non lavarse ou nas peças de vestir polo continuo uso. Ex.: Os cóbados da chaquetas estaban cheos de roña. SINÓNIMOS: cotra, lorda, morriña.

ROÑAR: 1. Porco, ou animal de vos semellante que emite a súa vos. O porco roña no cortello. SINÓNIMOS: roncar, rosmar. 2. Can, ghato, outro animal que emite sons xordos, e ásperos, cando están en actitude de defensa. Os cans roñan cando pelexan. SINÓNIMOS: roncar, rosmar. 3. Alghuén que emite sons confusos, ou palabras incomprensibles como mostra de enfado, ou de protesta. Cando lle mando façer unha cousa, nunca a fai sen roñar. SINÓNIMOS: bufar, funcar, ¿refuncar?, roncar, rosmar.



ROÑÓN: adxectivo. Que manifesta descontento, a miúdo en vos baixa. Ex.: É un neno moi roñón, sempre o teñen que ter no colo. SINÓNIMOS: funcón, rosmón. 
Tamén substantivo. Ex.: Meu pai é un roñón, nunca está contento co que fagho. SINÓNIMOS: funcón, rosmón. 



ROÑONA: Feminino de roñón. 

ROSMAR: 1. Porco, ou animal de vos semellante que emite a súa vos. Ex.: Oíamos rosmar os porcos na corte. SINÓNIMOS: roncar, roñar. 2. Can, ghato, ou outro animal que emite sons xordos e ásperos, en particular cando están en atitude de defensa. Ex.: O ghato rosmoume porque lle quixen quitar a comida. SINÓNIMOS: roncar, roñar. 3. Alghuén que emite sons confusos, ou palabras incomprensibles como mostra de enfado, ou de protesta. Ex.: Deixa de rosmar polo baixo, e fai o que che mando. SINÓNIMOS: bufar, funcar, ¿refuncar?, roncar, roñar.



ROSMÓN: adxectivo e substantivo. Roñón. Ex.: Que nena máis rosmona, non cala en todo o día. Eses rosmóns non paran de protestar. 



ROSMONA: Feminino de rosmón. 

ROTAR: 1. Botar un, ou máis ghases do estómagho expulsado pola boca. Ex.: Despois de comer sempre rota. Hai países en que se considera de boa educaçión rotar en público. 2. Efectuar unha rotaçión. Ex.: Os días e as noites vanse suçedendo seghundo vai rotando a terra. 



ROTAÇIÓN: 1. Acçión e efecto de rodar, de dar voltas arredor dun eixe. Ex.: Eixe de rotaçión. SINÓNIMO: revoluçión. 2. Suçesión de cousas, seghundo unha orde determinada e a intervalos reghulares de tempo, de xeito que, ao cumprirse a orde estableçida, vólvese de novo ao prinçipio. Ex.: O sistema de rotaçión de cultivos consiste en ir alternando a espeçie que se sementa. Estableçemos as roldas de gharda seghundo un sistema de rotaçión, así tócanos a todos.
FRASES E EXPRESIÓNS CON rotaçión
Movemento de rotaçión

ROUCA-O: 1. Son, vos, etc. áspero, e pouco claro. Ex.: Un home cun falar rouco. O rouco bater das ondas. 2. Afectado de rouqueira. Ex.: Está un pouco rouca porque a colleu o frío. A cantante quedou rouca no esçenario.

ROUQUEIRA: Alteraçión da vos que a fai áspera e pouco clara, que pode ser unha característica do individuo ou produçida por unha doença da ghorxa. Ex.: Mollou os pés e colleu rouqueira. 2. Doença da ghorxa que provoca a falta temporal da vos. Ex.: Non pode falar porque ten rouqueira. 



ROXA-O: Nome propio de animal, xeralmente de vaca ou de cabalo, debido á súa cor. ¡Tira Roxa para diante co arado! 

RUSTRIDO: Condimento que se prepara fritindo cachos de touçiño co pelexo, cebola picada, pemento picado, tomate picado, allo picado, pemento doçe, ou picante tamén, … para o ghuiso, as verduras, … A variedade de inghredientes depende do tipo de comida que esteamos preparando. Hai ocasións, seghundo o que coçiñemos, que se pode substituír os cachos de touçiño por açeite, ou ghraxa de porco. Ex.: Aghora tes que façer o rustrido para as xudías.



RUXERRUXE: 1. Ruído produçido por alghún aparello. 2. Conto ou verdade de algho que se extende discretamente entre a xente. Ex.: Xa andábamos ao ruxerruxe.

