VIVENÇIAS, OCORRENÇIAS E MISTERIOS AOS OLLOS DA XENTE, por Ramón Laíño

ROUBAR UN FEIXE DE PALLA 

 

Daquela, había xente que se vía con poucos medios para acomerar os animais. E de ves en cando, andaban á roubacha.

Dunha ves, un home da aldea de Cures tiña que acomerar o ghando e deçideu que debía xuntar un feixe de palla de millo.

Polo tanto, propúxose ir a un sitio apartado, onde non fóra visto por ninguén. Escolleu a paraxe de Fraís, e foi a unha leira allea, onde había un palleiro xa feito.

Foi sacando pés do palleiro, e despois de xuntar a palla, púxoa enriba da corda, e amarrou o feixe.

Carghouno ao lombo e botouse a andar, saíndo de Fraís ata encarreirarse polo camiño principal de carro, con direcçión á aldea.

Nese intre, viña máis atrás, outra persoa. Era Manolo do Caseiro. Pareçe que saíra de Cadarnoxo, e collera polo camiño de “Piñoi”, ou polo da “Devesa” para cheghar tamén a Cures.

Xa, desde a distancia, Manolo veu ao home do feixe e conoçeuno polo súa figura. Douse conta que por aquí non tiña propiedades de seu e polo tanto, collera a palla no alleo.

Como era tan ocorrente e vivo, foi pola calada, sen façer ruído, ata achegharse por detrás del. Amparándose en que a persoa que carrexaba o feixe, estaba apropiándose do que non debía, sacou un chisqueiro do peto, e prendeulle lume na palla.

Entón, ao ver que o lume prendera ben, retirouse e buscou un sitio para aghacharse, quedando ao asexo, sen que fora visto.

Ao pouco tempo, o home do feixe, seghundo camiñaba, foi sentindo calor, e presinteu lume enriba del.

Ao darse conta, veuse apertado e tirou co feixe. Sen querer saber máis, e sen mirar para atrás, marchou a toda présa.

Ao final non lle valeu de nada ir roubar, porque non o aproveitou el, nin seu dono.

RAMONA DE ANDRÉS, DA GHRAÑA, E A BROMA

Dunha ves, como tódolos anos, un ghrupo de familiares partía desde Cures, monte a través, camiño para as festas de Nebra. Podían ir ghrupos por separado, ou reunírense todos dunha ves, e partiren xuntos do mesmo punto.

En realidade, sempre se dirixían a Calo, á casa dos de Xusto, onde moraban Teresa, cuñada solteira de miña tía Elena, a propia tía, Alfonso seu home, e os fillos deles. Ahí, dábanlle apousento, comida, e dormida.

Teresa, e Alfonso valían moito para a xente. Eran moi campechanos, divertidos, tanto para os rapaçes, como para os adultos. E sempre reçibían aos hóspedes cos braços abertos.

Soían cheghar un día antes das festas, e marchaban ao día seghuinte do remate delas. Xuntábanse moita xente. Como non cheghaban as camas, xuntábanse xalghóns que puñan no chan dos cuartos. Os rapaçes e moços nuns cuartos, e os maiores noutros. Todo o mundo comían na mesa cos da casa, e dábanlle do que había. Eran moi farturentos, dentro da escasés da época.

Xa, soamente o estar na casa dos de Xusto, xa era unha festa e diversión en sí. Aparte da propia festa, ao baixar a Nebra.

Nesta ocasión que nos ocupa, dentro dese ghrupo que saeu nese momento de Cures, contábanse tío Domincos do Caseiro, súa muller tía Secundina, miña avoa materna Esperança, irmán de Secundina, miña nai Isolina, e alghunhas persoas máis.

Foron subindo por Covelo, e chegharon ata a Ghraña. Alí viron a Ramona de Xuliana, tamén conoçida como Ramona de Andrés. Xa a conocían de sempre. Era unha muller moi sinxela e de boa fe.

Ela, tiña moitas crabas e ovellas. A súa casiña era moi humilde e pequena. Din que lle tiña tanto cariño aos animais que durmía con elas na corte.

Deste xeito, diçir que estaba como podía, tanto no que se refire á súa apariencia, coma o seu coidado.

O fato de xente veu aos animais que estaban á vista. Entre o ghrupo, destacaba tío Domincos do Caseiro, como o máis gharabulleiro, atrevido e bromista.

