Como primeira fase do seu çiclo corresponde a poda da viña, que vai, normalmente, do des de xaneiro ata que se acabe, aproximadamente a finais de febreiro.
Podando (recortando as vidras para deixar os labores)
Despois de San Viçente nin mencuante nin creçente. (A partir desta data xa non é neçesario fixarse na lúa á hora de podar a viña, ou calquera árbore froiteira. Pódase á eito.)
Abatendo (baixando os labores e amarrando cos vimbios)
Cando podamos a viña, debemos deixar algho separado o corte da vidra con respecto ao ollo: (prominençias que están no labor do ano pasado e por onde brota o labor novo deste ano, do cal virá o ghomo e posteriomente a uva).
É preferible manter o labor do ano pasado deixándolle tuto, ou torna, eso como vexamos máis apropiado. En cambio, os labores de hai dous anos, chamados "ladróns" deberíamos podalos, cortándoos pola súa base, xa que temos a viña replanteada con esa intençion.
Deste enfoque sae un refrán: "Habendo homes de ben, non se deixan os ladróns."
Tamén soen naçer ladróns da viña directamente no toro da cepa, a calquera altura dela, que podemos sacar xa coa man, ou senón coa tesoira de podar.
Ghomo no labor, en primeiro plano
Se a çepa leva un gholpe ou corte non axeitado, debemos botarlle terra do chan coa man ou os dedos, enriba da ferida para que coute e çicatriçe, sen que sigha perdendo savia. Sábese que estes cortes firen a çepa, e réstanlle vitalidade pola perda do seu líquido, a savia.
De tódalas maneiras pode ser que veña en sí e, rexurda de novo, debido, sobre todo, ao alimento que a mesma planta toma da terra e da lus do sol, así como á súa propia autocuraçión.
Hai un refrán para a situaçión anterior: “Comer come de todo, leite tamén toma e se non é çegho ha de ver”. É diçir, que a planta pode rexurdir de novo.
Dentro da poda, inclúese amadeirar a viña, que abranghue meter ghuieiros sobor chantóns de madeira ou, sobor postes que se amarran con vimbios ghordos, tamén se meten canas (ou senón varas, barrotes), amarrando todo esto con vimbios ao arame, e por último, abater (baixar onde cadren mellor os labores xa cortados e atalos con vimbios onde corresponden.)
Abatendo
O que sabe abater sabe podar. (Esto explica que ao baixar o labor: vidra xa cortada da viña, hai que saber para onde debe ir, é diçir, a direcçión a onde nos interesa que vaia e, logho de baixala, amarrámola cun vimbio onde toque.)
Travesas da viña: canas, varas, barrotes, arame, ..., que van ó través da viña.
Encabeçar a viña: meter canas, ..., no remate da viña. É diçir, nos lados máis pequenos, que son a cabeçeira, e o pé, seghundo como se mire. Leva as chamadas "canas, ..., de diante", e as "travesas". As canas de diante, van nos finais deses lados estreitos, en sentido lonxitudinal da viña, e poden cortarse en cachos, seghundo o espaçio a encher. E as travesas, van atravesando por riba das canas de diante.
Materiais que se empreghan na poda e o seu significado:
Vidras cortadas
Antighamente, para façer viña, tiñan a base de apoio soamente con chantóns de madeira. E na cama (emparrado de riba), levaban ghuieiros sobor os chantóns. Logho, na rilleira ou perímetro da viña, van as chamadas "varas de diante", e por dentro, as "varas de través", máis delghadas que as de diante. Todo amarrado con vimbios, onde façía falta, claro.
Despois empeçaron a pórse os postes de pedra para complementar cos chantóns de madeira, e aghora tamén entraron os postes de çemento. Poden ser postes dun mesmo tipo: pedra ou cemento, senón un combinado dos dous tipos. Esto, vai "despraçando" aos chantóns de madeira que se empreghan menos cá antes. Mais, eso non quita que se rompe un poste de pedra ou de cemento, ou se desfai alghún poste de cemento polo óxido, poda pórselle alghún chantón de madeira.
Despois empeçaron a pórse os postes de pedra para complementar cos chantóns de madeira, e aghora tamén entraron os postes de çemento. Poden ser postes dun mesmo tipo: pedra ou cemento, senón un combinado dos dous tipos. Esto, vai "despraçando" aos chantóns de madeira que se empreghan menos cá antes. Mais, eso non quita que se rompe un poste de pedra ou de cemento, ou se desfai alghún poste de cemento polo óxido, poda pórselle alghún chantón de madeira.
Seghundo o parághrafo anterior, para crear a cama por riba dos chantóns e dos postes, métese alambre, canas, ghuieiros, varas, barrotes de madeira, etç., amarrados cos vimbios.
Hoxe en día, aínda se vén viñas feitas e traballadas, totalmente de madeira. Sen postes, sen alambre e sen canas no emparrado. Levan os chantóns de madeira, e por riba deles, os ghuieiros en sentido transversal á viña. Logho, na rilleira ou perímetro da viña teñen as chamadas "varas de diante", e por dentro as "varas de través", máis delghadas que as de diante.
Poden usarse en ves das varas de través, as canas, ou senón tamén barrotes de madeira.
Hai xente que, nas viñas actuais, empregha o arame ó través para façer o emparrado. E hainos, hoxe en día, que cheghan a meter tubos de plástico de través, por riba do arame, en ves de todo o material anterior.
Cana: vexetal de tronco duro, duns catro metros de lonxitude.
Apañando canas no canaval, e repartidas por tamaños
Apáñanse no mes de xaneiro no canabal, sitio húmido, normalmente nas brañas. Nós soamente as esfollamos, é diçir, sacámoslle coa man as follas saíntes, empeçando desde a punta ata o cañoto.
Hai alghunha outra xente que as estonan completamente cun fouçiño, tanto as follas saíntes como toda a capa de folla que envolve a cana.
A cana empréghase para amadeirar a viña, como vimos anteriormente.
Feixe de canas, as mais loncas e brancas, no medio a carón dun poste de pedra
Logho, desto, clasifícanse seghundo o ghrosor e lonxitude. Póñense ao través por riba do arame e, amarradas con vimbio a el. De seghuido, abátese (báixanse os labores e amárranse con vimbios a onde cadre o abatemento).
Úsanse as canas con máis frecuençia que calquera outro material natural, posto que naçen cada ano nos canabales e medran moi axiña, alcançando a altura sufiçiente para metelas nas viñas. No próximo ano que se amadeire a viña, se for preçiso, volven cambiarse por outras novas. Senón, no caso de estaren aínda duras, déixanse as do ano pasado.
Esto evita ter que empreghar moitas varas. Pese a que duran máis nas viñas, chegha un momento en que tamén hai que cambialas.
De utiliçárense en masa cada ano na mesma medida que as canas, quedarían os montes despoboados de cría de pinos e arcolitos, posto que a súa medra é máis lenta e laboriosa.
Meus curmáns por vía paterna, Moncho e Suso. Ambolos dous son irmáns, e están carghando un carro de leña en Vilar de Fóra, para enxughala (secala) dentro do seu cuberto.
Vilar de Fóra
Varas: crías de pinos ou arcolitos que se apañan en xaneiro no monte. Córtanse e despónlanse cunha machada para logho estonalas cun fouçiño, téndoas preparadas para amadeirar a viña.
Varas xa estonadas nunha viña dos do Castaño, en "Vilar de Fóra"
Varas no muro das escaleiras que soben á horta do Castaño, fronte á casa del
Teñen o mesmo fin e proçedemento que as canas, pero son máis duradeiras.
Nota: Fóra desta canle, por outras terras e lughares, ás varas tamén lles chaman tirafustes e latas.
As varas e ghuieiros escouçéanse (dárlle bo remate, rebaixándoa e cortándoa na parte ghorda) cando se amadeiran as viñas.
Barrotes: de madeira labrada na carpintería, e son moi homoxéneos, é diçir, do mesmo ghrosor e lonxitude, con semellante uso que as canas, pero co inconvinte de rarear os montes.
Barrotes de madeira, con alghún ghuieiro polo medio.
Labor: Vidra da çepa que se recorta seghundo as medidas na técnica de podar, á espera de que aghome e se críe a piñoca da uva, ata desenvolverse completamente.
Ghomo: pequeno vulto vexetal que sae cando abrocha a viña.