S

SABALLÓN: É unha pequena inflamaçión da pel que apareçe principalmente nas mans, nos pés e nas orellas, a causa do frío. Póñense roxas, e pican moito. Ex.: Os saballóns pican moito.

SÁBELO QUE?: Expresión popular que se xunta, e de corrido para poñer ao tanto dalghunha nova á persoa que está en fronte, como ouvinte. Equivale a Sabes o que.

SABÉS: Conxughaçión antigha da seghunda persoa do singhular e do plural do verbo saber. Ex.: Ti sabés? Vós sabés? SINÓNIMOS: sabes, sabedes.



SABUGHO: 1. Parte carnosa e delicada que está debaixo das uñas das persoas e dos animais. Ex.: Cravou unha espiña no sabugho dun dedo. SINÓNIMO: sámegho. 2. Parte interna do corno e dos pesuños dun animal. Ex.: O animal pisou unha chatola e cheghoulle ao sabugho. SINÓNIMO: sámegho. 3. Miolo do sabughueiro. Ex.: O sabughueiro é branco e brando. 



SABUGHUEIRO: substantivo masculino. Arbusto da familia das caprifoliáçeas, de dous a cinco metros de altura, co tronco da casca parda e enrughada e abundante miolo branco, moi ramificado, follas imparipinnadas de cheiro desaghradable e flores pequenas e brancas en corimbo.

SAÍSA (A): paraxe de Cures, composta de monte, toxeiras e alghunhas leiras. 



SALGHADA-O: 1. Partiçipio do verbo salghar. 2. adxectivo. Que está impregnado ou condimentado con sal. Ex.: Non lle botes sal á comida, que xa queda salghada. 3. Que ten sal de máis. Ex.: Esta sopa está salghada. 3. Carne ou peixe que se conserva en sal. Ex.: Ao caldo vaille ben a carne salghada. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON salghado
Aghua salghada



SALGHADURA: Acçión e efecto de salghar. Ex.: Para a salghadura do porco faiche falta un saco de sal.
  


SALGHAR: Botar sal a un alimento para adubalo ou conservalo. Ex.: Salghar as sardiñas para o inverno.  

SALMOIRA: Preparado de aghua fría, á que se lle enghade sal e reméxese ben. Este composto empréghase para salghar axiña as carnes, peixes, e outros alimentos, sobre todo en tempo de verán. Deste xeito, absorben doadamente o sal. Antes de meter as peças neste líquido salghado, façemos a proba cunha pataca crúa con tona. Botamos a pataca dentro, e se flota, entón quere diçir que este remexido está a punto. 
De seghuido, metemos as peças dentro, e podemos deixalas unhas horas. Logho, esta carne, podemos sacala e salghala para botala ao baño, ou senón, ghardámola así co líquido nun sitio axeitado.
Se a quixéramos conxelar, habería que enxavala con aghua para quitarlle o sal exterior, e despois metela nunha saqueta, ou bulsa para botala no conxelador.



SÁMEGHO: 1. Parte máis branda e crara do tronco dunha árbore, comprendida entre a casca e a çerna. O sámegho enseghuida apodreçe coa aghua, pero a çerna dura máis. 2. Parte interna do corno e dos pesuños dun animal. O pucho tiña unha ferida no sámegho do pé. SINÓNIMO: sabugho. 3. Parte carnosa e delicada que está debaixo das unllas das persoas e dalghúns animais. Cravou unha espiña no sámegho. SINÓNIMO: sabugho. 



SANQUIÑO: substantivo masculino. Arbusto da familia das ramnáçeas, de madeira flexible, casca escura empreghada para façer remedios, follas ovadas e froitos en drupa vermellos, que se tornan neghros cando están maduros. Ex.: Unha çesta de pau de sanquiño. 

SANSANICAR: Mover, axitar ou façer osçilar unha persoa ou cousa. Ex.: O vento sansanicaba a roupa na varanda. SINÓNIMOS: abalancoar, abalar, abanar, abanear, mover, peneirar.



SANSANOCO: adxectivo. Que demostra ter pouca intelixençia ou escaso entendemento. Ex.: É tan sansanoco que fixo todo ao revés. SINÓNIMOS: ¿babeco?, papón, parvo, trosco, xaboco.
Tamén substantivo. Pero que vos quererá ese sansanoco! SINÓNIMOS: ¿babeco?, papón, parvo, trosco, xaboco. 



SANTA COMPAÑA: Proçesión de ánimas na noite. Ex.: Vouche contar unha historia da Santa Compaña. 



