CUBERTOS, APEIROS, E ALDEAS, 9.ª PARTE, por Ramón Laíño

ALDEA DAS SAÍÑAS, PARROQUIA DE PALMEIRA, RIVEIRA

(Vacas paçendo nunha leira da aghra das Saíñas / Moreas de xuncos, neste caso arredor dun pau, pero sen cono nin ataduras arredor do ventre coma nos palleiros. O xunco seco serve para estrar as cortes, equivalente ó batume do monte da nosa contorna)

(Esterco feito con xuncos, bosta, mexo do ghando, e calquera outra materia orghánica. Foi sacado das cortes na espera de estendelo pola leira, e estercala. / Moreas de xuncos sen pau no medio)

(Asentos acoplados nunha mesa, ámbalas dúas de madeira / Tinalla, serrada pola metade, de maior enverghadura cá tina que é de menor tamaño. Aghora façendo ambas de xardineiras)

(Cuberto de "Pepe de Rubio, ou o músico")

(Carro de dúas vacas con canisas de vimbias)

Non hai moito tiña dúas vacas, pero aghora so conserva unha, pois a outra vendeuna. Por este motivo o carro de dúas vacas quedou parado.

(Carro dunha vaca cun pouco de herba. Ten canisas de madeira e rodas de madeira. / Xugho dunha vaca soa, apoiada nun chavellón con ghallas)

(Cabeçallas adulteradas con tubos metálicos, sustituíndo á madeira, entre as que vai metida a vaca. / Pousadoiro vertical para meter fouçiños da herba, fouçiñas dos cereais, e fouçiños do monte.)

Non lles eras posible poñer o ghando no carro de dúas vacas, porque so tiñan unha. Sen embargho, posuían carro dun só animal, que debido á presa da vendima, non puido ser. O que si fixeron foi ensinarme fotos de cando llas sacaran outras persoas. Dado que andaban moi apurados, non puiden sacarllas ben, e alghunha saeume con brillo, e en mal encadrada. Máis que o sinto.

(Esquerda: Labrando co arado de pau, para amansar a terra, evitando que se volva brava. / Dereita: Levantando as patacas co arado de pau.)

(Aghuantando do ghando, de paso que a muller detrás das canisas, mete as patacas nos sacos para botalas ó carro. / Carro pousado na leira, sen as vacas. Semella que as canisas de vimbias están varniçadas de cor vermello tella)

CUBERTOS, APEIROS, E ALDEAS, 8.ª PARTE, por Ramón Laíño

ALDEA DE NEBRA, O SON

(Eira da casa "da Portughesa")

(Carro completo cun cesto de vimbios para a herba, na unión das chedas coa cabeçalla)

(Arado de pau)

(Arado de ferro, con rabelas e sen rodas)

(Sachadora de ferro, con balançín de madeira por riba da roda)

(Escarpadora de ferro)

(Ghrade de ferro) 

(Perfia ou barril de adorno, e outro con plantas) 

(Pé do laghar convertido en floreiro / Asador transformado en xardineira)

(Chans ou Aghras perto da Ighrexa de Nebra, co monte Enxa no horiçonte)

(Éghoas do "Carniçeiro de Nebra" paçendo na leira)

ALDEA DE CALO, PARROQUIA DE NEBRA, O SON

(Cantar: Subila e baixala non. Subir a costa de Calo, baixar a de Xamiñón.
Refrán: A Calo, nin a pé, nin a cabalo) 



(Véxase o entendemento dos animais ó sacarlle a foto, que se arriman a min para quedar máis fotoxénicas)



(Éghuas de Antonio de Eiteiro, que aghora son coidadas e manexadas por Antonio de Viviana)



(Casa de Carou, con dúas campaíñas con cordel, para chamar ós da casa) 

(Portal de madeira de cuberto antigho dos de miña tía, de Xusto. Ao seu carón teñen unhas chantas de pedra, que fan alpendre, ou cuberto aberto. / Na foto do lado, portal de entrada á casa de Xusto.) 

(Patio da entrada, onde na parede se ve unha pousa, ou espeçie de laçena, que antes foi parede da casa vella. / Forno con cheminea, e pileta de pedra, todo reçén feito polo curmán Moncho.)

(Tía Elena de Calo, e súa nora Manola, miña curmán política)

(Xugho de cancallas dunha vaca soa con apiogha=apiadoira de coiro, e dous ghanchos sostendo floreiros / Máquina de coser da casa, da época de miña tía, e súa cuñada Teresa)

(Xugho de cancallas de dúas vacas, que ten apioghas de coiro, timoeiro de coiro, e un anaco da cabeçalla do carro na que leva a chavella)

 (Cuberto da casa de miña tía)

 

(Carro con sachadora, e escarpadora)

   

(Escarpadora, e pégha do carro = "V")

   

(Chavella na cabeçalla / Madeira para façer as peças do carro / Roda solta doutro carro, cun cacho de eixe cortado)

 

(Xugho estreito, propio de sachadora, con cancallas, onde van dúas vacas. Tamén pode usarse o xugho de carro, ou do de arado de pau. Ten a corda, co "balançín" de madeira, para enghanchar a sachadora ó xugho.

Non ten porque ser con dúas vacas, senón que unha vaca soa co xugho individual, pode turrar ben da sachadora. Cando a leira é moi ghrande, mellor dúas vacas, que unha.) 

 

(Porta da casa de Venançio / Portal do cuberto de Piñeiro)

 

(Foto da esquerda: peche de pedra façendo de curral onde, o día do curro, xuntaban os cabalos que baixaban do monte. Hai unha pía no centro onde bebían os animais. / No medio, portal de madeira dos de Chouça, da que saeu Luísa que casou en Carboeiro-Cures, na casa do Ghorrión. / Ao seu carón, portal metálico do cuberto dos de Silvestre.) 

 

 (Hórreo dos de Piñeiro / Pé do laghar do que non sei porqué está aquí)

   

(Ovellas, carneiros e años, de Antonio de Eiteiro paçendo na súa leira en campo, entre herbas

 manteighueiras, fieitos, ...) 

   

(Eira e patio da casa nova de Antonio de Viviana con peças do carro de vacas) 

(Eixe, ou eixo con rodas)



(Cuberto de Antonio de Viviana)
 
(Cabeçalla, chideiro, e xugho con timoeiro)
 

 

(Forno novo de porpiaño, con cambota rústica de pedra sen labrar / Pequena parte do carro, e xugho en máis detalle)

 

(Sachadora con balançín de madeira)

Seghundo me conta Antonio, hai tres tipos de xugho, que son: xugho do carro das vacas, xugho do arado de pau, e xugho da sachadora. De tódolos xeitos, polo que me dixeron meus pais, era posible empreghar o xugho do carro das vacas para sustituir ós outros dous tipos de xugho)

(Xugho de cancallas para carro de vacas. Ten timoeiro de coiro, apiadoiro=apioghón=apeoghón de cadeas / Na foto dereita: Pégha do carro) 

(Na esquerda, xugho de cancallas, para o arado de pau. É de cancallas polo tipo de buratos cadrados / Na dereita, xugho de cancallas, para a sachadora) 

(Esquerda, chavella para a cabeçalla / Na foto dereita, tódalas cancallas para o xugho)

(Xintoiras dun dos lados do carro, onde xa levan pasador de ferro, con torca para façer de freo no eixe do carro / Palleiro na eira de Antonio, feito por meu curmán, Moncho de Xusto, a propósito da ghrabaçión do proçeso de apañado e malla do çenteo polos veçiños de Calo, ghrabado nun CD por Antonio de Viviana)