Tuto: espaçio do labor que leva de çinco a seis ollos.
Torna: espaçio do labor que leva un ou dous ollos. De ser neçesario aghuantar a viña atrás, optamos por deixarlle solo unha torna ao labor para que non avançe moito para diante porque senón quedaría sen producçión atrás.
Baçelo: Vidra cortada e plantada na terra coa fin de que enraíçe e medre un pouco para ser barbada.
Manighoto de baçelos, cun amarre de vimbio, coa fin de seren plantados. / Baçelo plantado na terra e apoiado nunha estaca
Barbada: vidra que desçende do baçelo, pero que enraiçou e medrou. Co tempo pasará a converterse en çepa.
Ladrón: é o labor de hai dous anos. Por eso, é preferible deixar o labor deste ano, e cortar o de dous anos. Tamén chámase ladrón, a calquera labor que naça no tronco da propia çepa, o cal arríncase, ou córtase sen miramentos, xa que absorbe alimento da planta.
Çepa: planta xa desenvolvida en toda a súa plenitude e con capaçidade de produçir uva.
Pugha: cachiño de vidra para façer enxerto na çepa, coma se fora unha árbore froiteira.
Diversos tipos de tesoiras de podar
Depósito do sulfato: tanque construído para depositar o sulfato ou calquera outro tratamento das viñas.
Depósito na nosa viña da casa de riba
Acostumábase façelo á beira das viñas que estiveran perto de fontes, ou manantiais de aghua.
De ter que sulfatar viñas alonxadas, façíase na casa usando un barril vello que servía dun ano para outro.
Entón, enchíase unha determinada cantidade de aghua no depósito, seghundo as medidas a aplicar.
Nesas épocas, o sulfato de cobre viña en pedra. Debido a eso, metíase unha cantidade de pedras de cobre nunha bolsa de esparto, a cal atábase nun pau que se puña atravesado entreaghuas no depósito, ata diluírse, sacándolle o pau e a bolsa de esparto xa baldeira.
Por outra banda, para que o sulfate agharrase nas follas e nas uvas, había que combinalo con cal en pedra.
Este cal en forma de pedra, era cal vivo. Para eso, enchíase un cacharro con aghua, dependendo da dose a utiliçar, e logho botábaselle a pedra de cal que se disolvía na aghua e fervía moito, ata apagharse e arrefriar por sí mesmo.
Despois de estar frío o cal, botábase ao depósito para mesturalo co sulfato xa desfeito e remexido, e volvíase remexer todo moi ben, quedando listo para dar.
Máquinas de sulfatar: Existiron os bombíns de sultatar a man, que se enchían nun caldeiro ata completar o recorrido da manqueira. Ver parte superior desta foto.
Posteriormente chegharon as máquinas de lombo,
11 de xuño de 2017
que levan o seu propio depósito e acçiónanse coa presión dunha palanca manual.
11 de xuño de 2017
Miña nai, de chavaliña (empeçou aos dezaseis anos), xa tiña que andar sulfatando as viñas coa máquina de cobre de sulfatar de ao lombo.
Andaban ela e, meus avós. Empeçaban ás 7 da mañán e remataban ás 23 horas da noite.
Só paraban para xantar pola tarde e, de inmediato, retomaban o traballo de sulfatar, como dixen, hastra as 11 da noite.
11 de xuño de 2017
Esta tarefa començaba en maio, e remataba en aghosto, aproximadamente o 10 de aghosto. Neste intervalo de meses, tiñan que dárlle "unha man" de sulfato a cada viña, de quinçe en quinçe días. Se cadraban épocas de pestes, tiñan que sulfatar máis veçes que cada quinçe días.
Cando era posible, servíanse dos depósitos comentados anteriormente, para encher as máquinas. E se eran en sitios que non dispuñan de depósito, tiñan que enchelas nun lavadeiro, nunha fonte, ou senón volver á aldea para encher as máquinas.
11 de xuño de 2017
Conviven coas de motor en carreta empuxada pola persoa, en tractor, ...
Existiron por aí adiante tamén as sulfatadoras instaladas en carros tirados por cabalos, vacas, etç.
Rilleira: arame da parte de fóra ou exterior da viña. Todo o seu perímetro.
Rilleira ou parte exterior da viña onde se apoia este feixe de varas
Esghanacán: amarre ou atadura de vimbio ghroso entre un chantón sen ghallas e un ghuieiro.
Chantón: Poste de madeira para soster un ghuieiro que aghuantan da viña. Sirve como comodín provisional dos postes de pedra ou de çemento.
Cando as viñas estaban sostidas por chantóns, di a xente que era bo para abonar a terra, pois ao apodreçeron por baixo façían abono. E incluso, o resto do chantón que queda, fáiselle un regho e entérrase tumbado no chan para apodreçer de todo. Tamén as canas que non valen, bótanse ao chan deixándoas apodreçer enriba da terra e póñense as novas que faghan falta.
Cando as viñas estaban sostidas por chantóns, di a xente que era bo para abonar a terra, pois ao apodreçeron por baixo façían abono. E incluso, o resto do chantón que queda, fáiselle un regho e entérrase tumbado no chan para apodreçer de todo. Tamén as canas que non valen, bótanse ao chan deixándoas apodreçer enriba da terra e póñense as novas que faghan falta.
Expresión: "ghabear por un chantón.", pode significar o mesmo que fuxir por onde sexa.
Chantóns, seghundo o tamaño das viñas
Poste de pedra: Pilar rectanghular de ghranito que sostén da estrutura da viña.
Poste de çemento: Da mesma fighura xeométrica que o poste de ghranito, e coa mesma funçión. Duran menos, xa que se enferruxan (oxidan) as variñas de ferro que levan por dentro, cheghando a abrir o cemento, e romper o poste.
Viña do Ramallal
Nas viñas de nova creaçión, dada a escasés de canteiros, e a dificultade en conseghuir a pedra, como tamén o maior tempo en labrar postes de pedra, soen empregharse máis a miúdo os postes de çemento, por seren máis rápidos en fabricarse.
Os soportes que fan de esquina, e aghuante nas viñas, compóñense de dúas partes:
Turro: Poste vertical que aghuanta e tensa do alambre. (Viña da casa de riba)
Estribo: Poste colocado aproximadamente, en ánghulo de 45 ghrados, e que encabeça no turro para contrarrestar a tensión deste último.
Turro, cun estribo. Viña do Ramallal
Turro, con dous estribos. Viña do Ramallal
Ghiueiro: pau ghordo que vai ao través da vida, de poste a poste, ou de chantón a chantón, e por debaixo do alambre, coa fin de aghuantar a viña sobre el.
Na foto da esquerda, ghuieiro posto na viña, e á dereita ghuieiros estonados.
Vimbio: planta do vimbieiro que se apaña en xaneiro, e son plantadas en brañas, ou reghueiros de leiras, xa que buscan a humidade.
Vimbieiro
Escóllense e límpanse, seghundo a lonxitude e ghordura. Serven para amarrar varas, canas, etç..., e abater (baixar e amarrar os labores) onde corresponda ou cadre.
NOTA: Tamén se fan cestos e buçeiros de vimbios. E para calquera outro uso que se nos ocorra e se adapten ben. Diçir que nas épocas de neçesidade, había moita xente que por "falta de medios", non podían comprar amalloas para os socos, cando estas rompían e, "aghulletábanos" con vimbios no sitio das amalloas.
Feixes de vimbios escollidos, pousados ao pé do pinche da casa de baixo, en Cures
Feixes
de vimbios, despois de sacados do fondo do lavadeiro, listos para usar
na viña. Están arrimados ao muriño da viña da casa de riba, en Cures
Estacas: paus pequenos chantados / espetados / espichados na terra, para soster baçelos, ou calquera outra planta.
Logho da poda, esperamos a que aghome o labor, é diçir, que bote o ghomo.
Ghomo: Pequeno vulto que lles sae aos vexetais no talo, ou nas pónlas e que se vai transformando en novas pónlas, follas ou flores. Na primavera as plantas botan os ghomos.
Dependendo dos usos e costumes de cada sitio e de cada casa, vén a seghuinte fase de sulfatar a viña.
Asímesmo, na época de nosos pais, avós, e xeraçións pasadas, acostumábase cavar a viña, polo menos tres veces repartidas entre o intervalo que vai da poda-abater ata antes da colleita da uva.