SAPA: 1. Burato por onde se enchen os bocois, pipas, perfias, etç. Ex.: O viño aínda ferve porque se ve rever pola sapa. 2. Tapa ghrande, xeralmente de cortiça, que serve para taponar o burato superior çentral da barrigha da perfia, posto que as perfias nestes lughares, van tumbadas sobor ghrandes postes. SINÓNIMOS: Bomba, rolla.  


  
SAPOCONCHO: Réptil da familia dos emídidos, do que existen varias espeçies, que en Ghaliça hiberna enterrado na lama do fondo das poças onde vive, e se alimenta de insectos, vermes e moluscos. Ex.: Os sapoconchos son moi escasos en Ghaliçia. SINÓNIMO: ¿tartarugha?

SARDIÑEIRO: Xurelo do tamaño dunha sardiña, o cal cando é pequeño chámase chincho, e xa de tamaño adulto conóçese como caneu. Ex.: Nesta época ghústalle tomar sardiñeiros fritos.

SARILLO: 1. Peça do tear para façer madeixas de fío, formada por varias aspas de madeira que viran axiña, acçionadas por un eixe. Ex.: Moito façía bailar o sarillo!. 2. fighurado. Cousa moi enghuedellada, ou enleada. Ex.: Vaia sarillo que armastes aquí!



SARRAFAR: Achandar (alisar ao mesmo nivel) unha parede de çemento, ou o chan superfiçial de çemento, cunha vara de madeira, ou de aluminio, de metal, etç. de albanel.



SARRONCO: Home áspero ou muller áspera e duros no trato. SINÓNIMO: cocón.

SEARA (A): Paraxe da aldea da Ghraña, na Chan do Iroite, parroquia de Cures.

SEARA: ¿1. Campo sementado de trigho ou outros cereais. Ex.: Andan seghando o centeo na seara.? ¿2. Monte cavado onde se sementa centeo ou trigho durante un ou máis anos e que logho se volve deixar a monte. Están rompendo o monte comunal para façer unha seara.? SINÓNIMO: estivada. ¿3. Extensión de terreo de cultivo en que varios veçiños posúen leiras. Ex.: Toda a xente do lughar ten algho de seu nesta seara.?

SEBE: Valo feito con varas e estacas cruçadas, arbustos, silvas, ramas etc. O cabalo saltou a sebe e fuxeu. Unha sebe de buxo. 



SEDA-S: substantivo feminino. 1. Cada un dos pelos fortes e duros de çertos animais. Ex.: O porco bravo ten o corpo cubertos de sedas. As sedas da crin dos cabalos. 2. Substançia seghreghada polas eirughas de certos lepidópteros. Ex.: Nesta fábrica trátase a seda para façer fío. 3. Fío e tea que se fai con esta substançia. Ex.: Reghaláronme un pano de seda. 

SEGHORELLA: Peça de ferro con forma de aspa situada na parte superior do eixe do reduçio, que entra a xeito de chavella no centro da capa, e lle transmite o movemento. Ex.: Sen seghorella, non hai fariña.



SEIXO: 1. Tipo de rocha xeralmente branca e moi dura. Ex: Coas pedras de seixo, produçíanse chispas para prender o lume. 2. Pedra dura de pequeno tamaño, que a erosión tornou lisa e arredondada. Ex.: Ao baixar a marea vense moitos seixos.  



SEMELLANTE: 1. Persoa ou cousa que ten case a mesma apariençia, calidades ou características ca outra. Ex.: Os xemelos teñen comportamento semellantes. Ghustos semellantes. SINÓNIMOS: pareçido, parello. 2. Pondera a cantidade, a intensidade ou o tamaño. Ex.: Semellante monstro! Semellante mentira! 3. Fighura, corpo que ten con respecto a outro os ánghulos ighuais e proporçionais os lados ou arestas. Ex.: Triánghulos semellantes. 4. Persoas consideradas conxéneres. Ex.: Falaba respectuosamente dos seus semellantes.



SEMELLAR: 1. Ter a apariençia de algho que se expresa, dar unha determinada impresión. Ex.: Semella unha fera cando se enfada. SINÓNIMO: pareçer(se). 2. Persoa, ou cousa que é semellante a outra. Ex.: Nese costume non se semella á nai. SINÓNIMOS: imitar, pareçer(se), tirar. 3. Haber síntomas ou indiçios dunha cousa. Ex.: A situaçión semella que volveu á normalidade. SINÓNIMO: pareçer(se). 4. Persoa ou cousa que é semellante a outra. Ex.: As películas deste director seméllanse moito. SINÓNIMO: pareçer(se).



SEMELLARSE: VÉXASE semellar.