El díxolle a súa muller, tía Secundina:

-          Voulle gastar unha broma a Ramona de Xuliana.  

Ela, respóndelle:

-          Deixaa oh!. Non te metas con ela, non vaia ser o demo que pase calquera cousa.

Pero el non lle fixo caso. E con gallardía, fai o xestos como collendo unha craba, diçindo:

-          ¡Ah. Esta craba xa a quero coller eu!

Entón, vai Ramona, colleu un pau de toxo, de paso que di:

-          ¡Ai, ladrón!  E peghoulle co pau na cara.

El, começou a sangrar moito pola cara e Secundina, súa muller, diçíalle:

-          ¡Ves! ¡Non te meteras con ela. Estache ben por meterte con ela. Por façerlle a broma!

E desde alía, seghuiron camiño a Calo, ata a casa de Xusto para as festas de Nebra.

MARÇELINA DE NOÇEDA E OS GUARDIAS

Estaban nos iniçios das plantaçións dos montes. Os pinos eran pequenos e polo que se ve había unha lei que prohibía que os animais comeran esas árbores de pequenas.

Ata o momento, e por tradición, os montes públicos sempre foran libres e descampados. As xentes con ghando e animais, paçían libremente por eses montes, sen restriçións nincunhas.  

Había unha muller en Noçeda, chamada Marcelina que tiña ovellas e crabas. Ela tiña unha ghran corpulençia, era brava e destemida. O seu pelo era grande e enghuedellado.

Resulta que as ovellas e as crabas desta muller comían nos pinos pequenos.

Un día, chegharon uns ghardas civiles andando ata Noçeda e petáronlle na porta da casa de Marçelina.

Ela, desde dentro, preghuntoulle que querían.

Eles dixéronlle:

-          ¡Vámola prender porque as súas ovellas e crabas comen os pinos!

  Respóndelles ela:

-          ¡Ai, esperen un anaco que vou lavar un pouco o peteiro.!

Cadraba que nese momento a muller estaba toda sen peitear, coa vestimenta daquela maneira, con aquel pelo enghadellado, e a cara enferruxada de neghro polas labores do forno, ...

Logho, coa porta pechada, tal como estaba, agharrou unha ghalla, e vaise cara a porta. 

Abreuna e apuntándolle a eles, como con intençión de espichalos, dille:

-          ¡Cóllanme aghora!

Eles, ao vela con esa pinta, e coas puntas da ghalla diante dos seus fuçiños, tomaron impresión, asustáronse e marcharon dalí.

O HOME E OS SOCOS NOVOS

No tempo do antigho réxime, a guardia civil andaba en parellas polas aldeas. Din que cando estaban lonxe do punto de partida, pedíanlle ao alcalde de barrio da aldea que lle buscase alghunha casa para pasar a noite.

Este alcalde de barrio falaba con alghún veçiño por se eses guardias podían pasala noite na súa casa. ¿Quen se podía negar?

Resulta que nunha ocasión unha parella deles rondaba a aldea de Cadarnoxo, en busca de alghuén, por alghún asunto.

Nun momento do recorrido, viron un home polas costas, levando un feixe de toxos ao lombo. Esa persoa tiña uns socos novos, e a sola de madeira víase branca.

Os guardias ao velo, foron detrás, e xa perto del, dixéronlle:

-         - ¿Es usted tal persona?

El, como posiblemente era quen estaban buscando, e coa mosca detrás da orella, tirou co feixe de toxos. De seghuido, xa sen mirar para atrás, botouse a correr.

E os guardias, diçían socarronamente:

-          - ¡Como corre con los zapatos nuevos.!

(Vese prepotencia e distançiamento das autoridades do réxime con respecto ao xeito de vida das nosas xentes. E a maiores, tiñan permiso absoluto para abuso de autoridade, dando lugar á impunidade total do poder estableçido.)  

OS PILLABÁNS AVENTUREIROS

Polos lughares de Comoxo, A Cuncheira e Paços de Coroño, había tres homes ben parrandeiros e bromistas.

Érase José do Ratiño, de Comoxo, quen sempre levaba un chapeu branco, con chaqueta de traxe clara e pantalón de tergal da mesma cor. Ademáis, andabau cun bastón fino, de punta prateada.

Tiña unha vos rascada, e era moi parrandeiro, e ocorrente.