Refrán dito de dous xeitos:
1. "Dádeme unha, dádeme dúas, dádeme tres, pero sen a de maio non me deixés."
2. "Dádeme dúas, dádeme tres, pero sen a de maio non me deixés."
Este refrán enumera as tres cavas, ou cavadas da viña. No mes de decembro á viña cáelle, ou perde a folla xa seca. Neste mes hai quen a cava, por iso neste caso aplican o refrán número un, porque contan a primeira cava / cavada.
A xente que non lle da a primeira cava no mes de deçembro, pois acostuma a usar o seghundo refrán, ou número 2.
Aproximadamente para a xente do primeiro refrán, a seghunda cavada podería ser arredor de março, ou antes, senón despois, xa que eso dependerá de como estea a terra.
En troques, para a xente do seghundo refrán, a primeira cava podería ser xaneiro, febreiro.
Logho, como se di no refrán, a cavada de maio non podía faltar para ninquén de calquera dos dous refráns.
E por último, no mes de Santa Mariña (xullo), existía a posibilidade para quen quixera, de dárlle unha escarpada coa punta do lighón / leghón / leghoña, ou co sacho, levantando a herba pero xa sen cavala.
1. "Dádeme unha, dádeme dúas, dádeme tres, pero sen a de maio non me deixés."
2. "Dádeme dúas, dádeme tres, pero sen a de maio non me deixés."
Este refrán enumera as tres cavas, ou cavadas da viña. No mes de decembro á viña cáelle, ou perde a folla xa seca. Neste mes hai quen a cava, por iso neste caso aplican o refrán número un, porque contan a primeira cava / cavada.
A xente que non lle da a primeira cava no mes de deçembro, pois acostuma a usar o seghundo refrán, ou número 2.
Aproximadamente para a xente do primeiro refrán, a seghunda cavada podería ser arredor de março, ou antes, senón despois, xa que eso dependerá de como estea a terra.
En troques, para a xente do seghundo refrán, a primeira cava podería ser xaneiro, febreiro.
Logho, como se di no refrán, a cavada de maio non podía faltar para ninquén de calquera dos dous refráns.
E por último, no mes de Santa Mariña (xullo), existía a posibilidade para quen quixera, de dárlle unha escarpada coa punta do lighón / leghón / leghoña, ou co sacho, levantando a herba pero xa sen cavala.
Suso
do Campo ou, do Caseiro, con pantalón de dúas cores. María Iberia, súa
curmán, tamén da mesma familia. E Françisco, home de María. Todos eles
están cavando a viña.
Seghuindo a lóxica evolutiva da planta e por costume propio, empeçamos sulfatando cando abrocha o ghomo no labor.
Sulfatamos cada quinçe días ata darlle oito ou nove mans de sulfate, e dámoslle a última man arredor do quinçe de aghosto, data aproximada en que a uva começa a madurar.
Non debería sulfatarse a viña despois desa data, momento de começo da maduraçión, xa que almaçenaría maior cantidade de produto químico, sendo máis laborioso eliminalo ao fermentar no barril.
En caso de neçesidade, por mor de posibles praghas e enfermidades, dánselle dúas mans de xufre, seghundo se vexa a viña.
Aconséllase que non sexa despois de que a uva empeçe a madurar, posto que lle quedaría esa sustançia tóxica no froito e sería máis difíçil de neutraliçala na fermentaçión do vaghullo, dentro da perfia.
Todo este proçeso de maduraçión variará duns territorios a outros, seghundo latitude, tipo de terreo, lus solar, ..., modificando consecuentemente as datas nas fases de traballos, e tratamentos.
A continuaçión do aghomado do labor vai naçendo unha piñoquiña pequena con boliñas verdes e duras, en forma de ghraias, que son o çerne da futura uva, e cheghan a finais de maio a abrirse botando unha floriña en forma de estreliña.
Co paso do tempo e o calor, aproximadamente en San Xoán, pulgha a viña (cáelle a flor e destapa o vaghullo que se fará visible), onde alghunha piñoca “marcharase ao ghavilán” (1), dependendo se evitamos as posibles pestes e enfermidades que a atacan.
(1) Dise por “marchar o viño ao ghavilán”, cando as embrionarias boliñas verdes, pequeniñas e duras, non loghran abrirse e botar a flor con forma de estreliña.
Vendima de setembro de 2010.
Vendima de setembro de 2010.
Estas boliñas múchanse co paso do tempo e caen, polo que so lle queda o seu “cadraso”, estrutura, ou ponlas, sen nada.
Este cadraso vai reconverténdose en fiamento verde flexible, chamado ghavilán que busca a lus e ghabea para riba, e en moitas ocasións enrólase nos arames.
Viña pequena da braña do Ramallal.
Cando non pulgha a viña, ou só unha parte dela, xa non hai posibilidade de que nese ano volva reproduçirse para obter uvas dela.
Supoñendo unha evoluçión normal e fructífera da planta, retomamos a etapa en que lle caera a flor e se destapara, apareçendo o coraçón da uva.
A partir de aquí a uva vai medrando ata estar totalmente feita en tamaño, e despois vén o començo da madurés ata o final, aghás posibles enfermidades e praghas que llo impidan.
Tipos de uvas que hai pola parroquia de Cures: catalán blanco de çedo, catalán blanco de tarde, catalán roxo, catalán neghro, xereçano (ou ribeiro blanco), tinta-o de toro, tintillo-a, cachiño do país (é uva roxa), cachiño americano=barrantes (é tinta), albariño (é blanca), treixadura (é blanca), raposo (é blanca), mençía (é tinta), ghodello (é blanca), rioxa (é tinta), …
Dentro das nosas propias viñas da casa, podo concretar a existençia de castes como: catalán blanco de tarde, catalán blanco de çedo, xereçano, algho de albariño, catalán roxo, tinta de toro, tintilla, cachiño americano, ou barrantes, un pouco de rioxa, algho de mençía. Tivemos treixadura, cachiño do país, e raposo, pero foron secando.
Cando se vendima, existen dúas acçións sobre o vaghullo. A de rescoller e escoller.
Rescoller, significa coller as piñocas de uvas maduras e deixalas verdes na viña.
Escoller, consiste en quitar os vaghullos podres, secos, avinaghrados e verdes, das piñocas.
Hai que clarificar que o catalán blanco de cedo madura primeiro có catalán branco de tarde.
Alghunhas fotos representativas deste tipo de uvas:
Catalán Branco de Tarde.
Cando se vendima, existen dúas acçións sobre o vaghullo. A de rescoller e escoller.
Rescoller, significa coller as piñocas de uvas maduras e deixalas verdes na viña.
Escoller, consiste en quitar os vaghullos podres, secos, avinaghrados e verdes, das piñocas.
Hai que clarificar que o catalán blanco de cedo madura primeiro có catalán branco de tarde.
Alghunhas fotos representativas deste tipo de uvas:
Catalán Branco de Tarde.
Cachiño Americano que alghúns chaman Barrantes.
Esta uva, o Cachiño Americano, posta en espaller.
Por Tállara e lughares
limítrofes, ao Cachiño americano conóçeno ighualmente, polo da "folla redonda".
Ghereçano, tamén identificado como Ribeiro branco.
Tinta de Toro.
Tintillo.
Catalán roxo
Albariño.
Treixadura.
Raposo.
Ghodello.
Mençía.
Meus pais, a día 5 de setembro de 2015, apañando uvas na viña do Ramallal.
De paso que apañan, van probando alghunhas, como así se comproba nos seus beiços.
Noutra parte da viña.
As viñas façíanse de tipo emparrado, como era costume nestes territorios.
Os valdes e
caldeiros vanse enchendo, aos poucos.
As uvas sempre "din onde están", debido a que deixan manchas na roupa e o corpo. Pero, manchas de aleghría e fartura.
"Amora madura, tinta na uva." (Cando as amoras das silveiras van maduras, tamén están as uvas, e podemos apañalas con total seghuridade).
Viña do Ramallal. Vendima de setembro de 2010
Se ao arrincar a uva dunha piñoca de caste tinta, vemos que a súa raís ten cor tinta, quere diçirse que xa vai madura,e podemos vendimala. Coma exemplo desto, poden apañarse outras na mesma situaçión. Así e todo, tanto sexa uva tinta, branca ou roxa, debemos "rescoller as uvas", é diçir, coller as piñocas maduras, e deixar as piñocas verdes sen apañar, mentres non maduren.