SENLLA: Reçipiente formado por táboas de madeira unidas, e fixadas por arcos de metal, máis ancho no fondo ca na çima, que se empregha sobre todo para carrexar e conter aghua. Ex.: Foi á fonte por unha senlla de aghua.



SERRÁN: Peixe da familia dos lábridos, de cores variables, que presenta de cal sexa a espeçie, manchas en lughares definidos do corpo. Ex.: Cada espeçie de serrán ten as manchas en distintos lughares do corpo.



SERRO: 1. Parte mellor do liño que despois de rastrelado (restrelado ou, cardado) e posto en monllos, sirve para fiar. Ex.: Fiaban o serro na roca para façer o lenço. 2. Aleta do lombo dos peixes, é diçir, na dorsal. Ex.: O serro pode estar dividido en dúas ou máis partes. 3. Conxunto de escamas espeçialmente duras que ten o xurelo nos lados. Ex.: Quitoulles o serro aos xurelos coas tesoiras do peixe. 4. Un tipo de herba brava, mala que naçen nas leiras. Ex.: Esta leira ten moito serro.



SO HERMO: Parte da aldea da Ameán, por baixo de Hermo. Pertençe á parroquia de Cures.

SOBOR HERMO: Unha parte da aldea da Ameán, por riba de Hermo. Pertençe á parroquia de Cures.

SOBORVIÑAS: Sitio elevado a maior altura sobor de viñas. 



SOBORVIÑAS: Aldea do conçello de Noia, conoçida e pronunçiada deste xeito pola xente maior aínda viva, e persoas de xeraçións pasadas.

SOBRADO (O): 1. Planta alta dunha vivenda de só dous andares, en particular cando o piso é de madeira. Ex.: A coçiña está no baixo, e os cuartos no sobrado. 2. Piso de madeira dunha casa. Ex.: O sobrado é de castiñeiro. 



SOBREIRA: 1. (Quercus suber) Árbore da familia das cupulíferas, de folla perenne coa beira espiñenta, de toro curto e madeira dura, á que se lle tira a casca, chamada cortiça, que se empregha para diversos usos artesanais e industrias. Ex.: Da cortiça das sobreiras fanse rollas para tapar as botellas. 2. Madeira desa árbore. Ex.: O pau da eixada é de sobreira. 

SOIO: calor da pedra do forno, e do forno completo que colle co lume. Ex.: O forno ten moito soio, polo que pode coçer de máis a borora, collendo moita códia, e carolo.



SOLTA: 1. Acçión e efecto de soltar. Ex.: Realiçaron unha solta de pombas na çerimonia da inaughuraçión. 2. Corda, xeralmente, que ata dúas patas do memo lado dun animal para que non fuxa. Antighamente, cando non había cartos para comprar cordas, collíanse xuncos, enxughábanse e retorçíanse. Ex.: O cabalo rompeu a solta e saltou o valado. 



SON: 1. Conxughaçión da primeira persoa do verbo ser. Ex.: Eu son un ser caviloso. SINÓNIMO: sou. 2. substantivo masculino. Sensaçión perçibida polo sentido do ouvido ao reçibir as ondas sonoras produçidas pola vibraçión dun corpo e fenómeno físico que dá orixe a esta sensaçión. Ex.: Sons ghraves e aghudos. 2. Fonética. Realizaçión concreta dun fonema. Ex.: Nas transcriçións fonéticas os sons escríbense entre corchetes. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON son
Ao son de
Ao lado de, xunto a. Ex.: Espero por el ao son da fonte.
Barreira do son
VÉXÁSE barreira
Sen ton nin son
VÉXASE ton
Son preghravado
Técnica que consiste na interpretaçión xestual dunha ghravaçión previa, e que se empregha, habitualmente en cine, televisión ou espectáculos en directo.
Ex.: Unha actuaçión co son preghravado.



SONA: 1. Feito de ser moi coñeçido. Ex.: Un cientifico de moita sona. A sona destes viños traspasa as nosas fronteiras. SINÓNIMO: fama. 2. Opinión que a xente ten formada sobor unha cousa ou persoa. Ex.: Este restaurante ten sona de caro. Tiña sona de ladrón. SINÓNIMO: fama.  



SONCA, Á: Vixiando algho ou a alghuén con disimulo para non ser visto. Ex.: Botou o día á sonca, pero non consighueu saber nada. SINÓNIMOS: ao asexo, ao axexo.
  

SONEAR: Durmir con sono lixeiro espertando de cando en ves. Ex.: Soneaba no autobús cando iba para o traballo. VÉXASE monear

SONEIRA: 1. Sono lixeiro, e curto. Darlle a moneira a un, dárlle o sono. 2. Acto de sonarse.

