REFRÁNS, por Ramón Laíño

O beber sen comer é unha desghraçia.

O vello de vello, niñés.

Aghosto pasou e que mallou, mallou.

(É o mes máis caloroso do ano. A malla do trigho acostumábase a mallar co mallo. A chover non se pode mallalo. O verán foise co aghosto e en setembro ighual ven a chover.)

Cando hai fame non hai (n´hai) pan duro.

Cando hai fame non hai cousa mala. (Para comer)

De este mundo llevarás panza llena y nada más.

Como deçían os vellos: - A casa canto quepas, e os bens cantos vexas.

O çestiño do criado, ben postiño e mal calcado.

(Dise por exemplo do çesto da herba ou de calquera cargha que vai ben colocado pero pouco calcado ou pisado para que teña máis valoura e aparente máis do que leva ou é.)

O probiño do criado, mal vestido, e mal calçado. 

(Para quen traballa non lle cubren as neçesidades básicas. Neste caso fai referençia calçado dos pés, que daquela soían ser socos, con chatolas na suela.)

Barco ghrande, ande, non ande.

Chámame ghorrión, e bótame trigho.

Sempre ten máis que deçir o que / quen cagha na casa que quen a lava.

(Outra versión) Manda máis quen cagha na casa que quen a lava.

Máis vale ter que desexar. / Vale máis ter que desexar.

As sopas de viño fan de vello un miniño.

(Sopas de cabalo cansado que é pan mollado en viño tinto. Se se quer bótaselle sucre.)

Máis vale andar solo que mal acompañado.

Na casa allea, o que ben está, ben estea.

O palleiro non se fai sen palla. (Asi como para façer o palleiro, fai falta palla de calquera cereal, millo, trigho, çenteo, çebada, avea, ... Tamén se di por calquera persoa, que sen comer non se enghorda, nin se bota corpo.)

Ir e vir, carretar se chama. / Ir y venir, carretar se llama.

Tanto ten asoutar, coma dar nas cachas.

Para fóra todo o mundo traballa.

O que nunca tuvo un porco, e aghora ten un porquiño, anda sempre quiño quiño.

Non hai (n´hai) ouro que non reluça.

Non hai pouco que non cheghue, nin moito que non se acabe.

(Outra versión): Non hai riqueça que dure, nin pobreça que non cheghue.

O home nunca espera.

O home, e o can van a onde llo dan.

Por San Martiño bebe o viño, e mata o porquiño.

A quen lle pica, allos come.

Mentres petan, ben lles vai.

Mentres se berra, aléntase.

O que morreu é o que non fala, nin berra…

Como as ovellas de Pedro moreno, deitarse tarde, e levantarse çedo.

Non hai duro que non ablande.

Para un bo sempre hai un mellor.

Cada un ten que apandar coa súa.

Os luns tódolos carallos son uns.

Onde hai ghalos non cantan ghaliñas. / Onde hai ghalo non canta ghaliña.

(Outra versión) Onde hai ghalo non canta ghaliña, a non ser que o ghalo sexa unha morriña.

Cando chove e non hai (n´hai) vento non hai (n´hai) mal tempo.

Cando chove e hai vento, hai mal tempo.

Se non chove e quenta o sol hai bo tempo.

O que se abrigha debaixo da folla, dúas veçes se molla.

O que non sabe é coma o que non ve.

En febreiro casan os paxaros.

Cando chove e quenta o sol anda o demo por Ferrol.

Vale máis / Máis vale pouco, e ben, que moito e mal.

Cada cousa para o que é. E o sapato para o pé.

En boca çerrada / pechada non entran moscas.

O falar non ten cançelas.

Nunca foi máis neghro o corvo cás alas.

Onde hai papeles, calan barbas.

O que non tira ós seus é un porco.

Mañán ou morrerá a burra, ou quen a arree.

O que manda nunca morreu derreado.

Cousa de moitos, ben comesta e mal ghuisada.

Quinçe. Do que non ten, rinse.

Fala moito o san co enfermo.

En / Por Santa Luçía, sácalle á noite e dálle ó día.

Lombos, e blandas en ghrandes alturas pareçen molduras. 

(Nos muros, as lombas e blandas desde lonxe pareçen molduras)

O que leva, leva e o que raña, raña. 

(Outra versión) O que leva, leva, e o que dana, dana.