Viña do Boliño. Vendima de setembro de 2010
Outra maneira de saber se a uva está para vendimar, é comprobar que as nespras (insectos), as cales pola súa aghresividade e maior poboaçión, despraçaron ás abellas na viña, andan picando ou peteirando nas piñocas. Se esto é así, entón boa parte delas están para apañar, e as que aínda non estean, deixámolas madurar na viña.
Ramallal. Vendima de setembro de 2010
De tódolos xeitos, se deixamos as uvas maduras durante máis tempo sen sacar da viña, estas poden ser totalmente furadas e chuchadas polas nespras, quedando as uvas soamente coa tona, e sen líquido.
O Boliño. Vendima de setembro de 2010
Imos collendo as clases de uvas que maduran antes. Así e todo, sácase o vaghullo podre e avinaghrado para que non dea mal sabor. E tamén se lle saca o seco, para que non absorba o viño.
Nos barriles que se levan á viña acostúmase pisar as uvas para aproveitar sitio, e que caiban máis á hora de enchelo.
Pisando as uvas do barril que se vai enchendo na viña
Por outra parte, esto axuda a rompela uva, e vai soltando o líquido. Ó mesmo tempo, non será tan traballoso ter que pisalas logho de emborcalas nos barriles da bodegha, pois xa irá algho pisado.
O Boliño. Setembro de 2010
Pisando as uvas, e apañando
Debemos ter coidado que non chova cando nos dispoñemos a vendimar, pois as uvas non deben estar molladas, xa que logho de apañadas non poderían enxughar, e habería que tiralas. De botalas imprudentemente así molladas á perfia, esto aghuará o viño, restándolle alcol. Tamén se debe evitar apañalas húmedas, e frías, xa que non axuda a façer unha boa anada, posto que se este defecto fora en moita proporçión faría un viño frouxo e frío.
Sempre é conveniente que a uva estea madura, soleada, enxoita, e quente. É o mellor consello para un bo viño.
Setembro de 2010
Acabando de encher o barril, logho de telo pisado antes
Os barriles, tamén chamados perfias, constrúense con madeira de castiñeiro, ou de carballo.
Patio da casa de baixo. Fotos 19 de março de 2012
Antes de botar as uvas ós barriles da bodegha, debemos telos lavados, e preparados.
Para eso, sacamos os barriles da bodegha,
Para eso, sacamos os barriles da bodegha,
ata fóra.
Enfronte da porta da bodegha. Fotos 19 de março de 2012
Cando usamos os barriles que contiveron viño o ano pasado, simplemente os lavamos co bruço, e aghua. Antes de nada, temos que desfondalos para poder limpalos.
refreghamos co bruço.
Logho, valdeirámolos,
Patio da casa de baixo. Fotos 19 de março de 2012
e secámolos ao sol.
Como é lóxico, non deben mollarse pola chuvia, pois o propósito é enxughalos.
Como é lóxico, non deben mollarse pola chuvia, pois o propósito é enxughalos.
Cando están enxoitos, recollémolos para a sombra da bodegha, ou do cuberto, xa que se están moito tempo ó sol "caen", é diçir, cáenlle, ou desfánselle os arcos.
Entón, como paso posterior, dámoslle sebo de pucho no xabre (encastre, ou acople do fondo) do barril para evitar fughas de viño.
Fotos 19 de março de 2012
De seghuido, imos pondo, ou colocando o fondo, que soe estar dividido nun acople de dúas metades ou, máis.
A metade final soe agharrarse cun tirafondo, ou barreno. Serve para que non caia dentro do barril, mentres se encaixa, e se axustá á outra metade, xa colocada.
De tódolos xeitos, cando unha perfia=barril leva como mínimo, un ano sen viño dentro, fose porque houbo pouca cantidade e sobraron barriles, ou polo que sexa, debemos façer o seguinte:
Fotos 19 de março de 2012
De seghuido, imos pondo, ou colocando o fondo, que soe estar dividido nun acople de dúas metades ou, máis.
Fotos 19 de março de 2012
A metade final soe agharrarse cun tirafondo, ou barreno. Serve para que non caia dentro do barril, mentres se encaixa, e se axustá á outra metade, xa colocada.
Fotos 19 de março de 2012
De tódolos xeitos, cando unha perfia=barril leva como mínimo, un ano sen viño dentro, fose porque houbo pouca cantidade e sobraron barriles, ou polo que sexa, debemos façer o seguinte:
- Lavalo, cepillalo, enxavalo e enxughalo ó sol, cun fondo aberto para que lle entre o aire, coma calquera outro barril que se lava cada ano.
- Entón, despois, dado que estivo sen viño como mínimo un ano, prendemos lume nunha manchea sen atar de palla de centeo, trigho, ..., ou de fieitos, nun fachuso / colmeiro desta palla, para quentar por dentro as paredes e os fondos do barril. Hoxe para dar calor, hai quen llo aplica cun soplete, anque esto non desquita o método tradiçional anterior da palla.
Posteriormente, aproveitando o calor na madeira, collemos un cacho de touçiño sen freba, e sen salgar (sen sal), xa gardado para esto. Sácaselle ao touçiño a posible pelica transparente que poida ter por riba do blanco, coma a que lle naçe ó leite ao estar parado. Logho, refreghámoslle o touçiño por todo o interior.
Hai quen molla o touçiño en ghraxa do porco sen sal (pinque) para que unte mellor a madeira por dentro. Outros, simplemente collen ghraxa sen sal do porco (pinque), dentro da ola, ou tarteira, e úntanlla directamente coa man, para protexer o interior do barril. Calquera destes métodos anteriores serve para que a perfia non perda viño.
Con esto sería sufiçiente, anque, se queremos podemos darlle outra queimadura coa palla para que lle estenda e penetre mellor o touçiño, ou a ghraxa, seghundo o que lle aplicásemos.
Aghora debe repousarse a perfia ata que arrefie por si soa, e lle penetre ben o que lle demos. Non se lle debe botar a uva, nin o viño, co barril quente, xa que non tería bo sabor, e estropearíamos o viño.
Todo esto de refrehgar con touçiño, ou tamén con ghraxa de porco directamente, depende do estado de cada parte do barril, ou del enteiro.
En épocas pasadas non se lle daba brea aos barriles, porque aínda non se descubrira este produto, nin este método. Pese a esto, cando se aplicou a brea, co tempo vai caendo por partes, dun xeito desighual, quedando ronchas sen elas, e outras con elas. Por eso non se ten coma un método sistemático, nin usual.
En caso de ter que aplicarlle protector por dentro do barril, sighue sendo tradiçional e usual refreghalos directamente con touçiño sen freba, e sen salghar. Ou con este touçiño sen salghar, untado en ghraxa de porco tamén sen sal. E, senón ghraxa sen sal (pinque), untada coa mesma man, ou con outra cousa, seghundo os pasos anteriormente explicados.
Cando reve o viño por fóra do barril, é diçir, perde fío deste líquido, entón tamén se lle refregha sebo de pucho no exterior das xuntas das doelas por onde sae o viño. Deste xeito, séllase a súa perda.
Cando reve o viño por fóra do barril, é diçir, perde fío deste líquido, entón tamén se lle refregha sebo de pucho no exterior das xuntas das doelas por onde sae o viño. Deste xeito, séllase a súa perda.
A uva, ou vaghullo apañado nas viñas, emborcámolo nas perfias=barriles da bodegha.
Logho, unha ves por día e durante des ou quinçe días, aproximadamente, vanse pisando cun pao lonco rematado en dúas ou tres ghallas pequeniñas con forma de forcada ou forcado. Despois de que xa ferva, podendo ser que tamén espume, xa só se esmagha, é diçir, dáselle arredor ao pau dentro do barril, sen neçesidade de sacalo e pisar. A primeira fase, chámase "pisar o viño", e a seghunda fase, conóçese como “esmaghar o viño, ou remexelo.”
O pisado, ten o obxectivo de desfaçer as uvas para que solten o líquido. E, por medio do seu sucre produçe o alcol que axuda a ferver o viño, causando o espumado.
As uvas que inda non romperan, ao pisalas diariamente, irán rompendo todas e soltando o líquido co alcol que teñan dentro. Esto, axudará a sumar máis reacçión química no proçeso de ferver, mentres dure.