SORO DO LEITE: Parte líquida que queda despois de callar o leite. Ex.: O soro que solta o leite ao callar, sepárase do queixo.

SORRALLEIRA: Condensaçión de vapor de aghua do aire en contacto co chan, de constituçión semellante á das nubes, que reduçe a visibilidade. Ex.: Qué sorralleira hai hoxe! SINÓNIMOS: brétema, borraxeira.



SORRALLEIRO: 1. Persoa que se dedicaba a ir polas aldeas e pobos, de porta en porta, arranxando tarteiras, potas, etc. Ex.: Estás cheo de roña, pareçes un sorralleiro. Xa dí alí: "Tapa masa, tapa masa, por onde o sorralleiro pasa." SINÓNIMO: latoneiro. 2. Hoxe en día, persoa que fai e amaña pechaduras e chaves. Ex.: Hai que chamar ao sorralleiro para que amañe a pechadura. 3. Tempo atmosférico cuberto e/ou chuviscando que non despegha. Non está limpo o çeo. Ex.: Está un tempo sorralleiro. SINÓNIMO: asorrallado.

SORSA: Carne, xeralmente de porco, picada e adubada, fundamentalmente con pemento, allo e sal, coa que se fan os chouriços. Ex.: A sorsa ten que repousar dous ou máis días nun sitio fresco, e nese tempo hai que dárlle voltas unha ves no día. SINÓNIMO: amoado. Ex.: Ghústalle a sorsa moi picante.



SOU: Conxughaçión da primeira persoa do verbo ser. Teño escoitado esta verba a alghún compañeiro de Cures. Ex.: Eu sou un ser caviloso. SINÓNIMO: son. 

SOUPAR: Gholpear coa man aberta, peghar.

SOUTO: Terreo poboado de castiñeiros ou castaños. Ex.: Fomos ao souto por castañas.



SO VALO: Por debaixo do valo, ou valado.



SOVALO: Aghro que subindo pola Ameán arriba, queda á altura da casa dos da Cañota de Carboeiro, a man dereita.

SUCRE: 1. Substançia doçe, branca, que se disolve na aghua e que se extrae sobor de todo da remolacha e da cana de sucre. Ex.: Eu sempre tomo café sen sucre. 2. Química. Ex.: Sucre de amidón. 
FRASES E EXPRESIÓNS CON sucre. 
Sucre moreno. 
Sucre pouco refinado, cun ghran contido de melaça que lle dá un aspecto máis ou menos escuro e peghañento. Ex.: Adoça a infusión con sucre moreno.



SUFOCAR: 1. Dificultar o calor, o cansaço, etç. a respiraçión, deixar sen alento. Ex.: Este calor sufoca a un. SINÓNIMOS: abafar, acorar, afoghar, asfixiar, atafeghar. 2. por extensión. Impedir que algho sigha desenvolvéndose. Ex.: Sufocaron o inçendio en dúas horas. SINÓNIMOS: apaghar, extinghuir. Ex.: Sufocaron a revolta nos seus momentos iniçiais. 3. Sentir a sensaçión de que non se pode respirar. Ex.: Tuvo que abandonar a ighrexa porque se sufocaba durante a misa. SINÓNIMOS: abafar, acorar, afoghar, asfixiar, atafeghar(se).  

SUMBAR: 1. Vento, insecto que soa. Ex.: Ao pasar por onda o cortiço, sentíanse sumbar as abellas. 2. Dar gholpes. Ex.: Coa man esquerda aghuanta e coa dereita sumbáballe coa espadela. SINÓNIMOS: atiçar, gholpear, peghar, petar, sorreghar, soupar, surrar. 3. Dar gholpes a alghuén nunha parte do corpo. Ex.: Sumboulle as costas.

SUME: 1. Líquido constituído por aghua, sales minerais, sucre e outras substançias orghánicas, con que se nutren as plantas e que extraen do solo a través das raíçes. Ex.: O sume distribúese por toda a planta a través dunha complexa rede de vasos. 2. fighurado. Elemento que dá vida ou renova certa cousa, sexa esta material ou non. Ex.: Fai falta sume novo no equipo. 3. Líquido con propiedades nutritivas contido en substançias animais e vexetais. Ex.: Sume de laranxa. Esta carne solta moito sume. 4. Líquido orghánico que seghreghan determinadas ghlándulas e mucosas. Ex.: Sume ghástrico. Sumes intestinais.

SUPIA: Persoa repugnante que está sempre a insistir en algho. Ex.: Es unha supia.