Por outra banda, atopábase José da Cacarexa, o cañero da A Cuncheira. Coxeaba dunha perna. Era unha persoa pilla e pavera.

E por último, e non por eso menos importante, estaba Alfonso de Paços, nativo de Cures, da casa dos de Andrea. Era un home alto, sereno e bromista.

Todos eles tiñan unha vea común, como aventureiros e exploradores que discorrían calquera acçión audás, a cal, de seguro perviviría na lembrança do imaxinario popular.

De ves en cando, como todo o mundo, soían ir a alghunha taberna, como puntos de reunión seculares das nosas xentes.

Neste intre, era o punto exacto de encontro, a taberna da defunta de Juana de Pinaças, en Bermo.

Non se sabe como se orixinou a idea. Pero co paso das horas, entre copa vai e vaso ven, encontrándose nun ambiente máis aleghre, as ideas fluíron con máis rapidés.

A esas alturas, xa algho contentos, elaboraron un plan e deçidiron ir ás leiras da Brañeira.

Entón, saíron da taberna de Juana e dirixíronse alá.

Sería polo mes de maio, na época das flores, cando as mulleres andaban apañando herbas nas leiras.

Eles chegharon cunha cinta métrica ao punto acordado, alí, na paraxe da Brañeira. Un deles, para dar un aspecto máis serio e de mellor aparentar, puxo unhas ghafas escuras.

Entón, directamente puxéronse a medir coa cinta métrica, na leira que lles cadrou. Un agarraba por unha beira, e o outro tiña na man a roda da cinta.

Façían xestos, e simulacros de medición, espetando cachos de canas e paus onde mellor lles fighuraba.

As mulleres que estaban apañando a herba, ao velos, dixéronlle:

-       
                ¡Eh! ¿A qué andades?

Os armadanças contestaron:

-          A medir para meter unha traída de aghua!

Elas:

-          ¿Para quen?

Os bromistas:

-          Para o axuntamento.

A muller que cadraba a ser a propietaria da leira onde eles estaban medindo, diçíalles:

-          ¡Ai. Por aquí non que esta é a miña finca.!

Eles, canto máis lle insistían e berraban as donas das fincas, máis ao medio do terreno se metían a espetar as marcas.

Dado que os ocurrentes non façían caso, e seguían o conto, entón as mulleres cabreáronse e começaron a correr detrás deles, cos fouçiños na man.

Ao final, non lles quedou máis remedio que fuxir. O que podía correr ben, andaría mellor.

E o do bastón, e o que coxeaba, correrían coma a cochilitranca.

A LUS ANUNÇIADORA

Por aqueles anos, na década dos 50, meu pai e meu padriño, Manolo do Caseiro, traballaban de carpinteiros polas casas, ao xornal.

Este ofiçio, façiaos andar de casa en casa. Xeralmente, o dono da vivenda para a que lle estaban traballando, compartía con eles o xantar (comida e bebida), do pouco que había daquela. Eles sentaban na mesma mesa, xunto cos da casa.

Cando acababan o traballo contratado, pasaban a outro fogar, seghundo os fosen chamando.

Nese momento particular, estaban ocupados na casa dos de Outeiro, de Cadarnoxo.

Logho de remataren a xornada dese día, na casa de Outeiro, volveron ámbolos dous andando con direcçión a Cures.

Era unha noite de entresemana, da que calquera non sospeitaría nada estrano sobre o chan e baixo o ceo.

Daquela época, non había lus pública. Polo que calquera labarada, destacaba nítidamente na escuridade da noite misteriosa e máxica.

Estaban vindo polo camiño “das Devesiñas” (paraxe que atravesa as brañas de Cadarnoxo). 

Naquel período de tempo, había unha persoa moi enferma na aldea de Cures, a defunta de Leonor do Couto. Aínda era unha moça moi nova.

Diçiase que tiña o “cólico miserere”, que actualmente se conoce como apendiçite.

Desta enfermidade, como de tantas outras, daquela morría moita xente. Unhas veçes por non ter cura, outras por non chegharen a tempo, como tamén pola escasés de médicos, a distançia, … Hoxe en día, boa parte daquelas enfermidades teñen cura, caso de coutar nos iniçios a enfermidade, ou de existiren medios para seren tratados.

Meu pai e meu padriño, estaban nos iniçios do camiño das Devesiñas, polo que aínda se atopaban por debaixo da casa dos de Anxel de Cadarnoxo. E desde alí, viron unha lus moi estrana saínda da casa do Couto, ondes estaba a moça convaleçente. Os seus movementos e brilo, non pareçían de orixe humano.