Durante estes 10-15 días, non se debe esqueçer, dunha ves ao día,"pisalo viño" na perfia ou, barril. E, logho "esmaghalo", cando sexa o tempo de estar fervendo. Debería ser feito, se pode ser, no mesmo intervalo diario. Este traballo, ten a fin de que o vaghullo non colla balora, a cal
perxudicaría o seu sabor.
Acto de "pisar o viño". Metendo o pau dentro do barril, e sacándoo para pisar por toda a boca, hastra o fondo.
Fotos 27 de setembro de 2015
Fotos 27 de setembro de 2015
E aquí, a acçión de "esmaghar, ou remexer o viño". Dáselle voltas co pau dentro do barril, sen neçesidade de sacalo. Pódese aplastalo contra a madeira da perfia.
Fotos 27 de setembro de 2015
O fervido do alcol dentro dos barriles vai comendo os produtos químicos do sulfato e o xufre que puderan quedarlle ás uvas desde o período de sulfatado das viñas.
Fotos 27 de setembro de 2015
Ao ferver, neutraliça tódalas sustançias alleas ao viño. Así, tamén produçe a espuma que vai medrando e saíndo fóra da perfia, levando consigho toda a toxiçidade e demáis lixo.
Sería perighoso pasarse moito tempo destes des ou quinçe días, xa que podería afondar o vaghullo na perfia e taponar a saída, quedando o líquido por riba del, e façendo moi difícil sacar o viño por baixo.
Enténdese que os 10-15 días, até ferver, é o tempo calculado en que as uvas conservan o alcol neçesario para provocar unha reacçión química que mantén suspendido o vaghullo, sen que caian ao fondo mentres dura este proçeso.
Logho do remate do fervido do vaghullo, é cando se sustitúe a taberneira (tapa pequena de cortiça) por un tuto de cana na base da perfia,
Mentres tanto abíllase a perfia, ou barril definitivo.
E bótaselle sebo no xabre (ranura dos fondos) para evitar perdas ou fughas de viño.
Se vemos que o barril perde viño, botáselle sebo de pucho outra ves no xabre. E se perde polas xuntas das tablas dos fondos, tamén lle botamos sebo por aí.
Esto pode ser debido a que ao desfondalo anteriormente para botarlle sebo ó xabre (espaçio onde encaixa o fondo), pudo quedar mal taponado, como tamén poden estar mal unidas entre sí as táboas deste fondo.
Temos preparada a perfia definitiva, entón, trasvasamos o viño desde a perfia provisional a esta, xa abillada, onde seghuirá fervendo.
Antighamente para que o viño se conservase mellor e pudese durar todo o ano, meus pais, e incluso alghúns veçiños, din que existía a práctica da xente vella, e dos máis novos, de botarlle un óso de porco, ou de pucho, no fondo do-s barril-es onde ía estar definitivamente o viño.
Daquela cada familia humilde posuía pouca viña, e non sacaba viño en cantidades, polo que os barriles con viño eran pouquiños. Outros veçiños nin sequera plantaran viñas.
Lémbrome que algunhas casas contadas da aldea tiñan sona de moito viña. Unha das que máis collía, era a de meus avós maternos. Parte desto explícase pola cantidade de cepas que os avós plantaron na súa época.
Contan que o alcol do viño estaba "roendo = actuando" durante todo ano, e podía cheghar a ensumir, ou façer desapareçer o óso. Non afectaba para nada ao auténtico sabor do viño, pois pareçe ser que servía de protector.
Este método é posible que evitara que o viño dera volta, é diçir, que se revolvera coa borra do fondo, quedando emborroado, perdendo transparençia da cor, e collendo mal sabor. Deste xeito non terían que traseghalo (se é que fose aproveitable).
Na perfia orixinal da cal se correu o viño (sacouse o viño do ghomo), so queda pousado o vaghullo xa pisado anteriormente durante 10-15 días. Nestas alturas, a este vaghullo chámaselle vaghaso.
Polo tanto, a esta perfia orixinal sacámoslle o tuto de cana e pómoslle a taberneira de cortiça para tapar o burato.
Entón, para acabar de correr o viño, ladeamos o barril e sacamos o vaghaso para prensalo no laghar.
Así mesmo, despois de sacado o vaghaso do barril, enxávase ou enxághuase este por dentro cun pouco de viño e un çepillo
para despois levar o repouso na tina, ou en caldeiro, e botalo á mesma biqueira que ten por riba unha rede ou un trapo para filtrar o lixo ou borra.
Esta biqueira é a que recolle o viño do pé ao prensar o vaghaço no laghar.
O prensado do vaghaço no laghar lévase a cabo, para ser preçisos, na laghareta, colocándolle a porqueira (táboa plana) enriba del e dámoslle voltas ao fuso para ir prensándoo.
Na casa, teñen o costume de atarlle unha corda desde un manco do fuso, até un pontón da vigha.
Este feito serve para aghuantar suspendido ao pé do laghar no aire. Así mantense a presión da porqueira sobre o vaghullo da laghareta.
Deixámolo dun día para outro, e ao ver que xa non ten máis líquido, desamarrámolo.
Este viño do pé, ou viño saído ao prensar o vaghaso na laghareta,
Este feito serve para aghuantar suspendido ao pé do laghar no aire. Así mantense a presión da porqueira sobre o vaghullo da laghareta.
Deixámolo dun día para outro, e ao ver que xa non ten máis líquido, desamarrámolo.
Este viño do pé, ou viño saído ao prensar o vaghaso na laghareta,
xuntarémolo ao viño do ghomo no barril xa trasvasado anteriormente, sempre e cando caba nel.
Ata San Martiño non se pode tapar a bomba / sapa / ou rolla do barril de viño.
Esta, debe quedar pousada por mor de que non lle entre lixo, pero deixándolle abertura sufiçiente de xeito que teña sitio para saírenlle os ghases (anhídrido carbónico e alcol etílico), posto que o viño novo reçén corrido e trasvasado, neses intres aínda “está peleando” (=sighue fermentando, fervendo), podendo romper os arcos pola presión da fermentaçión, ou estoupar a perfia ou barril.
Mirando o nivel de viño por ver se vai cheo. Botándolle sebo de pucho no xabre (ranura onde encaixa o fondo)
Tapándolle con sebo de pucho as perdas de viño, arredor do xabre onde encastra o fondo.
Cando chegha a perder ou, rever viño polas duelas do barril que empatan co xabre do fondo abillado, dise que está reghaçando.
Cando chegha a perder ou, rever viño polas duelas do barril que empatan co xabre do fondo abillado, dise que está reghaçando.
O baghaço xa totalmente prensado e ensumido na laghareta,
bótase nun barril ou perfia, (hoxe en día, nun bidón). Se poden sacarse da laghareta, en chotas (anacos compactos), mellor que mellor. Porque así, ocupa menos e cabe máis no bidón. De tódolos xeitos, sexan en chotas ou, desfeito, hai que pisar o baghaço co pau dentro do barril (ou bidón), no que vai estar, para que non colla aire.
Este, tápase para que se conserve en bo estado, coa fin de utiliçalo como materia prima á hora de elaborar a caña.
Cando se corre o viño, o cal consiste en trasvasar o viño do barril fermentado, a outra perfia, ou barril baldeiro, é inevitable que a este último sempre lle quede no fondo o repouso, chamado "madre" ou "borra".
Esto é moi relevante, pois logho de rematado o proçeso do viño, queda dentro da perfia xa taponada, e a partir daquí hai quen deçide embotellar unha cantidade determinada de viño. Como primeiro paso para esto, é aconsellable "traseghalo".
Incluso sen querer embotellar, podemos traseghalo do barril no que está, a outro. Sen embargho, esto non é moi frecuente, posto que tendo coidado cos barriles, sen darlle gholpes bruscos, retumbes, evitar movelos, ..., xa sería sufiçiente para estar ben o viño no barril, anque conviva co repouso.
O trasegho ten o sentido de sacalo viño denriba da "madre" ou repouso do viño, tamén conoçido como "borra". Esta operaçión evita que o viño "dea volta", é diçir, que se revolva coa borra do fondo do barril, se emborroe, perda transparençia na cor, e colla mal sabor pola mestura dese repouso. Xeralmente, traséghase cando queremos meter viño en botellas, axudando a conservar a transparençia, e o sabor.