Meu santo San Salvador, coidamos de amellorar e imos a peor.

Quinçe días, tres semanas, poucas son as malas fadas.

En março queiman as mans as madamas no palaçio.

En março xa mosca o ghando no monte.

Despois do vinteún de xaneiro escureçe co salto dunha pulgha.

Dios nos libre dun can rabioso, dun testigho falso, e dun mal veçiñó á porta.

No maio por ben que che vaia, non cómala raia. 

(Pode façer mal, xa que é cando empreñan. Están no preñador, polo visto.)

En maio te mollas, e en maio te enxughas.

En maio corre a aghua detrás do arado.

(Anque a aghua corra detrás do arado hai que botalo millo sen falta.)

O día da Candelaria, se chove vai o inverno fora, e se ri está por vir. 

(Outra versión) Polas Candeas, se chove vai o inverno fora, e se ri está por vir.

Entre março e abril sale o cuco do cubil.

O que todo quere, todo perde.

A laranxa á mañán vale ouro, ás doçe, plata, e á noite, mata.

O conto non mantén, pero axuda a vivir.

Por un morto non dan un vivo.

A todo can flaco lle veñen máis pulghas.

A vida que non é reñida, non é rexida.

O resultado non é como empeça, senón como acaba. 

(Outra versión) A cousa non é como empeça, senón como acaba.

Ovella que berra, bocado que perde.

Morra a marta, morra farta.

Despois de casado, o primeiro día bico con bico, o seghundo cu con cu, e o terçeiro colle as maletas, e vai pescar. 

O ben feito ben pareçe, e o que o fai, ben mereçe.

O comer, e rañar solo se quere empeçar.

Na terra do meu home, o que non traballa, non come.

Moitos ofiçios ten Xan, e de nincún ghana pan.

Home pequeno, fol de veneno.

O que rouba fai por ter.

As palabras antes de diçilas, hai que medilas.

O que moito elixe, ou moito escorre, ou moito empacha.

A sardiña en San Xoán molla o pan.

En pasando San Mighuel, vai ós fighos quen quixer.

O que do seu fai alleo, colle un corno, e méteo no seo. 

(Quen non se preocupa polo seu, dise coma o que colle un corno que non lle ten utilidade para nada, e ghárdao debaixo da chaqueta, ou doutra prenda a esa altura do seo.)

Se é ghallegho ha de cantar (Tarde ou çedo non gharda seghredo)

Deus os dá, e eles se xuntan.

O cregho onde canta, alí xanta.

A carne, carne cría, e o peixe é aghua fría.

O inverno de San Martiño, ghrandiño ou pequeniño. (Ghrande nove días, e pequeno tres)

O que dá consello, non dá diñeiro.

O que de moço bailou, aínda de vello lle dá xeito. 

(Outra versión) O que de moço baila ben, aínda de vello lle da xeito.

De burro morto, çebada ó rabo.

Se en San Xoán chora, non maduran as silvas nin as amoras.

En San Xoán a sardiña molla o pan. 

(Outra versión) A sardiña en San Xoán molla o pan.

Os moços morrerán, pero os vellos non queda nin un.

Onde hai ghalo non canta ghaliña. 

(Outra versión) Onde hai ghalo non canta ghaliña, a non ser que o ghalo sexa unha morriña.

Bérralle á filla para que entenda a nora. / Tamén hai quen lle berra ó fillo para que entenda a nora.

Morreu a bruxa, que se vaia o demo con ela.

Deus pan, Deus peixe.

Cada mestriño ten o seu libriño.

Máis vale viño demo que aghua santa.

O vinteún de março entra a merenda, e mailo descanso.

(Empeçan a ser os días máis ghrandes)

A cabra coxa non quere sesta. 

(A persoa que é lenta non pode perder o tempo)

O crego onde canta alí xanta.

O que ten moito mel, un cómeo coa/ca man e outro ca/coa culler.

Cando chove, e quenta o sol, anda o demo por Ferrol.

Antes de casar mira ben o que fas. 

(Outra versión) Se te vas casar mira ben o que fas.

Deixa andar o can coa/ca roca, e o ghato coa/ca maçaroca.

De çento unha ves, caghou o rei nun çesto.

Uns polos outros, e a casa sen varrer.

En abril déixame durmir, que en maio de meu me caio.

(Caio só co traballo de botalas leiras, tamén co moito sol, ...)