Seghundo eles avançaban polo camiño das Devesiñas, na metade das brañas de Cadarnoxo, viron que a lus se dirixía polo camiño da Fonteviñal, baixando polo camiño da Crus, perto da casa de Arruchelo. E, alí perdéronlle o rastro.

De acordo cos seus testemuños, non semellaba lus de farol, nin de carburo, e moito menos un colmeiro de palla ardendo. Era algho diferente, dunha orixe inmaterial.

Na mañán do día seguinte, sóubose que morrera Leonor.

Había un home da aldea, Nicolás das Chonas, que era tío de ámbolos carpinteiros e acostumaba visitar á persoa enferma e súa familia.

Para saíren de dúbidas, os que avistaran esa misteriosa lus, comentáronlle sobre tales feitos. Pero, aseghurou que a esas horas non fora alá.

A defunta, no traslado do seu corpo, recorreu ese tramo por onde a lus pasara na noite anterior para logho, cheghar ata ighrexa, e finalmente ao cemiterio.

Nunca foi camiño sacramental para levar os deuntos ata a ighrexa, e tocoulle por primeira ves a ela ese recorrido. 

Existía o camiño sacramental, que vai á ghrexa, pero a ruta escollida foi a marcada pola lus nocturna.

De tódolos xeitos, eles non tiñan palabras para poder recrear e interpretar esa espeçie de luminiscençia refulxente que viran a noite anterior.

O RESPLANDOR DA LUS MISTERIOSA

Andaba o dourado verán acompañando a vida das xentes. Tempo de calor, bulir dos animais, madurar dos froitos, aleghrías de vivir.

Xa começara a ouvirse o canto dos ghrilos ao anoiteçer.

Co ciclo chegado, xa estaban asignadas as roldas da regha do millo. Por veçes, a uns tocáballe polo día, e a outros pola noite. E así, íase rotando en cada período de tempo pactado.

Era unha noite dese xeito de vida, como tantas outras noites que lle teñen tocado ás nosas xentes por esa época.

En moitas ocasións, abarcaban ata os inicios da madrugada. Era frecuente, cando tocaba reghar o millo de noite, façelo ao volveren das festas nocturnas.

Alí, en plena Aghra de Cures, na “Leira das Pedras”, atopábanse de noite, miña nai que era unha rapaça de dezaseis ou dezasete anos e máis súa irmán, tía Benigna, xa casada na Ameán. Estaban na regha do millo.

Miña nai axudáballe a alumear co farol para poderen ver o traballo que façían.

Miña tía, guiaba a aghua da presa co sacho, ou a lighoña, para dentro da leira. Abría reghos entre os carreiros de millo, e façía poços para beberen as raíçes.

Nun momento da ceifa, tía Benigna erghueu a vista e ollou cara a Ameán. Alá, veu un resplandor inmenso que baixaba do adro da ighrexa, cheghou ata o cruçeiro, sigheu ata a casa vella do Sampaio e da Verbena, e foi ata o cruçeiro da Ponte Ghrande e alí desapareçeu. Era moitísima lus e moi voluminosa. 

De tódolos xeitos, a ela saeulle diçir: ¡Ai, Deus meu! ¿Quen andará con alghún colmeiro nesta hora da noite?

Tampouco, miña nai sabía que podía ser.

Cando xa remataron a regha, xa de moi noite, case de madrugada, dispuxéronse para marchar. Miña nai, acompañou a miña tía ata Ameán, servíndose do farol.

Pasaron a carón do adro da ighrexa, pero non había rastro de nada. Continuaron a marcha, e miña nai durmeu na casa dela.

Ao outro día, tía Benigna preguntou pola aldea se andivera alghuén de noite, con farol, lus de carburo, ou con colmeiro de palla. Pero ninguén vira ren.

Mirou no chan e tampouco había sinais de foghueira ninguna.

Pero, tal como comentaban elas, a lus de carburo non alumeaba tanto como para provocar semellante resplandor. E moito menos, calquera dos outros elementos, como un farol, ou un colmeiro de palla.

E dalí a uns días morreu unha persoa desa aldea. Seghundo elas, non se pareçía a nada conoçido que tiveran visto nunca antes.

Misterios da noite aos ollos da xente.