Traséghase na lúa mencuante duns meses concretos, que pode ser na lúa mencuante de março, ou na que pasou de febreiro, senón na de abril.
Se o viño "da volta", xa non vale de nada traseghalo, pois a mestura ou revoltura da borra co viño é inevitable, e non se pode separar.
Sexa con trasegho, ou sen el, para que o viño poida seghuir sabendo a viño, e conserve tódalas súas propiedades iniçiais do seu momento, aconsellan consumilo antes de dous anos, xa como moito.
Outro problema que pode ter o viño, é cando se "pica", cheghando a coller un sabor avinaghrado. Pode ser por varias causas:
- Mal estado da madeira por mala conservaçión, ou xa pasada, vella, picada, ... ,
- Que a perfia estea mal lavada, e con falta de limpeça.
- Pudera ser que teña humidade e non estea enxoita, apareçéndolle balora.
- Que a perfia co viño dentro, collera aire.
Tamén o viño nese mesmo ano pode perder força se cando imos sacalo, nos esquençemos de tapar o respiro, e deixámolo moito tempo aberto. Ou, por despiste abrimos a sapa=bomba=rolla e non a tapamos ben.
PARTES, UTENSILIOS E PALABRAS DUNHA BODEGHA:
Laghar: consta da laghareta e o seu picho, a porqueira, a vigha, os tacos, o fuso, e o pé.
Na foto superior, ao fondo, vese a porqueira sobor duns tacos que están na laghareta. Realmente, cando hai baghaço para prensar, estes tacos deben estar sobor dos contrafortes da porqueira e así, façer de transmisora da presión da vigha.
Laghareta: Parte do laghar que é unha base plana, e redonda (ovalada) de pedra, cunhas beiras tamén de pedra. Nela, bótase ou envórcase o baghaço para acabar de correr o viño.
Antighuamente púñanselle uns caniços de madeira para aghuantar do baghaço. Conserva os buratos nas beiras de pedra para este fin.
Baghaço: Uvas que quedan no fondo do barril e foron esmaghadas cada día, durante des ou quinçe (10 ou 15) días. Písanse cun pau rematado en dúas, ou tres pequenas ghallas para que vaia fermentando e espumando o viño.
Pé do baghaço: morea de baghaço amontoado na laghareta, para ser prensado.
Picho da laghareta: remate ou vértiçe da laghareta por onde cae o viño que se corre ao prensar o baghaço.
Véxase o "picho" de fronte e, tamén desde riba.
Porqueira: Táboa, máis ben cadranghular, que se pon enriba do baghaço para façer de prensa. Por riba dela póñense uns tacos ou paus, para que a porqueira quede axustada debaixo da vigha, a cal pisa ou afloxa, seghundo lle deamos voltas ao fuso da vigha, nun sentido ou noutro.
Porqueira: Táboa, máis ben cadranghular, que se pon enriba do baghaço para façer de prensa. Por riba dela póñense uns tacos ou paus, para que a porqueira quede axustada debaixo da vigha, a cal pisa ou afloxa, seghundo lle deamos voltas ao fuso da vigha, nun sentido ou noutro.
Picar o laghar: Consiste en rabechar (cuartear), cunha machada propia de bodegha, o baghaço que se esparrou fora do perímetro da porqueira pola presión da vigha.
Para esta tarefa, antes hai que levantar a vigha, e retirar a porqueira derriba do baghaço.
Entón, volvemos meter o baghaço rabechado enriba do que aínda está alineado. Ata este momento seghuimos coa porqueira retirada.
Ao fin desto, volvemos colocar a porqueira.
Porqueira colocada sobor o baghaço, pendente aínda de pórlle as travesas soltas sobor os contrafortes da propia porqueira.
Dámoslle volta á palanca ou asas do fuso, para que vaia subindo o pé (base de pedra). Este, polo seu propio peso, fai "baixar" a vigha sobor a porqueira, a cal prensa e esprime o baghaço da laghareta, para correr este viño.
Rabechar: É cuartear o vaghaço coa machada de bodegha.
Tamén se empregha este termo na fase de rabechar o mel, co utensilio axeitado para el.
Tacos ou madeiros: Pequenas travesas de madeira colocadas enriba da porqueira para servir de “base de empuxe” entre esta e, a vigha.
Calço: Cachos de madeira para nivelar e tamén apoiar as perfias ou barriles,
estean cheos de baghullo, de viño ou baldeiros, evitando que roleen.
Nas bodeghas de por aquí, acostuma haber ghrandes postes tumbados en paralelo,
que fan de base das perfias, as cales tamén están tumbadas. Polo que os calços van pousados nestes postes, a ámbolos lados das perfias, tanto na "cabeçeira" coma no "fondo ou, pé das perfias".
Vigha: É de madeira e está conectada co fuso coa fin de ir pisando a porqueira.
A vigha está entre dous puntais, que van chantados / espetados nuns buratos feitos nunha pedra lonca,
a cal está asentada no chan, ao xeito da liña da vigha.
E, na parte de riba, ten nunha travesa cravada neles que tamén se apoia na parede. Todo esto, aghuanta da vigha para que non abalancoe ou abanee, balançee para os lados.
Ferro, "ferro do monte" ou ¿"travesa de ferro"? que atravesa a vigha e, aghúantaa firmemente encaixada entre pedras de cantería.
Fuso: Eixe ou, ou eixo de madeira torneado en curvas que vai metido no pé do laghar (a pedra) que fai de base.
a cal está asentada no chan, ao xeito da liña da vigha.
E, na parte de riba, ten nunha travesa cravada neles que tamén se apoia na parede. Todo esto, aghuanta da vigha para que non abalancoe ou abanee, balançee para os lados.
Ferro, "ferro do monte" ou ¿"travesa de ferro"? que atravesa a vigha e, aghúantaa firmemente encaixada entre pedras de cantería.
Fuso: Eixe ou, ou eixo de madeira torneado en curvas que vai metido no pé do laghar (a pedra) que fai de base.
Este eixo está atravesado na súa parte baixa por un pau, chamado "pau do fuso", ou se cadra un ferro que fai de palanca.
Deste xeito, quedan dous extremos libres para agharrar coas mans a fin de subir ou, baixar a vigha que presiona a porqueira.
Deste xeito, quedan dous extremos libres para agharrar coas mans a fin de subir ou, baixar a vigha que presiona a porqueira.
Pé
do laghar: É a pedra que fai de sostén ou contrapeso do fuso. Vén sendo
como un cono sen vértice na parte superior, á cal suxéitase ao fuso
por medio dun madeiro (de carballo ou, de castiñeiro) axustado no
corredor de xeito cónico, labrado na pedra e cos seus pasadores de
ferro.
Cuncha
do fuso: Peça de madeira burateada ou furada, onde se adapta o fuso.
Este, atravesa a vigha, a cal sobe e baixa, seghundo xire o fuso nun
sentido ou noutro.
Chaveta
do fuso: Platina metálica que atravesa a base do fuso. O mecanismo
de enghanche do fuso co pé (a pedra), é o seghuinte. A chaveta está
unida a un ferro lonco na punta superior. Este, está furado ao xeito
da forma da platina, a cal atravesa dito burato.
Ao
mesmo tempo, o ferro remata na punta inferior en bóla. Entón, ao pé
fáiselle un furado en vertical, seghundo a lonxitude do ferro. Ighualmente, na cabeça do pé, tállase unha fendedura diametral en
forma cónica. E, adáptaselle un madeiro de carballo ou castiñeiro,
da mesma feitura que a fendedura, que se mete por calquera lado dela.
Tina: son coma baldes, pero feitos en madeira e suxeitados por arcos, ighual que os barriles. Úsase na bodegha para encher o viño do ghomo, ou tamén cando se trasegha, e despois emborcalo nos barriles ou perfias. Son máis estreitas na base e máis anchas na parte superior ou boca.
Tinalla: reçipiente de madeira aghuantada por arcos e con fighhura de tina, pero ghrande en altura, que sirven para esmaghar as uvas. Son ighual que as tinas, pero máis anchas na parte superior, por eso son máis cómodas que o barril á hora de esmaghar o baghullo, correr o viño e sacalo baghaço para o laghar.
Biqueira: Balde tamén de madeira cos seus respectivos arcos, pero máis ghrande que a tina e máis pequena cá tinalla, que se pon xunta o picho da laghareta cando se prensa o baghaço.
Barril ou Perfia: Reçipiente de fighura ovalada, tradiçionalmente de madeira e con distinta capaçidade, para ghardar líquido derivado da uva ou doutros licores.
Media pipa: barril de dousçentos çincoenta (250) litros.
Pipa: perfia de cincoçentos (500) litros.
Bocoi: barril de máis de 1 pipa. Leva aproximadamente, 44 cántaros. E un cántaro, ten máis ou menos, 14 litros. Dispón dunha capaçidade, quiçais de 616 litros, anque poden variar.
Medio bocoi: metade dun bocoi. Máis de media pipa. Contén, de xeito aproximado, uns 22 cántaros. Leva 308 litros, pero tal ves haba distintas medidas.
Fuste: perfia de çinco pipas, e hainos de menos e de máis cantidade.
Arroa: Medida de capaçidade para líquidos que leva, polo xeral, deçaseis (16) litros. Por exemplo: unha arroa de viño. Unha arroa de caña.
Na casa de meus avós maternos, de Esperança, teñen usado as biqueiras, tinas, tinallas, os bocois, medios bocois, as pipas, medias pipas, os cántaros e as arroas. Non tiñan fustes, debido a que estes serían para plantaçións enormes. Hoxe en día, seghuen empreghándose todos, aghás as biqueiras, tinas, tinallas, cántaros e, tampouco os fustes que nunca os tiveron. Diçir que as arroas son identificadas coas gharrafas de cristal de deçaseis (16) litros, as cales usamos máis ben para ghardar caña branca, de herbas etç. Esto non quita que se poda ghardar, tamén viño ou, calquera outro líquido.
Fuste: perfia de çinco pipas, e hainos de menos e de máis cantidade.
Arroa: Medida de capaçidade para líquidos que leva, polo xeral, deçaseis (16) litros. Por exemplo: unha arroa de viño. Unha arroa de caña.
Na casa de meus avós maternos, de Esperança, teñen usado as biqueiras, tinas, tinallas, os bocois, medios bocois, as pipas, medias pipas, os cántaros e as arroas. Non tiñan fustes, debido a que estes serían para plantaçións enormes. Hoxe en día, seghuen empreghándose todos, aghás as biqueiras, tinas, tinallas, cántaros e, tampouco os fustes que nunca os tiveron. Diçir que as arroas son identificadas coas gharrafas de cristal de deçaseis (16) litros, as cales usamos máis ben para ghardar caña branca, de herbas etç. Esto non quita que se poda ghardar, tamén viño ou, calquera outro líquido.
Arcos: Çintos metálicos de latón que apertan e manteñen unida a madeira da perfia ou barril.
Afrouxando os arcos para sacar o fondo de riba, e posteriormente lavar o barril e o fondo. Despois de lavado e, enxoito, colócase de novo o fondo e apértanse os arcos.
O barril componse de doelas e fondos.
Doelas: Táboas ao lonco da perfia, é deçir en vertical. Forman toda a súa circunferençia.
Fondos: Táboas do fondo e da parte superior da perfia.
Fondos da parte onde vai a billa
Refreghando con touçiño unha táboa dos fondos, e asimesmo un fondo completo, para protexer a madeira e impermeabiliçala.
Dándolle sebo de pucho polo xabre (ranuras, onde como se ve, encástrase o fondo). De seghuido, ollamos como montamos o fondo de riba. Todo esto faise coa fin de que non perda viño polo sitio onde encaixa o fondo.
Sebo de pucho: sebo que ten o animal en estado sólido cando se sacrifica.
Para que poida quedar en estado líquido, ten que ser derretido nunha ola, pote, ..., para logho botalo a un molde cuns pauíños atravesado e amarrado nun saínte de cordel, coa fin de colghalo no teito da bodegha.
Bomba = Sapa = Rolla (Tapa ghrande de cortiça que sirve para taponar o burato superior çentral do lombo da perfia, posto que as perfias nestes lughares van tumbadas sobor ghrandes postes.)
Taberneira: Tapón pequeno de cortiça que tapa o burato do "fondo ou pé", onde vai ir a billa.
Na foto superior, hai catro cortiças. Por orde, de esquerda a dereita, son: o primeiro pola esquerda, un corcho. Logho, veñen dúas taberneiras (as dúas cortiças do medio). E, a última pola dereita, é unha sapa, bomba ou rolla.
Tuto de cana: cana furada que se pon no burato do pé do barril, xusto no sitio da taberneira, para sacar o viño do ghomo.
Correr o viño: sacar o viño do ghomo para trasvasalo a outra perfia. E de seghuido, prensar o baghaço do cal sae o que se chama "viño do pé". Este último, envórcase na mesma perfia onde está o viño do ghomo.
Viño do ghomo: viño novo saído directamente do barril co tuto de cana provisional, mentres ten aínda o vaghullo dentro da perfia. Despois, este viño xa corrido pero sen as uvas, trasvásase a outro barril no cal xa se lle pon unha billa para servirse a xente.
Beber / Tomar viño do ghomo: probar nunha cunca, vaso,…, un pouco deste viño novo, na saída, ou xa no barril trasvasado.
Viño do pé: viño obtido ao prensar o baghaço na laghareta e que cae polo bico. Este baghaço, é o que queda no barril cando se saca o viño do ghomo.
O viño do pé mestúrase co viño do ghomo. Pero, o primeiro, non se acostuma beber directamente, posto que é un viño bravo saído de prensar o baghaço.
Ghradisela ou rede: Fai a funçión de coador para recoller o viño do pé na biqueira.
Tamén hai outra alternativa tradiçional que é usar un çesto de vimbio.
Billa: Conduto de madeira con pasador para colocar definitivamente no sitio da taberneira, ao fin de sacar o viño para beber a xente.
Abillar: Poñer ou colocar a billa na perfia.
Sacar o viño: Abrir a billa para encher a xerra, cunca, ..., e poder beber a xente.
Baghullo: a uva
Váçio: Cando o barril de viño está case ou, totalmente baldeiro.
Encabeçar: Mesturar viño novo co vello, nunha perfia ou barril que ten algho de sitio. Con esto, deixamos a outra perfia livre e así, xa a temos baldeira para encher o viño novo.
Raíñar: Consiste en recortar o barril e façerlle o xabre novo. Esto débese a que o xabre que ten, está estropeado por calquera causa e non hai outra soluçión que recortar.
Reghaçar: Perder ou, rever viño polas duelas do barril, que empatan co xabre do fondo abillado.
Xabre: Ranura, ou espaçio onde encaixan os fondos do barril.
Encabeçar: Mesturar viño novo co vello, nunha perfia ou barril que ten algho de sitio. Con esto, deixamos a outra perfia livre e así, xa a temos baldeira para encher o viño novo.
Raíñar: Consiste en recortar o barril e façerlle o xabre novo. Esto débese a que o xabre que ten, está estropeado por calquera causa e non hai outra soluçión que recortar.
Reghaçar: Perder ou, rever viño polas duelas do barril, que empatan co xabre do fondo abillado.
Xabre: Ranura, ou espaçio onde encaixan os fondos do barril.
Espicho que, a maioría das veçes na nosa casa chaman torno (anque o torno dinme que é un pouco máis ancho que o espicho.) Poden ser de vimbio, ou de calquera outra madeira.
Cando vai desçendendo o nivel do viño no barril, e chegha a estar xa na parte frontal ou, “fondo de riba” (os barriles van deitados), entón deixamos tapada a sapa=,... co espicho ou torno (se é que o ten na sapa). Se cadra, nese "lombo" ou boxo superior, pómoslle unha sapa nova. E, na parte frontal ou "fondo de riba" abrimos un burato para o respiro, (se é que non ó ten), ao cal tapamos cun torno ou espicho. Hai barriles que xa conservan ese furado do ano pasado. Sen embargho, o burato onde vai a billa, no que antes se puña un espicho ou torno, sighue sendo o mesmo, sen cambios de nincún tipo.
(Espicho)
(Torno)
Mentres o barril estea cheo de viño ata riba, o respiro xeralmente, téñeno no boxo superior ou lombo, pois aquí os barriles van deitados. (O boxo inferior é a barrigha.) Neste "lombo", é onde está a sapa=bomba=rolla, a cal é unha cortiça de maior diámetro cá
taberneira.
Serve
para abrir ou tapar o respiro. É máis práctico furar a sapa=bomba=rolla e
pórlle un espicho ou un torno, á hora de abrir a tapar o aire, que
intentar sacar a sapa=,..., e despois tapala. Esto último, pudera
incluso quedar mal posta, dando lughar a fughas, polo que o viño iría perdendo força e chegharía a estropearse. Ao abrir o aire, dáselle máis presión ao viño para sacalo afóra.
Aclarar
que antes de apareçer o uso da billa, empreghábanse o
espicho ou, o torno que se colocaba no sitio dela. Simplemente, sacábase o espicho ou, o torno, para encher a xerra, unha cunca ou calquera outro reçipiente, e despois tapábase de novo.
Poden ir directamente façéndolle un burato na madeira, ou na mesma taberneira (cortiça máis pequena que a sapa, rolla, ou bomba). A taberneira, está feita para adaptarse ao burato no que hoxe se pon a villa. Neste caso, sería na fronte do barril para sacar o viño. (Taberneira co torno espichado nela. Obsérvese que o torno é mais ghordo có espicho)
Maço de madeira: para bater as bombas ( = sapas, rollas), taberneiras, espichos ou tornos e axustalos no seu sitio.
Maçeta de ferro: semellante a un martelo de ferro de manco curto empreghada para bater chaços, ciçeles, punteiros, ...
Chaço de ferro: obxecto metálico en forma de çiçel, pero cunha fendedura ou boca no seu final para encaixar mellor nos arcos das perfias. Este chaço bátese cunha maçeta de ferro para axustar ben os arcos en toda a volta da perfia.
Chaço de madeira: da mesma proporçión e feitura que o chaço de ferro, pero en madeira, como indica o seu nome. Este usábase, xunto co maço de madeira, para axustar os arcos de madeira da antighua tinalla ou baño de salar a carne de porco.
Borra do viño ou "madre": repouso que queda ó final, no fondo da perfia, cando se acaba o viño.
O escorrallo: relativo ao viño, quedar un pouco no fondo dun vaso, dunha xerra, ....
Boxos do barril: Barrigha, e lombo do barril. Na barrigha é onde queda a borra, ou madre do viño.
Tirafondo: Barreno para sacar ou pór (poñer) os fondos dos barriles ou perfias, ...
Ter doela o viño. É cando se pica ou estropea o viño porque colle o sabor da madeira dun barril mal coidado, mal lavado, ... Sabor que non debera coller, de lavarse ou coidarse ben a perfia.
Perfias, e tinalla enxughando ó sol por fóra. Dentro están cheos de aghua para que enchope a madeira, e hinchen, de xeito que aperten ben os aros, e se xunten as duelas de madeira, non permitindo que haxa fughas entre elas.
Máquina de corchar botellas: Aparello para poñerlle a presión os corchos nas botellas.
Paus de esmaghar o viño: paos loncos e estreitos con dúas pequenas ghallas na súa punta para esmaghar o baghullo no seu período de fervedura, de des a quinçe días (10 a 15).
Antighuamente os baños de salghar tiñan forma de tinalla de madeira e tamén tapa, onde se ghardaba a carne do porco en salmoira.
As duelas, táboas en vertical, e os fondos da tinalla, parte superior e inferior, estaban apretadas por uns arcos de madeira de salghueiro, castiñeiro, ... para que o sal do interior da tinalla non pudese oxidalos, xa que se foran metálicos, coma os das perfias, non durarían nada.
Estes arcos de madeira desbastábanse nos seus extremos para que se adaptasen ben na súa xunta.
Preto das súas dúas unións façíaselles unhas fonduras en cada lado cun coitelo, navalla ou trencha para amarralo en volta cun vimbio ou, salghueiro de xeito que quedaran ben atados os dous extremos de cada arco.
Para axustar estes arcos de madeira de salghueiro, castiñeiro, ... usábase un chaço de madeira que era gholpeado cun maço de madeira, en ves do chaço de ferro e a maçeta de ferro, e íbaselle baténdose en voltas sobor de cada arco para axustalos arredor da perfia.
FÓRA DE TEMPO. DENBORA-OUT. FORA DE TEMPS. AIR FALBH À AM. AS AM. HÓRS-TEMPS. FUERA DE TIEMPO. OUT OF TIME. FUORI TEMPO. AUßERHALB DER ZEIT. вне
времени
15 de outubro de 2016
REFRÁNS SOBOR O VIÑO OU, QUE FIGHURA EL:
As sopas de viño fan de vello un miniño. (Sopas de cabalo cansado que é pan mollado en viño tinto. Se se quer bótaselle sucre.)
Despois de San Viçente, nin mencuante nin creçente
Comer come de todo, leite tamén toma e se non é çegho ha de ver.
O que sabe abater sabe podar.
Amora madura, tinta na uva.
Polo San Martiño acorcha o teu viño.
--------------------------------------------------------------
Era unha moça que ía para a misa e levaba posta unha mantilla por riba da cabeça. Un moço encarou con ela (outra variante: embisteu con ela). Dille el:
¿A onde vas?
Á misa.
¡Eh, romenda esa mantilla que a levas rota por baixo e por riba!
¿¡Eh!?. ¡Non me dighas eso!.
Pois logho, mira ese refaixo que o levas roto por riba e por baixo.
Boeno, ¿quesme enredar para non ir á misa?. ¡Vai reçar!
--------------------------------------------------------------
Cantar deste conto:
Mira Maruxiña, mira como veño, cunha borracheira de viño que xa non me teño.
Mira Maruxiña, romenda a mantilla que a traes rota por baixo e por riba.
Mira Maruxiña, romenda o refaixo que o traes roto por riba e por baixo.
----------------------------------------------------------------
Miña nai mandoume á herba, vai no carallo o fouçiño. Non me mandou miña nai, furala pipa de viño.
Por San Martiño bebe o viño e, mata o porquiño.
Para que che quero eu miña viña vendimada, para que che quero eu se non me vales de nada. Para que che quero eu se non me vales de nada.
Anque che somos do monte, da raís da carroucheira, sabemos bebelo viño coma os ghuapos da ribeira. Sabemos bebelo viño coma os ghuapos da ribeira.
Así non rende o camiño, traballo, romaría, festa, etç...
Señora María, señor Manuel, castañas asadas / coçidas e viño con mel.
Un xerro de viño. / Unha xerra de viño.
Viños Moughán. Tanto se beben no inverno coma no verán. (Un vendedor da parte de Pontevedra, que andaba vendendo barriles de viño polas tabernas. E traía esa expresión.)
Os fighos co viño dis que morre un. (Porque ao combinar o viño cos fighos, estes hinchan dentro do bandullo.)
Tomei un viño albariño por ver se me consolaba. E o viño como era novo, e o viño, e o viño como era novo, ó ilo a beber choraba.
Máis vale viño demo que aghua santa.
Habendo homes de ben, non se deixan os ladróns.
Expresións:
- Este ano as uvas deitan moito viño. (Botan moito líquido)
- Este ano hai uvas coma a borra. / Este ano hai viño coma a borra. / Este ano hai viño a escachar. / Este ano hai viño a darlle co pé / Este ano hai viño a fartar
- Este viño non está para beber (picado=avinaghrado / dou volta = mesturouse coa borra, madre ou repouso)
- Este viño está picado (avinaghrado)
- Este viño está para beber (en bo estado)
- Este viño bébese ben / baixa ben / sabe ben (ten bo sabor)
- Este viño tinto ten boa cuberta (deixa moita cor na cunca, taça, ..., debido a que estaba ben maduro. Deixa a cor peghada na cunca, ou no reçipiente que cadre)
- Escoller as uvas. (Cando apañamos as piñocas, lóxicamente as maduras, sacámoslle os vaghullos que non serven. Tales como os podres, avinaghrados, secos, verdes, etç.)
- Escoller as uvas. (Cando apañamos as piñocas, lóxicamente as maduras, sacámoslle os vaghullos que non serven. Tales como os podres, avinaghrados, secos, verdes, etç.)
- Rescoller as uvas. (Refírese ás piñocas en sí. Collemos propiamente as piñocas maduras, e deixamos as verdes na viña)
1 comentario:
Así me gusta Ramón, eeducando as novas xeracións... se baixaran o lombo todos os mozos como o tes baixado ti, a sociedade sería distinta
Publicar un comentario